PTU - Polskie Towarzystwo Urologiczne

OCENA WARTOŚCI OZNACZANIA POLIPEPTYDOWEGO ANTYGENU TKANKOWEGO (TPA) W OSOCZU U CHORYCH LECZONYCH Z POWODU RAKA STERCZA
Artykuł opublikowany w Urologii Polskiej 1987/40/4.

autorzy

Jan Kulpa, Antonina Marczyńska, Jan Leńko, Marek Pawlicki, Andrzej Bugajski
Z Zakładu Analityki i Biochemii Klinicznej Centrum Onkologii
Instytutu im. M. Skłodowskiej-Curie, Oddział w Krakowie
Kierownik: prof. dr hab. med. A. Marczyńska
Z Kliniki Chemioterapii Centrum Onkologii Instytutu im. M. Skłodowskiej-Curie, Oddział w Krakowie
Kierownik: doc. dr hab. med. M. Pawlicki
Dyrektor: prof. dr hab. med. J. Skołyszewski
Z Kliniki Urologii Akademii Medycznej w Krakowie
Kierownik: prof. dr med. J. Leńko

streszczenie

U 71 chorych leczonych z powodu raka stercza oznaczano przed le­czeniem oraz wielokrotnie w czasie jego prowadzenia stężenie w osoczu TPA i oceniono wartość tego badania jako uzupełniającego oznaczenie stężenia PAP. Podwyższone wyjściowo stężenie TPA w osoczu obserwo­wano u 36,6% chorych na raka stercza. Odnośnie zbieżności kształtowa­nia się stężenia TPA z przebiegiem klinicznym, to istniała w tym za­kresie stosunkowo duża zgodność, jednak wyraźnie mniejsza aniżeli dla PAP. Oznaczenie TPA posiada pewną wartość prognostyczną, ponieważ wyższy odsetek dodatnich wyników testu stwierdza się w grupie cho­rych zmarłych do 2 lat. U około 80% chorych zmarłych stężenie przy­najmniej jednego z podanych markerów było podwyższone.

Postęp leczenia chorych na raka stercza zależy od zespołu czynni­ków, w tym od podniesienia wydolności diagnostyki laboratoryjnej. Jest to podobna sytuacja, jak w leczeniu nowotworów o innej lokali­zacji, kiedy prowadzi się weryfikację przydatności klinicznej pozna­nych już markerów i poszukuje nowych związków o właściwościach antygenów nowotworowych.

Prowadząc od kilku lat prace nad rakiem stercza, w tym nad war­tością oznaczeń fosfatazy sterczowej (PAP), antygenu karcinoembrional­nego (CEA) i fosfatazy zasadowej (AP), podjęliśmy badania nad przy­datnością oznaczeń stężenia polipeptydowego antygenu tkankowego (TPA) w tej grupie chorych (9, 11). Jest to białko błon komórkowych synte­tyzowane szczególnie w fazie S podziału komórkowego. Jego produkcja w tkankach prawidłowych jest niska lub nawet zupełnie zablokowana. TPA zidentyfikował i opisał Bjórklund i wsp. Badacze ci wykazali po­nadto, że TPA produkują nowotwory o różnej budowie histologicznej i umiejscowieniu (1, 2). W 1980 roku ci sami badacze opracowali radio­immunologiczną metodę oznaczania stężenia TPA w osoczu. Dane od­nośnie częstości podwyższonych wartości TPA w osoczu charakteryzuje duża rozpiętość, przy czym podkreśla się dużą wartość badania u cho­rych na nowotwory przewodu pokarmowego, narządów moczowych oraz raka sutka. Odsetek dodatnich wyników waha się od 15,0% do 90,0% w zależności od lokalizacji, ale także od ośrodka publikującego wyniki (5, 10, 16, 18). Schwemmer i wsp. obserwowali u chorych na raka ster-cza podwyższony poziom tego markera tylko u 20,0% badanych, jednak komentując wyniki zaznaczyli, że w materiale przeważali chorzy we wczesnych stadiach zaawansowania raka stercza. Znacznie wyższe od­setki dodatnich wyników, bo 58,0% podaje Luthgens ,i wsp. oraz Me-nendez-Botet jeszcze wyższe, bo 75,0% (4, 10, 12, 17). W naszych wstęp­nych badaniach wykazaliśmy wzrost stężenia u 32,7% badanych na raka stercza oraz pewną zależność od stadium zaawansowania klinicz­nego. W zakresie TPA, podobnie jak w innych markerach, obserwuje się u pewnego odsetka badanych, u których nie stwierdza się obecności nowotworu złośliwego, nikły wzrost stężenia. W naszych badaniach u chorych na gruczolak stercza wykazaliśmy niewielki wzrost stężenia u 9,4% badanych (11).

W niniejszej pracy przedstawiamy wyniki wielokrotnych oznaczeń TPA oraz PAP w osoczu wykonane u chorych leczonych z powodu raka stercza oraz naszą ocenę wartości badania TPA jako dodatkowego testu w kontroli leczenia chorych na raka w tej lokalizacji.

MATERIAŁ I METODY

Stężenie w surowicy krwi PAP i TPA oznaczono u 71 chorych na raka stercza oraz u 61 chorych na gruczolak stercza. U chorych na raka badania powtarzano wielokrotnie w toku leczenia, przeciętnie co 1?6 tygodni; czas obserwacji wahał się od 4,5 do 32,0 miesięcy. Grupa kontrolna obejmowała 50 mężczyzn klinicznie zdrowych i z prawidło­wymi stężeniami podstawowych składników osocza. Stopień zaawanso­wania klinicznego chorych na raka stercza oceniono według klasyfikacji Whitmore'a (7). W stadium A znajdowało się 12 chorych, w stadium B ? 23, w stadium C ? 19 i w stadium D ? 17 chorych. U wszyst­kich chorych rozpoznanie potwierdzono mikroskopowo. U chorych na gruczolak i raka w stadium A badano usunięty gruczolak, w pozostałych stadiach raka wykonano badania cytologiczne (punkcja cienkoigłowa stercza) lub histologiczne {material z TUR).

Leczenie uzależniono od stadium zaawansowania klinicznego i stanu ogólnego chorych. Stosowano telegammaterapię, monochemioterapię 5 FU, polichemioterapię oraz hormonoterapię lekami o działaniu estrogennym. Adenomektomię wykonywano metodą Millina (7).

Wiek chorych na raka stercza wahał się od 50 do 83 lat. Me = 72 lat, chorych na gruczolak stercza od 54 do 84 lat, Me = 73 lat, a zdrowych mężczyzn od 40 do 78 lat, Me = 65 lat.

Krew do badań pobierano w warunkach standardowych, jeżeli ozna­czenia nie wykonywano natychmiast, to surowicę przechowywano w tem­peraturze ?25°C. Stężenie TPA i PAP oznaczano metodą radioimmuno­logiczną, stosując dla PAP zestawy RIA-Quant PAP Byk-Mallinckrodt Inc. (6), a dla TPA używając zestawy Prolifigen TPA (11). Pomiary radioaktywności wykonywano licznikiem scyntylacyjnym Gamma 8500 Beckman Instr. Powtarzalność metody wynosi ? 0,25 ug/1 dla PAP i ?5,2 dla TPA czułość 0,20 ug/1 dla PAP i 10,0 IU/1 dla TPA.

Wyniki opracowano statystycznie, korzystając przy ocenie istotności różnic z testów Kruskala-Wallisa i Chi-kwadrat. Wartości przedziałów grupy kontrolnej zdrowych mężczyzn (norma) oraz grupy porównawczej, którą stanowili chorzy na gruczolak stercza wyznaczono w opar­ciu o metodę percentylową. Stężenie u zdrowych mężczyzn i chorych na gruczolak kształtowało się odpowiednio: PAP 0,0?2,60 ug/1 i 0,0? 3,37 ug/1 i TPA 3,1?69,6 IU/1 oraz 5,2?76,6 IU/1. Wyniki przekra­czające górną granicę grupy porównawczej określono jako ?dodatni wy­nik badania". W przedstawieniu graficznym wyników posłużono się krzywymi inwersji (14, 19).

W ocenie reakcji na leczenie kierowano się kryteriami EORTEC bio­rąc ponadto pod uwagę dolegliwości ze strony narządów moczowych.

WYNIKI

A. Przed leczeniem. Tabela I przedstawia wyniki TPA. Odsetek do­datnich wyników w stadium A i B jest podobny, natomiast znacznie wyższy w stadium C i najwyższy w stadium D. Rozpatrując całość cho­rych; to 36,6% badanych miało dodatni wynik tego testu. Istniały róż-nicefw bezwzględnych wartościach stężenia, które znajdowały wyraz w różnych medianach stężenia oraz zakresach wahań. Najwyższą medianę oraz największą rozpiętość wyników obserwowano w grupie D.

Tabela II przedstawia wyniki PAP. Odsetek dodatnich wyników wzrasta wraz z zaawansowaniem, najwyższy jest w stadium D wyno­sząc 70,6%. W całej grupie chorych ponad połowa, bo 56,3% miała do­datni wynik testu. Istniały różnice w medianach, które rosły wraz z za­awansowaniem procesu, jak również w zakresach wahań, które były największe w stadium D.

W tabeli III zamieszczono odsetki dodatnich wyników przy rozpa­trywaniu równoczesnym obu badań. Wybrano dwa warianty ? pierwszy, to dodatni wynik przynajmniej jednego z markerów (TPA lub PAP) oraz drugi, to równocześnie dodatni wynik obu testów. Widocznym jest, że 70,4% badanych wykazało dodatni wynik jednego z testów, i że od­setek dodatnich wyników wzrastał wraz z zaawansowaniem, osiągając w stadium D 82,4°/o. Równoczesny wzrost stężenia obu markerów wyka­zywało tylko 29,6% badanych, przy czym w stadium A dodatni wynik obu testów obserwowano u 8,3% badanych, a w stadium D u 58,8%. B. U wszystkich chorych prowadzono systematyczną kontrolę kli­niczną i biochemiczną w toku leczenia oraz po jego zakończeniu. W opar­ciu o retrospektywną analizę danych klinicznych podjęto próbę okre­ślenia czy wyjściowe stężenia TPA i PAP mają wartość prognostyczną oraz oceniono kształtowanie się ich stężenia w zależności od reakcji cho­rych na leczenie. Ocenę wartości prognostycznej oparto na porównaniu wyników w grupach chorych zmarłych do dwu lat oraz żyjących ponad 2 lata.

W tabeli IV zamieszczono mediany wyjściowych stężeń PAP i TPA w osoczu przy podziale badanych na dwie grupy ? żyjących oraz cho­rych zmarłych do 2 lat od rozpoczęcia leczenia. W grupie chorych zmar­łych wartości median tak dla PAP, jak i TPA były wyższe aniżeli u chorych, którzy przeżyli 2 lata.

Odsetki chorych z dodatnimi Wynikami testów w porównywanych grupach podano w tabeli V. W grupie zmarłych odsetki podwyższonych wyników testów zarówno dla PAP i TPA z osobna, jak i przy rozpatrywaniu równoczesnym obu parametrów były wyższe aniżeli w gru­pie żyjących.

Konfrantacja danych klinicznych z wynikami wielokrotnie powta­rzanych w kontroli u każdego chorego oznaczeń TPA i PAP stanowiła podstawę dla oceny na ile zmiany wartości tych parametrów korelo­wały ze stanem klinicznym. O ile stwierdzono dużą zgodność w kształ­towaniu się stężenia PAP z przebiegiem klinicznym, bo zjawisko to wy­stępowało u 77,0% leczonych, to w zakresie TPA zależność ta była zna­miennie mniejsza (p<0,01), wynosząc 59,9%>.

OMÓWIENIE WYNIKÓW I DYSKUSJA

Większość autorów uważa, że wprowadzenie metod radio- i enzymo­immunologicznych oznaczania stężenia PAP podniosło znacznie wydol­ność diagnostyczną badania i umożliwiło zaliczenie oznaczenia PAP w osoczu w poczet użytecznych, pomocniczych badań w diagnostyce wstęp-nej, kontroli leczenia oraz dalszej obserwacji chorych na raka stercza (2, 6, 13, 15). W naszych poprzednio przedstawionych badaniach obser­wowaliśmy u blisko 80,0% badanych zgodność przebiegu klinicznego z kształtowaniem się stężenia PAP, tzn. spadek wartości podwyższonej względnie utrzymanie się prawidłowej przy korzystnej reakcji na le­czenie oraz wzrost stężenia PAP wyprzedzający lub korelujący z ujaw­nieniem określonych objawów klinicznych postępu procesu (9).

Podniesienia wydolności badań biochemicznych w kontroli leczenia chorych, nie tylko na raka stercza, upatruje się również poprzez koja­rzenie badań więcej niż jednego markera. W raku stercza oceniono wartość CEA, markera uznawanego za jeden z podstawowych marke­rów nowotworowych. Na podstawie badań własnych i innych autorów można przyjąć, że oznaczenie CEA ma małe znaczenie jako uzupełniają-ce oznaczenie stężenia PAP i odnosi się to tak do badań przed lecze­niem, jak również do kontroli efektywności leczenia oraz prognozy (3, 8, 10).

Innym markerem, którego przydatność w diagnostyce i kontroli le-czenia chorych na nowotwory bada się intensywnie, jest TPA. Podkreśla się wysoką, już udowodnioną wydolność badania w kontroli leczenia chorych na raka sutka (5). Bada się ją również u chorych na raka ster­cza,, W badaniach własnych, wykonanych w pilotowej grupie chorych, wykazaliśmy u chorych na raka stercza przed leczeniem wzrost stężenia TPA w osoczu u 32,7°/o badanych oraz dużą zależność od zaawansowa­nia procesu nowotworowego. Chorych w stadiach D cechowały najwyższe wartości stężenia oraz najwyższy odsetek dodatnich wyników testu (11). Wyniki obecnych badań potwierdziły tę opinię jak również fakt występowania tylko w grupie chorych na raka wysokich stężeń TPA (ryc. 1).

W obecnej pracy postanowiliśmy ocenić wartość oznaczania TPA u chorych leczonych z powodu raka stercza. Wyniki porównaliśmy z ba­daniem stężenia PAP. markera posiadającego ugruntowaną wartość w kontroli leczenia. Przeprowadzona analiza uwzględniała dwa aspekty użyteczności oznaczeń TPA ? jego wartość prognostyczną oraz przy­datność w kontroli leczenia. Ocenę wartości prognostycznej oparto na porównaniu stężeń wyjściowych markera w dwóch grupach chorych tj. żyjących 2 lata i więcej oraz zmarłych do 2 lat. W grupie chorych zmarłych do 2 lat odsetek chorych z podwyższonymi wynikami był wyż­szy niż w grupie chorych żyjących. W tej grupie obserwowano również wyższe bezwzględne wartości stężeń aniżeli u chorych żyjących. Układ wyników w zakresie PAP był podobny, przy czym różnice pomiędzy grupami zaznaczały się wyraźniej. Jeżeli rozpatruje się równocześnie oba markery to podwyższone stężenie przynajmniej jednego z nich stwierdzano u ponad 80,0°/o chorych zmarłych, podczas gdy w grupie żyjących u 59,0% badanych. Odnośnie zbieżności kształtowania się stę­żenia TPA z przebiegiem klinicznym, to istniała w tym zakresie sto­sunkowo duża zgodność, jednak wyraźnie mniejsza niż w PAP, nato­miast jednoznacznie wyższa od obserwowanej dla CEA.

piśmiennictwo

  1. 1. Bjórklund B.: On the nature and clinical use of tissue polypeptide antigen (TPA). Tumor Diagnostik, 1980, 1, 9. ? 2. Griffiths J.C.: Prostate-specific acid phosphatase: Revaluation of radioimmunoassay in diagnosing prostatic disease. Clin. Chem., 1980, 26, 433. ? 3. Guinan P., Sadoughu N., John T., Albin R. J., Bush I. M.: The Prognostic value of carcinoembryonic antigen in carcinoma of the prostate. Urol. Res., 1974, 2, 79. ? 4. Huber P. R., Rist M., Hering F., Biedermann C, Rutishuer G.: Tissue polypeptide antigen (TPA) and prostatic acid phosphatase in serum of prostatic cancer patients. Urol. Res., 1983, 11, 233. ? 5. Kjellgren K.: The Prognostic significance of consecutive determinations of serum tissue polypep­tide antigen (TPA) in human breast cancer. Biomedical Carcino-Embryonic Pro­teins. vol. II. Ed. F. G. Lehmann, Elsevier-North-Holland Biomedical Press, 1979, 607. ? 6. Kulpa J., Kwinta A.: Kwaśna fosfataza sterczowa (PAP) w osoczu ? porównanie metody radio- i enzymoimmunologicznego oznaczenia stężenia. Urol. Pol., 1985, 38, 55. ? 7. Leńko J.: Rak stercza, Urol. Pol., 1984, 37, 245. ? 8. Leńko J. Kulpa J., Stefański W., Marczyńska A.: Serum carcinoembryonic antigen (CEA) and prostatic acid phosphatase by radioimmunoassay (PAP-RIA) in patients with prostatic cancer. Urol. Archiv., 1983, 21, 27. ? 9. Leńko J., Marczyńska A., Kulpa J., Kwinta A., Bugajski A.: Biochemical Control investigations (determinations of prostatic phosphatase ? carcinoembryonic antigen ? alkaline phosphatase) in pa­tients treated for prostatic carcinoma. Preliminary estimation of effectiveness. Ma­teria Medica Polona, 19,86, 18, 238. ? 10. Liithaens M., Schlegel G.: Verlaufskon-trolle mit Tissue ? Polypeptide Antigen und carcinoembryonalem Antigen in der radioonkologischen Nachsorge und Therapie. Tumor Diagnostik, 1981, 2, 179.
  2. 14. Marczyńska A., Kulpa, J., Leńko J., Augustyn M.: Serum tissue polypeptide antigen (TPA) and prostatic acid phosphatase (PAP) in patients with prostatic cancer. Intern. Urol. Nephrol., 1987, w druku. ? 12. Menedez-Botet C. J., Oettgen II. P., Pinsky C. N., Schwartz N. K.: A preliminary evaluation of tissue polypeptide antigen in serum or urine (or both) of patients with cancer or benign neoplasm Clin. Chem., 1978, 24, 868. ? 13. Mross K., Mross B., Wolfrum D.I.: Der Wert der TPA-Bestimmung bei malignom Patienten, Lab. Med., 1983, 7, 231. ? 14. Oehr P., Wustrow A., Derigs G., Borman R.: Evaluation and characterization of tumorasso-ciated antigen by the inverse distribution function. Tumor Diagnostik, 1981, 2, 195. ? 15. Pontes J. E.: Biological markers in prostate cancer. J. Urol., 1983, 130, 1037. ? 16. Rasmuson T., Bjork C. R, Damber L., Holm S. E., Jakubsson L., Jeppsson A., Stigbrand T., Westman G.: Tumor markers in bronchogenic carcinoma. Acta Ra­diol. Oncol., 1983, 22, 209. ? 17. Schwemmer B., Schiitz W., Kuntz R. M., Lehmwe A.: Simultaneous determination of six tumor markers in patients with prostatic car­cinoma and bladder tumors. Urol. Res., 1985, 13, 133. ? 18. Skryten A., Unsgaard B., Bjórklund B., Eklund G.: Serum TPA related activity in a wide Spectrum of cancer conditions. Tumor Diagnostik, 1981, 2, 117. ? 19. Woolf Ch. M.: Statistics for Biologists. Principles of biometry. D. Von Nostrand Comp. Inc., Toronto, London, Melbourne, 1968.