PIERWSZE STULECIE
Artykuł opublikowany w Urologii Polskiej 1985/38/4.

Jest rok akademicki 1883/84. Po raz pierwszy w Polsce, w ramach zajęć z chirurgii na Wydziale Lekarskim Uniwersytetu Jagiellońskiego, wprowadzono wykłady z zakresu chorób dróg moczowych męskich (1, 2). Wykłady te, za namową prof. Mikulicza, który od 1882 r. objął, nie­stety, tylko na 5 lat, Katedrę i Klinikę Chirurgii UJ, prowadzi jeszcze wówczas docent Alfred Obaliński (1, 2). Wprowadzenie tych wykładów wynikało ze szczególnego zainteresowania Alfreda Obalińskiego chirur­gią układu moczowo-płciowego (2). Docent Alfred Obaliński prowadzi wykłady także w roku akademickim 1884/85, a w roku 1886 wydaje pierwszy podręcznik z dziedziny urologii w języku polskim ?Wykłady z zakresu chorób dróg moczowych męskich". Podręcznik wydany w Kra­kowie nakładem Wydawnictwa Dzieł Lekarskich Polskich zawierał 224 strony (2).

Wyżej wymienione fakty skłaniają nas do przybliżenia sylwetki prof. Alfreda Obalińskiego i jego wkładu w powstanie i rozwój samodzielnej specjalizacji.

Alfred Obaliński urodził się 15 listopada 1843 roku w Brzeżanach. Studia lekarskie odbył na Uniwersytecie Jagiellońskim. Tam uzyskał sto­pień doktora medycyny, a następnie doktora chirurgii i okulistyki. W 1881 roku został mianowany docentem, a w 1888 r. profesorem nadzwy­czajnym Uniwersytetu Jagiellońskiego (1, 2). Od 1870 roku rozpoczyna samodzielną działalność lekarską jako prymiariusz Oddziału Chirurgicz­nego Szpitala Sw. Łazarza w Krakowie. Na stanowisku tym pracuje do 1897 roku, obejmując następnie Katedrę i Klinikę Chirurgii UJ (1, 2). Przez cały ten okres pracuje również naukowo, a jego działalność piśmiennicza pozwala uznać go za chirurga wszechstronnego, śmiałego, z dużą inwencją (1). Jest doskonałym operatorem i nauczycielem. W ciągu 25 lat pracy w szpitalu Św. Łazarza wyszkolił większość chirurgów w Galicji (1). Pierwsze kroki w chirurgii stawia pod jego okiem Maksy­milian Rutkowski, który przez 4 lata był asystentem na Oddziale Chi­rurgicznym Szpitala Św. Łazarza, a następnie pierwszym asystentem Obalińskiego w Klinice Chirurgii UJ (3). Obaliński rozwija w Rutkows-kim zainteresowania chirurgią układu narządów moczowych. Właśnie w tym okresie dojrzewa u Rutkowskiego pomysł operacji wytwórczej pęcherza moczowego przy pomocy odcinka jelita cienkiego. Pomysł ten zrealizował przy operacji chorego z wynicowaniem pęcherza moczowego (1, 3). Praca na ten temat ogłoszona w 1889 roku w języku polskim i niemieckim wchodzi do literatury światowej, a samego autora możemy uważać za prekursora ileocystoplastyki (3). Profesor Alfred Obaliński ogłosił szereg prac naukowych z dziedziny przewodu pokarmowego, za­początkował i rozwinął prace nad niedrożnością jelit. Był jednym z pierwszych, którzy zrozumieli doniosłość rentgenodiagnostyki w chirurgii (1. 2).

Zdobył duże doświadczenie w chirurgii nerek. Jako jeden z pierw­szych wykonał nefrektomię i zaproponował własny sposób nefropeksji.

Z prac ogłoszonych przez Prof. Obalińskiego 23 pozycje dotyczą za­gadnień związanych z operacjami nerek, pęcherza moczowego, gruczo­laka stercza oraz pourazowych uszkodzeń cewki moczowej (2). Był przyk­ładem człowieka szlachetnego, w pełni oddanego osobie potrzebującej pomocy. Prowadził szeroką działalność społeczno-lekarską, był założy­cielem i pierwszym prezesem Ochotniczego Pogotowia Ratunkowego, jed­nym z założycieli Krakowskiego Towarzystwa Lekarskiego (1, 2). Od­szedł przedwcześnie w wieku lat 55, w półtora roku po objęciu Katedry i Kliniki Chirurgii UJ.

Ostatnie dwudziestolecie XIX wieku było dla urologii polskiej okre­sem narodzin tej specjalizacji przez powolne wyodrębnianie się jej z chirurgii ogólnej. Proces ten przebiega nie tylko w Krakowie lecz rów­nież w Warszawie, Lwowie i Wilnie.

W tym okresie pracuje również w Krakowie Ludwik Rydygier, Leon Kryński i poprzednio wspominany Maksymilian Rutkowski. Profesor Lud­wik Rydygier od 1882 roku do 1887 prowadzi Klinikę Chirurgii UJ. Zarówno w okresie krakowskim jak i później zajmuje się szeroko chi­rurgią układu narządów moczowych. W 1887 roku podaje własny spo­sób śródotrzewnowego otwarcia pęcherza moczowego, cztery lata później pomysł ?plastyki moczowodu", a w 1900 roku zaproponował modyfika­cję wycięcia stercza z dostępu kroczowego (1, 6).

W tym czasie w środowisku warszawskim pracują między innymi: Władysław Orłowski, Julian Kosiński oraz Samuel Grosglik (2). Wła-dysław Orłowski już w 1869 roku otrzymuje doktorat po obronie pracy ?O zwężeniach cewki moczowej u mężczyzn", natomiast w 1885 roku jako pierwszy w Polsce i jeden z pierwszych w świecie usuwa nerkę z powodu nowotworu (1, 2). Pierwszą nefrektomię w Polsce, co było także jedną z pierwszych tego typu operacji w świecie, wykonuje w 1884 roku Julian Kosiński (1, 2). Zdobył on duże doświadczenie w ope­racji wewnętrznego nacięcia cewki moczowej sposobem Maisonneuva oraz w kruszeniu kamieni pęcherzowych.

Samuel Grosglik jest znany nie tylko jako jeden z pionierów urologii i dobry praktyk, lecz także jako autor wielu cennych prac naukowych z dziedziny urologii. Jeden z artykułów o aseptyce w cewnikowaniu z roku 1894 wyjednał mu zaszczytną wzmiankę w podręczniku historii medycyny Purschmanna, gdzie jest wymieniony jako jedyny polski uro­log (2).

W Szpitalu Powszechnym we Lwowie Oddział Chirurgii prowadzi od 1883 roku Profesor Grzegorz Ziembicki, W pracy swej dużo miejsca poświęca urologii. Podaje własny sposób operacji przetoki cewkowo--odbytniczej, był jednym z czołowych specjalistów w kruszeniu kamieni w pęcherzu moczowym (1, 2). W Oddziale Ziembickiego, w 1894 roku rozpoczyna pracę po skończeniu studiów w Wiedniu 26-letni wów­czas Zenon Leńko, który stał się jednym z pierwszych pełnokwalifiko-wanych urologów w Polsce (2, 4). Prowadzi początkowo chorych uro­logicznych w Oddziale Chirurgicznym, a w lutym 1901 roku tworzy samodzielny Oddział Urologiczny wraz z ambulatorium. Oddział ten jest pierwszym samodzielnym oddziałem urologicznym w Polsce (4, 5).

Z przedstawionych wyżej faktów historycznych wynika, że urologia polska powstawała na silnym gruncie, który tworzyli najwybitniejsi w Polsce i znani w świecie chirurdzy. W pracy swej, rozwijając zaintere­sowania chirurgią układu narządu moczowego dochodzili do wniosku, że jest to specyficzna część chirurgii ogólnej, wymagająca odpowied­niego przygotowania chirurga i nieco innej opieki nad chorym. Dele­gowali więc do pracy z tą grupą chorych swych, najczęściej najlep­szych, asystentów. Oni dalej rozwijali swe zainteresowania i dzięki temu zaczyna się mówić na przełomie XIX i XX wieku o urologii jako od­rębnej specjalizacji. W 1901 roku Adam Mincer, w referacie wygłoszo­nym na posiedzeniu Warszawskiego Towarzystwa Lekarskiego wykazał, że dojrzała sprawa usamodzielnienia i wyodrębnienia urologii oraz stwo­rzenia samodzielnego oddziału urologicznego w Warszawie (2). Cztery lata trwały dyskusje i rozważania. Dwukrotnie odbył się konkurs na obsadzenie ?posady" ordynatora, w którym uczestniczyło pięciu kandy­datów, zanim w roku 1905 Dr Adam Mincer przystąpił do organizacji Oddziału Urologicznego w Warszawie.

U progu XX wieku na terenie ziem polskich istniały trzy silne ośrod­ki rozwoju urologii, a wraz z odzyskaniem niepodległości naszej ojczyz­ny w Krakowie powstaje trzeci w Polsce samodzielny Oddział Urolo­giczny.

1. 1. Bogusz J.. Rudowski W.: Sylwetki chirurgów polskich. Polska Akademia Nauk, Wrocław, 1982. ? 2. Chojna J. WŁ: Zarys dziejów urologii polskiej. Polska Akademia Nauk, Wrocław. 1974. ? 3. Bogusz J.: Lekarz i jego chorzy. PZWL.,
2. Warszawa, 1984, 114. ? 4. Buliński J.: Rys historyczny rozwoju urologii polskiej. Rozprawa doktorska. Główna Biblioteka Wojskowo-Medyczna, WAM, Łódź, 1964. ? 5. Leńko Z.: Rzut oka na ruch Oddziału Urologicznego w dziesięcioleciu 1901? 1910. Pamiętnik Zjazdu Chirurgów Polskich 1910. Warszawa, 1911, 213?219. ? 6. Filipek M.: Działalność urologiczna Ludwika Rydygiera w okresie krakowskim (1887?1897). Urol. Pol., 11983, 36, 3.