OCENA PRZYDATNOŚCI ULTRASONOGRAFII W OKREŚLENIU POJEMNOŚCI I ZALEGANIA MOCZU W PĘCHERZU
Artykuł opublikowany w Urologii Polskiej 1986/39/3.

Ultrasonografia (USG) może posłużyć jako metoda do określenia po­jemności pęcherza moczowego lub oznaczenia ilości moczu zalegającego (1, 2, 3, 4, 5, 6, 7). Cewnikowanie stosuje się nadal powszechnie do po­miaru ilości moczu w pęcherzu, mimo że istnieje możliwość uszkodzenia cewki moczowej i zakażenia dróg moczowych (3, 4, 5, 6). Pomiar ilości moczu w pęcherzu za pomocą cystografii wykonanej w czasie urografii lub po oddaniu moczu jest niedokładny. Stosowanie bardziej precyzyj­nych metod z radioaktywnymi izotopami jest skomplikowane i niewy­godne jako badanie rutynowe lub powtarzalne w diagnostyce urologicz­nej (6).

Ultrasonografię w określeniu ilości moczu w pęcherzu wykorzystał po raz pierwszy Wiest w 1967 roku stosując projekcję A (3, 5).

W miarę doskonalenia aparatów USG pomiar ilości moczu w pęcherzu był coraz bardziej dokładny. Na ten temat ukazało się kilka prac, a auto­rzy ich korzystali z różnych wzorów matematycznych (3, 4, 5), wykony­wali nomogramy do obliczeń (2, 3) lub korzystali z aparatu USG, który obliczał objętość z kilkakrotnych pomiarów powierzchni pęcherza wy­konywanych w ściśle określonych odstępach w jednej płaszczyźnie (1).

CEL PRACY I MATERIAŁ

Celem pracy było sprawdzenie z jaką dokładnością możemy określić ultrasonograficznie ilość moczu w pęcherzu przed i po jego oddaniu. Do obliczeń zastosowano aparat ultrasonograficzny ?Combison 111 s" firmy Kretz i korzystano z wzoru mametycznego Pedersona (1975) A X B X C X 0,5236, gdzie A jest wymiarem poprzecznym pęcherza moczowego, B ? przednio-tylnym, C ? górno-dolnym. Współczynnik 0,5236 = 1/6 % (ryc. 1).

Przebadano 45 chorych skierowanych do Kliniki z powodu przeszkody podpęcherzowej lub kontrolowanych po przezcewkowej elektroresekcji gruczolaka stercza. Niektórych z nich poddano dwukrotnemu badaniu, przed i po mikcji. W ten sposób otrzymano 55 odczytów pojemności pęcherza moczowego.

Chorzy po wypiciu 3?4 szklanek płynu, czekali na moment subjek-tywnego odczucia parcia na mocz i wtedy mieli określoną ilość moczu w pęcherzu za pomocą USG. Pomiar wykonywano trzykrotnie i obliczano średnią arytmetyczną. Badani oddawali następnie mocz do pojemnika w urofluometrze Disa Typu 05 A 03 za pomocą którego dokonywano pomiaru ilości moczu wydalonego. Po mikcji ponownie dokonywano oceny ultrasonograficznej ilości zalegającego moczu w pęcherzu moczowym (trzykrotny pomiar). Jeżeli w badaniu USG nie stwierdzano obec­ności moczu w pęcherzu, to do obliczeń odsetka błędu wykorzystywano ilość moczu, który chory oddał do pojemnika w urofluometrze oraz po­miar USG przed mikcją. Gdy stwierdzano zaleganie moczu w pęcherzu, względnie istniały warunki, które utrudniały dokładne obliczenia USG (blizny pooperacyjne w okolicy podbrzusza, znacznego stopnia otyłość, uchyłki pęcherza) wprowadzono chorym jednorazowy cienki cewnik Tie- ' manna i ilość uzyskanego moczu oceniano w kalibrowanym naczyniu. Otrzymany wynik porównywano z wynikiem uzyskanym za pomocą USG (tab. I).

OMÓWIENIE

Jak wynika z tabeli I średni błąd wynosi ?15,2%. Należy jednak wspomnieć, że odsetek błędu kszałtuje się różnie przy małych i dużych pojemnościach pęcherza moczowego. Gdy ilość moczu w pęcherzu wy­nosiła do 100 ml jest on większy, co spowodowane jest małą bez­względną wartością liczb użytych do obliczeń (Nr badania 12, 17, 23, 32, 33, 43, 51). Dla przykładu w badaniu Nr 43 różnica pomiaru wynosi 3 ml przy wartościach 12 ml w USG i 15 ml za pomocą cewnikowania, co stanowi 20,0°/o błędu.

Gdyby różnica nadal wynosiła 3 ml, ale wartości wyjściowe tzn. po­miar USG i cewnikiem wynosiłyby 112 i 115 ml lub 212 i 215 ml, to odsetek błędu wynosiłby odpowiednio 2,6 i 1,3%. Tak też należy inter­pretować wynik otrzymany w badaniu Nr 32 i wynoszący 54,5% błędu. Nie ma on znaczenia klinicznego, ponieważ odpowiada 6 ml moczu róż­nicy pomiarów.

Badając chorych z Uchyłkiem pęcherza, zaobserwowaliśmy również dość duży odsetek błędu (Nr badania 13, 18, 41). Błąd w badaniu Nr 13 wynosił 57,1%, co odpowiadało różnicy 40 ml w pomiarach USG i za pomocą cewnikowania. W naszym materiale był on największy.

Nie jest zbyt dokładny pomiar ilości moczu za pomocą USG, o ile stwierdzamy uchyłki w pęcherzu moczowym. Wzór, którym posługi­waliśmy się jest przeznaczony do obliczeń objętości form elipsoidalnych. W badaniu Nr 13 tak duży odsetek błędu spowodowany był współistnie­niem uchyłka oraz małej ilości moczu w pęcherzu.

DYSKUSJA

Wyniki otrzymane przez nas są porównywalne z piśmiennictwem: Orgaz ? 12,0% (3), Poston ? 21,0% (4), Rageth ? 15,0% (5). Pomiary stają się mniej dokładne u chorych otyłych, z bliznami pooperacyjnymi podbrzusza, uchyłkami pęcherza i, jak już wspomniano, przy małej ilości moczu. Granica pęcherza jest wtedy na monitorze mało ostra. Wydaje się nam, że odsetek błędu u większości chorych jest rzeczą drugoplanową. Najistotniejsze naszym zdaniem jest nieinwazyjność metody, łatwość wykonania badania, brak przeciwwskazań i powtarzalność. Stwierdzenie zalegania moczu w pęcherzu lub jego brak po mikcji bez konieczności cewnikowania chorego, średni odsetek błędu ? 15,2 w naszym materiale, potwierdza słuszność stosowania tego badania w diagnostyce.

1. 1. Beacock C. J. M., Roberts E. E? Rees R. W. W., Buck A. C: Ultrasound assessment of residual urine a qua,ntitative method. Brit. J. Urol., 1985, 57, 410.. ? 2. Leucht W., Milller E., Heyes H., Lauvitzen Ch.: Ultrasonographische Restharn-bestimmuing nach Hylslterektomiie, Geburtsh. Frauenheilk., 1980, 40, 1107. ? 3. Orgaz R. E., Gomez A. Z., Ramirez C. T., Torres J. L. M.: Applicatioais of bladder ultra­sonography. I. Bladder content and residue. J. Urol., 1981, 125, 174. ? 4. Poston G. J., Joseph A. E. A., Riddle P. R.: The accuracy of ultrasound in the measure­ment of changes in bladder volume. Brit. J. Urol., 1983, 55, 361. ? 5. Rageth J. C, Langer K.: Sonographische Regtharinbestirnmung. Urologe A., 1983, 22, 87. ? 6. Ra-vichandran G., Fellows G. J.: The accuracy of hand-held real time ultrasound scanner for estimating bladder volume. Brit. J. Urol., 1983, 55, 25. ? 7. Szkod­ny A., Jeleń Z.: Porównanie metod ? endoskopowej i ultrasonograficznej przy ocenie wielkości gruczolaka stercza. Urol. Pol., 1984, 37, 4, 307.