Zmiany w moczowodzie królika spowodowane wprowadzeniem do pęcherza moczowego 3,7% roztworu formaliny
Artykuł opublikowany w Urologii Polskiej 1983/36/1.

Formalina w zależności od stężenia działa na błony śluzowe ściąga­jąco lub powoduje ich martwicę. Jej denaturujące działanie na białko wykorzystano do hamowania krwawień z pęcherza moczowego głównie u chorych na nowotwory (4).

Powikłania występujące po dopęcherzowym podaniu formaliny za­ leżą od jej stężenia oraz czasu działania na pęcherz. Mogą się przeja­ wiać częstomoczem, krwiomoczem, owrzodzeniem śluzówki pęcherza, za- krzepnicą naczyń pęcherzowych, zwężeniem śródściennych odcinków moczowodu i innymi.

Whittaker i Selwyn (8) po podaniu roztworu formaliny do pęcherza u psów obserwowali odpływy pęcherzowo-moczowodowe. Nie stwierdzili jednak zmian patologicznych w górnych drogach moczowych. Mieli moż­ność obserwowania jednego chorego z odpływem pęcherzowo-moczowo­dowym, u którego po podaniu 3,7% roztworu formaliny wystąpiła go­rączka, bóle nerki oraz zanik jej czynności, co zmusiło do wykonania nefrektomii.

Fishbein i wsp. (2) donoszą, iż roztwory formaliny, szczególnie w większych stężeniach podane do pęcherza, uszkadzają podśluzówkowy odcinek moczowodów w wyniku czego ich ujścia stają się nieszczelne.

Podjęliśmy próbę wyjaśnienia wpływu formaliny na ścianę moczo­wodu, używając do doświadczeń królików, u których odpływ pęcherzo­wo-moczowodowy jest zjawiskiem fizjologicznym.

MATERIAŁ I METODA

Do badań użyto 60 królików o ciężarze ciała od 3,5 do 4,0 kg. Wiek zwierząt wahał się od 10?12 miesięcy. Zwierzęta podzielono na trzy równe grupy.

W pierwszej grupie, w uśpieniu eterowym, po odkażeniu ujścia ze­wnętrznego cewki 1,0% roztworem sterinolu wprowadzono cewnik Ne­latona Nr 8 Charr. do pęcherza i odprowadzano mocz. Następnie przez cewnik podawano do pęcherza 30?40 ml 3,7% roztworu formaliny. Po usunięciu cewnika zamykano ujście zewnętrzne cewki przez ucisk wy­jałowionym gazikiem, utrzymując formalinę w pęcherzu przez 5 minut. Po zwolnieniu ucisku występowało u królików parcie i natychmiastowe oddanie moczu, a w kilkunastu przypadkach oddany z pęcherza płyn zawierał domieszkę krwi.

W drugiej grupie wyłaniano najpierw lewy moczowód i wszczepiano go w skórę, a do pęcherza podawano roztwór formaliny.

Trzecią grupę królików potraktowano jako grupę kontrolną. U dzie­sięciu z nich podano przez cewnik do pęcherza roztwór soli fizjologicz­nej. U pozostałych dziesięciu wytwarzano lewostronną przetokę moczo-wodowo-skórną, nakłuwano pęcherz i wprowadzano doń roztwór soli fiz­jologicznej.

Po pięć królików z każdej grupy usypiano w drugiej, piątej i dzie­siątej dobie, a pozostałe pięć z każdej grupy po pięciu tygodniach. Zwie­rzęta poddawano badaniom sekcyjnym. Podczas sekcji pobierano w ca­łości moczowody, rozcinano je i zanurzano w roztworze Carnoya. Moczo­wody wszystkich grup zwierząt poddawano badaniom makro- i mikro­skopowym. Skrawki preparatów przygotowywano techniką parafinową i barwiono je hematoksyliną ? eozyną, metodą Azan według Heidenheina i metodą wysrebrzania Gomoriego.

WYNIKI

U zwierząt pierwszej grupy w drugiej dobie po podaniu do pęche­rza 3,7% roztworu formaliny spostrzegano na przekroju poszerzenie światła moczowodu. Śluzówka była przekrwiona i miejscami zmatowia­ła. W badaniu mikroskopowym moczowodu barwionego metodą Azan wg Heidenheina stwierdzono złuszczenie się nabłonka przejściowego z og­niskowym obnażeniem błony podstawowej oraz przekrwienie i obrzęk błony podśluzowej i mięśniowej (ryc. 1).

W piątej dobie światła moczowodów były poszerzone, ściany pogru­białe, jednolite przekrwienie było mniejsze, niż w grupie poprzedniej, śluzówka moczowodów upodobniła się do prawidłowej. W preparatach mikroskopowych widoczny był prawidłowy nabłonek, błona śluzowa była znacznie pogrubiała wskutek obrzęku. W obrębie naczyń krwionośnych błony podśluzowej i mięśniowej widoczny był zastój krwi.

W dziesiątej dobie światło moczowodów "było zwężone, ściana pogru­biała, a śluzówka barwy prawidłowej bez cech przekrwienia. W prepa­ratach mikroskopowych widoczny był prawidłowy nabłonek. Błona pod-śluzowa moczowodu obrzęknięta, włókna mięśniowe rozsunięte przez obrzęk (ryc. 2).

Po pięciu tygodniach od podania formaliny do pęcherza ściana mo­czowodów była silnie pogrubiała, a przekrój światła wyraźnie zwężony. Śluzówka moczowodów była prawidłowa, a przydanka w licznych zrostach z otrzewną. W badaniach mikroskopowych spostrzegano prawid­łowy nabłonek moczowodów. Natomiast w błonie podśluzowej i mięśnio­wej silnie zaznaczał się proces włóknienia (ryc. 3).

U królików, u których wyłaniano lewy moczowód i podawano 3,7% roztwór formaliny do pęcherza w dobie drugiej, piątej, dziesiątej oraz w piątym tygodniu trwania doświadczenia nie stwierdzono zmian his­tologicznych w obrębie wyłonionego moczowodu u zwierząt drugiej gru- py.

W grupie kontrolnej we wszystkich okresach doświadczenia nie spo­strzegano w badaniach makro- i mikroskopowych odchyleń od stanu prawidłowego.

OMÓWIENIE WYNIKÓW

U wszystkich królików po podaniu do pęcherza 3,7% roztworu for­maliny występowały zmiany w pęcherzu moczowym opisane w poprzed­nim doniesieniu (5) i w moczowodach. Bezpośrednio po podaniu roztwo­ru formaliny spostrzega się najpierw złuszczanie nabłonka moczowodów oraz obrzęk błony podśluzowej i mięśniowej. W piątej dobie nabłonek . błony śluzowej moczowodów był ścieńczały. Błona śluzowa i mięśniowa pogrubiała, a przekrwienie ścian mniejsze, niż w pęcherzach badanych wcześniej. W dziesiątej dobie i w piątym tygodniu doświadczenia nadal postępował proces włóknienia. Być może doprowadził on do zamknięcia naczyń warstwy podśluzowej i mięśniowej i następowego niedokrwienia ściany moczowodu. Dowodem potwierdzającym to przypuszczenie mogły­by być zrosty moczowodu z otoczeniem. Ten mechanizm powstawania zrostów niedokrwionych narządów z innymi, lepiej odżywionymi został wyjaśniony we wcześniejszych badaniach doświadczalnych (1).

Wyniki niniejszych badań są zgodne z obserwacjami innych autorów (6, 7). Whittaker i Selwyn (8) uważają, że roztwór formaliny działa je­dynie przez styczność z tkankami, natomiast nie zachodzi zjawisko ab­sorpcji formaliny do surowicy krwi. Jest to zgodne z własnymi spo-strzeżniami podczas których w wyłonionym moczowodzie nie obserwo­wano zmian. Natomiast w moczowodzie mającym łączność z pęcherzem występowały zmiany patologiczne.

Niektórzy autorzy (2, 3) przestrzegają przed podaniem roztworu for­maliny do pęcherza u ludzi albowiem może czasem dojść do powstania wtórnego odpływu moczowodowo-pęcherzowego wskutek uszkodzenia , ujść moczowodów. Potwierdzają to własne badania doświadczalne, które dowodzą, iż wprowadzony do pęcherza moczowego z fizjologicznym odpływem pęcherzowo-moczowodowym 3,7% roztwór formaliny wywo­łuje zmiany patologiczne w ścianie moczowodu. Dalsze badania nad wpływem formaliny na miedniczkę i miąższ nerkowy u królików będą . tematem następnego doświadczenia.

W oparciu o przedstawione badania doświadczalne należy przyjąć, że stosowanie formaliny u ludzi z cystograficznie wykazanym odpływem pęcherzowo-moczowodowym jest przeciwwskazane, bowiem może dojść do zwężenia światła i patologicznych zmian w ścianie moczowodu.

WNIOSKI

1. Wprowadzony do pęcherza królika 3,7% roztwór formaliny wy­wołuje zmiany patologiczne w ścianie moczowodu i zwężenie jego świat­ła.

2. Zmiany występujące w moczowodzie są spowodowane przedosta­waniem się roztworu formaliny drogą odpływu pęcherzowo-moczowego.

1. Cieślik R.: Doświadczalne gojenie się zeszytych i nie zeszytych ubytków otrzewnej na prawidłowym i niedokrwionyim podłożu z uwzględnieniem stymula­cji elektrycznej. Pol. Przeg. Chir., 1978, 50, 911.
2. Fishbein P. G., Mc Curdy D., De Fronzo R. D., Murphy J. J.: Irreyersible bilateral ureteral obstruction from irrtravesical formaldehyde soilution. JAMA, 1974, 228, 872.
3. Kalish M., Silber S. J., Herwig K. R.: Papillary necrosis. Results of intrayesical instiillatian of foi> malin. Urology, 1973, 2, 315.
4. Nerlo H.: Aseptyczne przygo>tawanie leków. PZWL, Warszawa 1975.
5. Piaszczyński J., Wieteska N., Gugała K,, Pogodski E.: Bada­nia doświadczalne zmian ściany pęcherza wywołanych 3,7% roztworem formaliny. Urol. Pol. (w druku).
6. Rankin K. N.: Intravesical formalin. Urology 1974, 12, 150.
7. Shab B. C, Albert D. I.: Intrayesical installation of formalin for the menagement of lintracteble hematuria. J. Urol., 1973, 110, 519.
8. Whittaker J. R., Selwyn Z. F.: Effects of forimalin on bladder urothelium. J. Urol., 1975, 6, 866.