PTU - Polskie Towarzystwo Urologiczne

OSAD MOCZU W KAMICY MOCZOWEJ
Artykuł opublikowany w Urologii Polskiej 1990/43/1.

autorzy

Maria Mantur, Dorota Fiedorowicz, Halina Kemona
Z Zakładu Laboratoryjnej Diagnostyki Klinicznej
Kierownik Zakładu: prof. zw. dr hab. med. J. Prokopowicz
Z Instytutu Diagnostyki Laboratoryjnej AM w Białymstoku
Dyrektor Instytutu: prof. zw. dr hab. med. J. Prokopowicz

streszczenie

Badaniem objęto kamienie moczowe oraz osad moczu 50 hospita­lizowanych. Skład chemiczny oraz budowę krystaliczną określono zesta­wem firmy Merck. Wykazano, że kamienie dwuskładnikowe występo­wały najczęściej (80,0%). Dominował Wedelit i bruszyt (84,0%), najrza­dziej występował kwas moczowy (10,0%). Stwierdzono ścisłą zależność między budową chemiczną kamieni, a osadem mineralnym moczu.

Kamienie moczowe posiadają różną wielkość, kształt, budowę i skład chemiczny (8, 11). Twardość, barwa oraz skład chemiczny zależą ściśle od budowy krystalicznej. Istnieje wiele teorii na temat tworzenia złogu ale żadna z nich nie daje jednoznacznej odpowiedzi jak, kiedy i z czego zaczyna formować się in vivo kamień (1, 2, 4, 5, 10, 12). Niewątpliwie najwięcej informacji o składzie chemicznym i budowie krystalicznej do­starcza analiza chemiczna kamienia. Z uwagi jednak na trudności w uzy­skaniu tego materiału ciągle poszukuje się nowych metod, które pozwo­liłyby z dużym prawdopodobieństwem określić skład formowanego złogu. Składniki osadu upostaciowanego są odzwierciedleniem procesów choro­bowych toczących się w obrębie układu moczowego zaś osad mineralny moczu jest wykładnikiem procesów ogólnoustrojowych (1, 2, 7). Celem pracy było prześledzenie w jakim stopniu istnieje zależność pomiędzy składem chemicznym i krystalicznym kamienia, a osadem moczu cho­rego przed usunięciem tego złogu.

MATERIAŁ I METODY

Materiał do badań stanowiły kamienie moczowe oraz mocz 50 hospita­lizowanych chorych z powodu kamicy moczowej. Osuszony i opłukany kamień rozkruszano w moździerzu porcelanowym. Pobierano ściśle okre­śloną objętość sproszkowanego kamienia i rozpuszczano w 50 ml wody destylowanej. Przy użyciu testu Marckognost firmy Merck wykrywano składniki takie jak: wapń, szczawiany, fosforany, amoniak, magnez, kwas moczowy i cystynę. Oznaczony odsetkowy udział składników chemicz­nych służył do określenia budowy krystalicznej kamienia. Zestaw po­zwala wykryć: wewelit, Wedelit, bruszyt, struwit, apatyt, kwas moczowy i cystynę. Mocz chorych (10 ml) wirowano 5 minut przy 300 g. Z uzy­skanego osadu sporządzano preparat. Pod mikroskopem (Biolar PI po­większenie 250 X) określano składniki upostaciowane (elementy komór­kowe) oraz składniki mineralne osadu moczu.

WYNIKI BADAŃ

Spośród przebadanych kamieni aż 92,O°/o były to kamienie dwu lub wieloskładnikowe jak podano w tabeli I. Najczęściej występowały w ze­stawieniu szczawiany i fosforany (64,0%), zdecydowanie rzadziej (12,0%) fosforany i węglan wapnia, zaś szczawiany, fosforany i węglan wapnia 10,0% kamieni. W osadzie mineralnym najczęściej stwierdzano szczawian wapnia (14,0%), zaś u 10,0% chorych kwas moczowy oraz tylko u 4,0% fosforany bezpostaciowe. Z zestawienia wynika, że 28,0% badanych z ka­micą moczową w osadzie moczu posiadało składniki mineralne. Godnym podkreślenia jest fakt, że zawsze były one zgodne ze składem chemicz­nym kamienia. Ponadto u każdego chorego, kiedy kwas moczowy był składnikiem kamieni, jego kryształy występowały zawsze w osadzie mo­czu (tab. I).

W budowie krystalicznej kamieni moczowych dominował bruszyt i wewelit (84,0%) rzadziej (46,0%) struwit, na czwartym miejscu lokował się węglan wapnia i tylko 10,0% kamieni w swojej budowie krystalicz­nej zawierało kwas moczowy jak podano w tabeli II. Leukocyturię i ery­trocyturię obserwowano u wszystkich chorych. Na uwagę zasługuje fakt, że u chorych z kamieniami z bruszytu, wewelitu i kwasu moczowego występowały erytrocyty wyługowane. To zjawisko może pośrednio wska­zywać na występowanie złogów w górnych drogach moczowych. Kolej­nym ważnym spostrzeżeniem jest to, że w kamicy z kwasu moczowego nie odnotowano znamiennej bakteriurii (tab. II).

DYSKUSJA

Niewątpliwą przyczyną kamicy są wady nerek i dróg moczowych (9), błędy dietetyczne (3), ogniska zakażenia (12) oraz zaburzenia hormonalne (1, 4, 5, 9, 10). Powyższe przyczyny prowadzą pośrednio lub bezpośred-

nio do nagromadzenia w moczu składników kamieniotwórczych. Krystali­zacja składników mineralnych zależy głównie od odczynu moczu i obec­ności inhibitorów krystalizacji, w szczególności soli magnezu i kwaśnych mukopolisacharydów (4, 9).

Z piśmiennictwa wiadomo, że erytrocyturia jest badaniem skriningo-wym w napadzie bólowym nerki (12, 13). W naszej pracy w obrazie mi­kroskopowym moczu wszystkich badanych stwierdziliśmy erytrocyturię i leukocyturię. Ponadto u 8,0% badanych erytrocyty były morfologicznie zmienione. Powyższy fakt może wskazywać na lokalizacją złogu w gór­nym odcinku układu moczowego.

Znamienną bakteriurię stwierdzono u połowy osób badanych (56,0°/o). Należy podkreślić, że w kamicy z kwasu moczowego nie odnotowano ani razu znamiennej bakteriurii jak podano w tab. II. Tłumaczyć to można tym, że kwas moczowy krystalizuje w moczu o silnym kwaśnym odczy­nie, a to z kolei hamuje rozwój flory bakteryjnej.

W badaniach własnych składniki mineralne w postaci kryształów stwierdzono u 28,0% badanych. Najczęściej, bo aż w 14,0% występował szczawian wapnia (tab. I). Hoffman, Selfred i Schdfer (wg 10) zwrócili uwagę na zmienność wydalniczą szczawianów wapnia z moczem w za­leżności od pory doby, zmian atmosferycznych oraz bodźców fizycznych i psychicznych. Według innych autorów (14) w godzinach 0?6 rano wy­stępuje fizjologicznie zwyżka wydalania tego składnika. Mocz do na­szych badań pobierano w godzinach rannych w związku z czym słuszne wydają się być nasze wyniki badań. Innym ważnym spostrzeżeniem na­szych badań jest to, że u wszystkich chorych z kamicą moczanową lub z kwasu moczowego, stwierdzono zawsze kwas moczowy w osadzie w po­staci kryształów (tab. I).

Biorąc pod uwagę całokształt wyników naszych badań należy podkre­ślić aspekt praktyczny pracy. W związku z trudnościami w uzyskaniu kamienia do analizy chemicznej z całą stanowczością zastąpić to może badanie osadu mineralnego moczu. Jak wiadomo, mocz jest materiałem łatwym do uzyskania niezależnie od pory dnia. Można go zbadać w go­dzinach rannych po przerwie nocnej, po zażyciu leków czy wód pitnych jak zaleca Leńko i wsp. (6). Badanie osadu mineralnego może mieć za­stosowanie zarówno w profilaktyce kamicy jak również w ocenie efek­tywności jej leczenia.

WNIOSKI

1.Kamienie jednoskładnikowe występują rzadko (8,0%).

2.Najczęstszym zestawieniem w kamieniu był Wedelit i bruszyt.

3.Składniki mineralne osadu były zawsze zgodne ze składem che­ micznym kamienia.

piśmiennictwo

  1. 1. Araszkiewicz Z.: Przemiany wapniowo-fosforowe w obrębie nerek. Pol. Arch.
  2. Med. Wewn., 1962, 32, 1003. ? 2. Głuszek J., Raszeja-Wanic B., Pupek-Musialik D.,
  3. Łużna B.: Stopień nasycenia szczawianem wapnia u osób zdrowych i chorych z me­
  4. taboliczne aktywną kamicą szczawianowo-wapniową. Pol. Tyg. Lek. 1979, 34,1777 ?
  5. 3. Głuszek J., Raszeja-Wanic B., Kosicka T.: Udział czynników dietetycznych w pa­
  6. togenezie kamicy wapniowej. Pol. Arch. Med. Wewn., 1982, 63, 245. ? 4. Kaiser E.,
  7. T., Bock S.C.: Protein inhibitors of crystal growth. J.Urol., 1989, 141, (3), 2. ?
  8. 5. Kiersztejn M.: Patogeneza kamicy nerkowej u chorych z zespołem upośledzonego
  9. wchłaniania. Pol. Tyg. Lek., 1982, 37, 1173. ? 6. Leńko J., Biel K.: Wydalanie wap­
  10. nia i fosforanów u chorych na kamicę moczową w czasie krenoterapii. Urol. Pol.,
  11. 1985, 37, 47. ? 7. Nieszporek T., Kokot M.: Kliniczna i biochemiczna ocena cho­
  12. rych na kamicę nerkową. Diagn. Lab., 1984, 20, 154. ? 8. Modliński L.: Diagno­
  13. styka laboratoryjna 1000 kamieni moczowych. Pol. Przeg. Chir., 1974, 2, 237. ?
  14. 9. Modzelewski A., Zaczek-Modzelewska T.: Epidemiologia kamicy moczowej, Wiad.
  15. Lek., 1972, 25, 1169. ? 10. Musierowicz A.: Sprawozdanie z IX Sympozjum na te­
  16. mat kamicy moczowej. Jena 11?12 wrzesień 1987. Urol. Pol., 1988, 3, 232.
  17. 11. Różański W., Górkiewicz Z., Miękoś E., Gałdecki Z.: Oznaczanie budowy
  18. krystalicznej kamieni moczowych przy pomocy dyfraktometru rentgenowskiego.
  19. Urol. Pol., 1988, 42, 257. ? 12. Zdrojowy R.: Jatrogenną kamica układu moczowego
  20. Wiad. Lek, 1984, 37, 1885. ? 13. Zieliński J,, Czopek J.: Trudności rozpoznawcze
  21. w kamicy z kwasu moczowego z bezmoczem jako pierwszym objawem. Urol. Pol.,
  22. 1983, 36, 65. ? 14. Williams H. E., Wandzilak T. R.: Oxalate synthesis transport
  23. and hyperoxaluric syndromes. J.Urol., 1989, 141, (3), 2.