WSPÓŁZALEŻNOŚĆ POMIĘDZY STĘŻENIAMI TESTOSTERONU, DWUHYDROTESTOSTERONU, AKTYWNOŚCIĄ FOSFATAZY . KWAŚNEJ I JEJ FRAKCJI STERCZOWEJ A WYNIKAMI LECZENIA CHORYCH NA RAKA GRUCZOŁU KROKOWEGO
Artykuł opublikowany w Urologii Polskiej 1988/41/4.

Rola stężenia testosteronu (T) i dwuhydrotestosteronu (DHT) w su­rowicy krwi w patogenezie raka gruczołu krokowego nie budzi już w piśmiennictwie światowym wątpliwości (1, 5, 6, 7, 9). Rozbieżności po­wstają przy próbach oceny zależności pomiędzy stężeniem tych hormo­nów, a przebiegiem choroby nowotworowej stercza (2, 8, 10, 11, 12, 13, 16, 17). W prowadzonych wcześniej badaniach wykazaliśmy, że znisz­czeniu gruczołu krokowego przez proces nowotworowy towarzyszy obni­żenie stężeń T i DHT w surowicy krwi (3, 4, 13, 14, 15).

Celem obecnego doniesienia jest ocena korelacji między stężeniem T, DHT, aktywnością fosfatazy kwaśnej i jej frakcji sterczowej w su­rowicy krwi, a czasem przeżycia chorych, leczonych według jednolitej metody.

MATERIAŁ I METODY

Material stanowiło 45 chorych na raka gruczołu krokowego dotych­czas nie leczonych, w wieku 54 do 81 lat (średnio 70,0 lat). Grupę kon­trolną stanowiło 58 zdrowych mężczyzn w tym samym przedziale wie­ku. Rozpoznanie raka stercza potwierdzono badaniem histologicznym tkanek. Stopień zaawansowania nowotworu określono zgodnie z klasyfi­kacją UICC, a stopień złośliwości według Mostofiego (13). Aktywność fosfatazy kwaśnej i jej frakcji sterczowej oznaczano metodą kolory­metryczną Bassey-Lowry-Brock. Stężenie T i DHT określano metodami radiommmunologicznymi w warunkach podstawowych. Dla oceny istot­ności różnic pomiędzy analizowanymi grupami zastosowano test Stu­denta, obliczono współczynniki korelacji Pearsona i ustalono poziomy ich istotności statystycznej.

WNIOSKI

Tabela I wykazuje zależność pomiędzy stężeniem T oraz aktywnoś­cią fosfatazy kwaśnej i jej frakcji sterczowej, a czasem przeżycia cho­rych na raka stercza. W grupie 21 chorych z wyższym stężeniem T i niższą aktywnością fosfataz stwierdzono istotnie dłuższy okres prze­życia.

Tabela II przedstawia zależność (współczynniki korelacji Pearsona) pomiędzy stężeniem T, aktywnością fosfatazy kwaśnej i jej frakcji ster­czowej w surowicy krwi, a czasem przeżycia chorych na raka gruczołu krokowego. Obserwujemy szczególnie silną korelację między stężeniem T w surowicy krwi, a czasem przeżycia przy istotności poniżej P = 0,001. W grupie chorych o wyższym stężeniu T korelacja okazała się wyższa i istotna statystycznie poniżej P=0,1, nie dorównując jednak sile skore­lowania stwierdzonej podczas analizy ogółu chorych. Zatem indywi­dualne stężenie T w surowicy krwi można traktować jako czynnik pro­gnostyczny czasu przeżycia.

Natomiast korelacja między aktywnością fosfataz, a czasem przeżycia okazała się miernej siły, przy istotności statystycznej poniżej P=0,l. Jest to korelacja ujemna, co oznacza, że zwiększona aktywność fosfa­taz stanowi niepomyślną przesłankę dla rokowania, choć mniej pewną niż stężenie T.

Tabela III wykazuje zależność między stężeniem DHT oraz aktyw­nością fosfatazy kwaśnej i jej frakcji sterczowej w surowicy krwi, a czasem przeżycia chorych na raka gruczołu krokowego. Czas przeżycia chorych z wysokim i niskim stężeniem DHT nie różnił się zasadniczo.

Tabela IV przedstawia te same zależności w oparciu o wyliczony współczynnik Pearsona dla całej badanej grupy chorych. Stwierdzono brak korelacji między stężeniem DHT, a czasem przeżycia oraz ujemne korelacje umiarkowanej siły przy istotności P = 0,l, między aktywnością fosfotaz, a czasem przeżycia.

Tabela V przedstawia korelacje czasu przeżycia chorych z wysokim . i niskim stężeniem DHT w surowicy krwi. Przy stosunkowo niskim stę­żeniu DHT korelacja jest umiarkowanej siły (r = 0,35). Przy wyższym stężeniu DHT korelacja ta jest ujemna, zbliżona do zera i również nie­istotna statystycznie.

Gdyby wyniki te potwierdzono w badaniach, obejmujących większą grupę chorych, można byłoby w przyszłości twierdzić, że istnieje przedział wartości DHT, będący stosunkowo pomyślnym czynnikiem ro-kowniczym dla czasu przeżycia. Przedział ten obejmowałby wartości zbliżone do przeciętnego stężenia DHT, które w naszej grupie chorych wynosiło 2,13 ng/ml. Stężenia niższe oraz znacznie wyższe rokują krót­szy czas przeżycia.

OMÓWIENIE

Przedstawione spostrzeżenia potwierdzają nieliczne dotąd doniesie­nia, m. in. Bakera i wsp. oraz Hickeya i wsp., że nieco wyższemu stę­żeniu T w surowicy krwi towarzyszy dłuższy czas przeżycia chorych na raka gruczołu krokowego oraz wydłużenie okresów bez dolegliwości, w czasie których chorzy nie wymagali żadnego leczenia (1, 2, 8, 16). Po­dobne obserwacje kliniczne u naszych chorych skłoniły nas do oceny współzależności między stężeniami T, DHT i aktywnością fosfataz w su­rowicy krwi, a odległymi wynikami leczenia.

Wyższa aktywność fosfataz, utrzymująca się mimo leczenia, stanowi niepomyślny czynnik rokowniczy. W naszym materiale wysoką aktyw­ność fosfataz stwierdzono u chorych ze skrajnie niskim stężeniem T i DHT w surowicy krwi. Chorzy ci źle tolerowali leki, a ich okres prze­życia był wyraźnie krótszy.

Przedstawione wyniki sugerują również, że dążenie do uzyskania skrajnie niskiego stężenia aktywnych androgenów (T, DHT) w surowicy krwi może być u niektórych chorych przyczyną niepowodzenia lecze­nia.

Dla uzyskania optymalnych wyników leczenia wydaje się celowe utrzymanie stężeń T i DHT w surowicy krwi w pobliżu wartości śred­nich dla danej grupy wieku chorych.

WNIOSKI

2.Oznaczanie stężeń T, DHT, aktywności fosfatazy kwaśnej i jej frakcji sterczowej w surowicy krwi ma istotne znaczenie prognostyczne, pozwala zatem na ustalenie optymalnej terapii chorych na raka gru­ czołu krokowego.

3.Nieco wyższe stężenia T i DHT w surowicy krwi w połączeniu z niskim poziomem aktywności fosfataz korelują z dłuższym czasem prze­ życia.

4.Leczenie hormonalne obniżające stężenia T i DHT u chorych z wyjściowym niskim stężeniem hormonów należy uznać za niecelowe.

1. 1. Adlercreutz H., Ranniko S., Kairento A, L,, Karonen S. L.: Hormonal pat­
2. tern in prostatic cancer. II. Correlation with primary response to endocrine treat­
3. ment. Acta endocr., 1981, 98, 4, 634. ? 2. Baker H.W.G., Burger H.G., De Kretser
4. D.M., Hudson B., Rennie G.C., Straffon W.G.: The assessment of results following
5. endocrine therapy for prostatic cancer. J. Urol., 1975, 113, 6, 824. ? 3. Baranowska
6. B., Jeske W., Szymanowski J., Piechna K.: L'accroisement de la secretion de la pro-
7. lactine apres le freinage des recepteurs dopaminoergiques par le metoclopramide
8. chez les malades porteurs d'un cancer de la prostate. J. d'Urologie, 1983, 89, 8, 601.
9. ? 4. Baranowska B., Szymanowski J., Jeske W.: Wpływ bromokryptyny na wy­
10. dzielanie prolaktyny po zablokowaniu receptorów dopaminergicznych metoklopra­
11. midem u chorych z rakiem gruczołu krokowego leczonych estrogenami. Endokr.
12. Pol., 1984, 35, 4, 211. ? 5. British Prostate Study Group: Evaluation of plasma hor­
13. mone concentrations in relation to clinical staging in patients with prostatic cancer.
14. Brit. J. Urol., 1979, 51, 382. ? 6. Catalona W.J.: Prostate cancer. Grune, Stratton.
15. Orlando, 1984, 7. ? 7. Fossa S.D., Host H., Aakvaag A.: Serum-Testosteronspiegel
16. bei der hormonellen Behandlung des fortgeschrittenen Prostatakarzinoms. Akt. Urol.,
17. 1982,43,273.8. Hickey D., Todd B., Soloway M.S.: Pre-treatment testosterone
18. levels: significance in androgen deprivation therapy. J. Urol., 1986. 136, 5, 1038. ?
19. 9. Jeromin L.: Metabolizm testosteronu w raku gruczołu krokowego. Urol. Pol.,
20. 1982,35,3?4,135. ? 10. Jewett H.J.: Prostatic cancer: a personal view of the prob­
21. lem. J. Urol., 1984. 131, 845.
22. 11. Kirk D.: Trials and tribulations in prostatic cancer. Brit. J. Urol., 1987, 59,
23. 375. ? 12. Leńko J.: Rak stercza. Urol. Pol.. 1984. 37. 4. 245 ? 13, Szymanowski J.:
24. Współzależność między zaburzeniami hormonalnymi a stadium zaawansowania i
25. stopniem złośliwości raka gruczołu krokowego. Pol. Tyg. Lek., 1983, 37, 30, 943. ?
26. 14. Szymanowski J., Baranowska B., Niewiadomska A.. Wysocki M., Kobuszewska-
27. -taryna M., Zgliczyński S.: L'interdependence entre les troubles hormonaux, le sta­
28. de d'evolution et de degre de malignite du cancer de la glande prostatique. J.
29. d'Urol., 1983, 89, 8, 597. ?15. Szymanowski J., Baranowska B., Rozbicka G., Jeske W.,
30. Zgliczyński S.: L'interdependence entre les troubles hormonaux, le stade d'evolution
31. et le degre de malignite du cancer de la glande prostatique. J. d'Urol.. 1983,
32. 89. 9, 663. ? 16. Wilson D. W., Harper M. E., Jensen H. M., Ikeda R. M., Richards G ,
33. Peeling W. B., Pierrepoint C. G., Griffiths K.: A Prognostic index for the clinical
34. management of patients with advanced prostatic cancer: A British Prostatic Study
35. Group investigation. Prostate, 1985, 7, 131. ? 17. Zaridze D.G., Boyle P.: Cancer
36. of the prostate: Epidemiology and aetiology. Review. Brit. J. Urol.. 1987, 59, 493.