english version wersja do druku
	kwartalnik ISSN 0500-7208 Czasopismo punktowane przez KBN, Index Copernicus oraz w bazie GBL

Wprowadzenie

W roku 2000 liczbę nowych zachorowań na nowotwory złośliwe gruczołu krokowego na świecie oszacowano na 54 2990, a liczbę zgonów na 204 313. Nowotwory te stanowiły około 10% ogółu nowotworów złośliwych u mężczyzn i były przyczyną blisko 6% zgonów z powodu nowotworów u mężczyzn [1].

Najwyższe zagrożenie nowotworami złośliwymi gruczołu krokowego (na podstawie oszacowanych standaryzowanych względem wieku współczynników zachorowalności) obserwuje się w USA ? 104,3/100 tys., Nowej Zelandii ? 101,1/100 tys., Kanadzie ? 83,9/100 tys., Australii ? 76/100 tys., jak również na Islandii ? 74,6/100 tys. [1].

Liczba nowych zachorowań na nowotwory złośliwe gruczołu krokowego u mężczyzn w Polsce w roku 2000 wynosiła 4598 (8,1% ogółu zachorowań na nowotwory złośliwe u mężczyzn). Nowotwory te były trzecią w kolejności, po nowotworach złośliwych płuca i jelita grubego, najczęściej rejestrowaną lokalizacją nowotworową u mężczyzn [2].

Cel pracy

Celem pracy jest ocena zachorowań na nowotwory złośliwe gruczołu krokowego w województwie małopolskim w latach 1999-2001. Jest to pierwsze doniesienie prezentujące zagrożenie nowotworami złośliwymi gruczołu krokowego mężczyzn w Małopolsce z uwzględnieniem poszczególnych powiatów.

Materiał i metoda

Zródłem informacji o zachorowaniach były karty zgłoszenia nowotworu złośliwego Mz/ N1-a, przesyłane do Małopolskiego Rejestru Nowotworów. Na podstawie dostępnych danych obliczono przeciętną roczną liczbę zachorowań oraz surowe i standaryzowane względem wieku współczynniki zachorowalności na 100 tys. badanej populacji. Współczynnik surowy oblicza się jako iloraz liczby zachorowań na daną chorobę i populacji, w której wystąpiła choroba. Współczynnik surowy nie uwzględnia wpływu zmian struktury wieku populacji. Dlatego, aby oszacować współczynnik zachorowalności niezależnie od struktury wieku ludności, oblicza się współczynniki standaryzowane. W niniejszej publikacji współczynniki standaryzowane obliczono metodą bezpośrednią przy użyciu ?standardowej populacji świata? [3]. Zróżnicowanie zachorowalności wynikające z miejsca zamieszkania (miasto/wieś) opisano przy wykorzystaniu wskaźnika M/W (iloraz standaryzowanych współczynników zachorowalności).

Zachorowalność na nowotwory złośliwe gruczołu krokowego w poszczególnych powiatach województwa małopolskiego przedstawiono graficznie w formie mapy przygotowanej przy użyciu programu STATISTICA. Zakres zmienności współczynników zachorowalności podzielono na pięć klas metodą k-średnich, która grupuje powiaty według podobieństwa poziomów zachorowalności [4].

Wyniki

W latach 1999-2001 rejestrowano co roku średnio 436 nowych zachorowań na nowotwory złośliwe gruczołu krokowego u mężczyzn w województwie małopolskim (8,2% ogółu rejestrowanych nowotworów złośliwych u mężczyzn). Ponad 70% zachorowań na nowotwory złośliwe gruczołu krokowego występowało po 65. roku życia.

W analizowanym okresie odsetek rozpoznań potwierdzonych badaniem histologicznym wynosił średnio 54,1%. Najczęściej występującym typem histologicznym był rak gruczołowy, który obejmował 88% ogółu przypadków potwierdzonych badaniem histologicznym.

Nowotwory złośliwe gruczołu krokowego występują częściej w populacji miejskiej niż wiejskiej. Standaryzowany względem wieku współczynnik zachorowalności u mieszkańców miast wynosi 23,9/100 tys., a u mieszkańców wsi 18,2/100 tys. (wskaźnik M/W ? 1,31). Najwyższe zagrożenie nowotworami złośliwymi gruczołu krokowego zaobserwowano w Nowym Sączu, powiecie oświęcimskim i nowosądeckim (ryc. 1). Standaryzowane względem wieku współczynniki zachorowalności wynosiły w Nowym Sączu ? 33,1/100 tys., w powiecie oświęcimskim ? 32,6/100 tys., a w powiecie nowosądeckim ? 28,4/100 tys. (tab. I).

Obszary wysokiego ryzyka występowania nowotworów złośliwych gruczołu krokowego obejmują też powiat limanowski ? 26,9/100 tys., brzeski ? 26,7/100 tys., wadowicki ? 24,7/100 tys., suski ? 23,7/100 tys., miechowski, 23,7/100 tys., tatrzański 22,9/100 tys., jak również miasto Kraków ? 23,1/100 tys. W tym samym czasie standaryzowany względem wieku współczynnik zachorowalności dla całej Małopolski wynosił 21,1/100 tys.

Omówienie

Liczba zachorowań na nowotwory złośliwe gruczołu krokowego w Polsce stale wzrasta. W roku 1963 zarejestrowano 582 zachorowania (szósta w kolejności lokalizacja nowotworowa u mężczyzn ? 3,7% ogółu nowotworów). W roku 2000 liczba nowych zachorowań wynosiła 4598, co stanowiło 8,1% wszystkich nowotworów złośliwych u mężczyzn. Nowotwory te zajmują obecnie trzecie miejsce w kolejności po nowotworach złośliwych płuca i jelita grubego [2].

Analiza epidemiologiczna, którą przeprowadzono dla obszaru Krakowa w latach 1985-1999 pokazała również istotny wzrost zachorowalności na nowotwory złośliwe gruczołu krokowego [5]. Średnia stopa wzrostu zachorowalności na te nowotwory wynosiła 4,6% rocznie. Istotny wzrost zachorowalności obserwowano zarówno w grupie wieku 45-64 lat (5,2% rocznie), jak i w grupie wieku 65 lat i więcej (4,3% rocznie).

Rezultaty prezentowanego badania wskazują, że zachorowalność na nowotwory złośliwe gruczołu krokowego u mężczyzn w województwie małopolskim jest nieco wyższa od średniej zachorowalności ogólnopolskiej.

W roku 2000 w Polsce standaryzowany względem wieku współczynnik zachorowalności wynosił 18,7/100 tys., a współczynnik zachorowalności w Małopolsce wynosił 21,1/100 tys. (1999-2001). Natomiast zachorowalność w Małopolsce na terenach najwyższego ryzyka, tj. w Nowym Sączu, wynosiła 33,1/100 tys., powiecie oświęcimskim ? 32,6/100 tys., powiecie nowosądeckim ? 28,4/100 tys. i była średnio o 68% wyższa od zachorowalności ogólnopolskiej, jak również średnio wyższa o 49% od zachorowalności w Małopolsce.

Należy zauważyć, że teren najwyższego zagrożenia nowotworami złośliwymi gruczołu krokowego w województwie śląskim występuje w powiecie tyskim ? 26,7/100 tys. (1994-1999), który bezpośrednio graniczy z terenem najwyższego zagrożenia w województwie małopolskim, tj. powiatem oświęcimskim ? 32,6/100 tys. [6].

W latach 1999-2001 w województwie małopolskim odsetek rozpoznań nowotworów złośliwych gruczołu krokowego potwierdzonych badaniem histologicznym wynosił 54,1%. Należy jednak podkreślić, że odsetek ten może być średnio o 7,1% wyższy w przypadku uwzględnienia informacji z karty zgłoszenia nowotworów: ?pobrano wycinek, badanie w toku?, tym bardziej, że tylko znikomy odsetek (około 0,3%) badań ostatecznie nie potwierdza nowotworu złośliwego.

Odsetek rozpoznań nowotworów złośliwych gruczołu krokowego potwierdzonych badaniem histologicznym u mężczyzn w Małopolsce nie odbiega istotnie od danych zarejestrowanych w innych rejonach Polski. Odsetek rozpoznań nowotworów złośliwych gruczołu krokowego potwierdzonych badaniem histologicznym u mężczyzn w latach 1993-1997 wynosił w Kielcach 58%, Krakowie 59%, na terenie Dolnego Śląska 65%, a w Warszawie 73% [7].

W tym samym okresie podobne odsetki rozpoznań potwierdzonych badaniem histologicznym w odniesieniu do nowotworów gruczołu krokowego zanotowano też w innych krajach europejskich, np. we Włoszech (Ragusa) 61%, na Litwie 63%, Łotwie 64% i w Wielkiej Brytanii (South Thames) 71%. Najwyższe natomiast odsetki potwierdzeń histologicznych dla tych nowotworów w Europie zaobserwowano na Islandii 99% oraz w Belgii 99%, Szwecji 99%, Finlandii 98% i Francji 98%. Odsetek potwierdzeń histologicznych w USA wynosił 97%, a w Kanadzie 90% [7].

Opublikowane w 2003 roku dane dotyczące m.in. nowotworów złośliwych gruczołu krokowego u mężczyzn w Krakowie w latach 1997-1999 wykazały, że 60,3% zarejestrowanych zachorowań było potwierdzonych badaniem histologicznym [5].

Wyniki prezentowanego badania stanowią podstawę do przeprowadzenia pogłębionych badań epidemiologicznych odnośnie wpływu czynników stylu życia i czynników środowiskowych na ryzyko zachorowania na nowotwory złośliwe gruczołu krokowego wśród mieszkańców poszczególnych powiatów województwa małopolskiego.

Rezultaty dotychczas przeprowadzonych badań epidemiologicznych wykazały istnienie silnej korelacji między dietą (tłuszcze zwierzęce, nabiał, mięso) a nowotworami złośliwymi gruczołu krokowego [8]. Ponadto ryzyko zachorowania na nowotwory złośliwe gruczołu krokowego jest wyższe u mężczyzn narażonych w miejscu pracy m.in. na herbicydy, pestycydy, fungicydy i insektycydy, jak również na kadm i rozpuszczalniki organiczne [9,10,11,12].

Wnioski

Rezultaty badań wskazują na zróżnicowanie w zachorowalności na nowotwory złośliwe gruczołu krokowego w obrębie województwa małopolskiego. Analiza geograficzna wykazała, że najwyższe zagrożenie tymi nowotworami występuje u mężczyzn w Nowym Sączu i powiecie nowosądeckim oraz w powiecie oświęcimskim. Zachorowalność na tych terenach jest wyższa od średniej zachorowalności ogólnopolskiej o 68% i o 49% od średniej zachorowalności w Małopolsce.

1. Cancer Incidence, Mortality and Prevalence Worldwide, Ferlay J, et al. (eds). IARC, Lyon 2001,208.
2. Nowotwory złośliwe w Polsce w roku 2000, Didkowska J, Wojciechowska U i wsp. (red) Centrum Onkologii ? Instytut im. M. Skłodowskiej-Curie, Warszawa 2002,75-76.
3. Cancer Incidence in Five Continents Vol V, Muir C et al. (eds). IARC, Lyon 1997,87-89.
4. Pociecha J, Podolec B, Sokołowski A, Zając K: Metody taksonomiczne w badaniach społeczno-ekonomicznych, PWN, Warszawa 1988,64-66.
5. Rachtan J, Geleta M, Sokołowski A, Ryś J, Molong Ł: Epidemiologia nowotworów złośliwych w Krakowie w latach 1985-1999. Centrum Onkologii im. M. Skłodowskiej-Curie, Kraków 2003,26-29.
6. Zemła BFP: Epidemiologia nowotworów złośliwych narządów płciowo-moczowych w populacjach śląskich kobiet i mężczyzn. Centrum Onkologii ? Instytut im. M. Skłodowskiej-Curie, Gliwice 2002,60-61.
7. Cancer Incidence in Five Continents Vol VIII, Parkin DM et. al (eds). IARC, Lyon, 2002,745-747.
8. Food, Nutrition and the Prevention of Cancer: a global perspective. World Cancer Research Fund/American Institute for Cancer Research, Washington, 1997,310-323.
9. Blair A, Hoar-Zahm S, Pearce NE et al: Clues to cancer etiology from studies of farmers. Scand J. Work Environ Health 1992; 18: 209-215.
10. Alavanja MC, Akland G, Baird D, et al: Cancer and noncancer risk to women in agriculture and pest control: the agricultural health study. J Occup Med 1994; 36: 1247-1250.
11. Schreinemachers DM, Creason JP, Garry VF: Cancer mortality in agricultural regions of Minnesota. Environ Health Perspect 1999; 106: 205-211.
12. Bosland MC: The etiopathogenesis of prostatic cancer with special reference to environmental factors. Adv Cancer Res 1988; 51; 1-106.

Jadwiga Rachtan
Pracownia Epidemiologii Centrum Onkologii
ul. Garncarska 11
31-115 Kraków
tel. (012) 429 37 53, fax (012) 426 13 70
z5rachta@cyf-kr.edu.pl