Badania nad rozwojem cewki moczowej zapoczątkował Tourneux (12,13) w
1887 roku, który prześledził rozwój narządów płciowych u zarodków i płodów ludzkich o długości od 24 do 300 mm. Większość obserwacji poczynionych przez Tourneux dotyczyły płodów powyżej 50 mm długości i ograniczone były do ba- dań histologicznych cewki moczowej i gruczołu krokowego. W pierwszej poło- wie dwudziestego wieku szereg badaczy (1, 2, 3,4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 13) podjęło badania nad rozwojem części gąbczastej cewki moczowej u płodów ludzkich. Spaulding (10) opisał rozwój narządów płciowych zewnętrznych u zarodków i płodów ludzkich do długości 50 mm wyróżniając stadium guzka płciowego, wyrostka płciowego oraz stadium definitywne, które rozpoczyna się według tego autora w 9 tygodniu płodowym. Z przeglądu dostępnego piśmiennictwa dotyczą- cego rozwoju cewki moczowej męskiej wynika, że zagadnienie to jest opracowa- ne niekompletnie a rozwój ciała gąbczastego pominięto zupełnie.
MATERIAŁ I METODY
Badania przeprowadzono na 20 zarodkach oraz 10 płodach do 12 tygodnia
życia wewnątrzmacicznego.
Materiał utrwalano i przechowywano w 4% zobojętnionej formalinie, a następnie do
momentu zatopienia w parafinie przechowywano je w 10% zobojętnionej formali- nie. Wiek zarodków oceniano według kryteriów opisanych przez O’Rahilly’ego z uwzględnieniem 23 stadiów rozwojowych. Wiek płodów określano uwzględniając długość ciemieniowo-siedzeniową, długość całkowitą oraz ciężar ciała. Zatopione w parafinie zarodki i płody krojono seryjnie w trzech płaszczyznach, a preparaty bar- wiono hematoksyliną i eozyną, błękitem toluidyny lub fioletem krezylowym według
Nissla oraz według Mallory ‘ego. Z preparatów wykonywano dokumentację fotogra-
ficzną.
WYNIKI
U zarodków długości 15 mm (stadium 18) guzek płciowy ma długość 1 mm,
jest kształtu stożkowatego i posiada już zawiązek ciał jamistych (ryc. 1). Na dol- nej powierzchni guzka płciowego rozciąga się krótka płyta cewkowa (ryc. 2). Zatoka moczowo-płciową pokryta jest nabłonkiem wielowarstwowym, a ko- mórki tego nabłonka leżące powierzchownie posiadają duże okrągłe jądro, nato- miast komórki znajdujące się w głębszych warstwach ściśle do siebie przylegają. Jądra komórkowe wybarwiają się intensywnie przy barwieniu hematoksyliną i eozyną. Nabłonek zatoki moczowo-płciowej wpukla się w obręb płyty cewko- wej, która jest wypełniona ściśle obok siebie leżącymi komórkami (ryc. 3). U zarodków o długości 18 do 25 mm (stadium 19 i 22) rosnąca część środko- wa guzka tworzy wyrostek płciowy. W jego wierzchołkowym odcinku zaznacza się płytki rowek żołędziowy. Rowek ten powoduje wyodrębnienie się części koń- cowej wyrostka płciowego: żołędzi, w której ułożone obok siebie komórki two- rzą zawiązek ciała jamistego (ryc. 3).
W obrębie płyty cewkowej znajduje się szeroka pierwotna bruzda cewkowa
ograniczona fałdami cewkowymi. Bruzda ta nie dochodzi do wierzchołka wyro- stka płciowego. Płyta cewkowa znajdująca się na dolnej powierzchni wyrostka płciowego ustawiona jest strzałkowo i sięga głęboko w obręb wyrostka płciowe- go, nie dochodzi jednak do części wierzchołkowej. Płyta ta jest w kontakcie z pierwotnym rowkiem cewkowym (ryc. 2, 3).
U płodów o długości ciemieniowo-siedzeniowej 35 do 60 mm (9-10,5 tygo-
dnia) długość wyrostka płciowego wynosi 3 mm. Rowek cewkowy i cewka wy- słane są wielowarstwowym nabłonkiem, a światło cewki w miejscu połączenia się fałdów cewkowych jest zamknięte. Fałdy cewkowe połączone sąna całej dłu- gości, a ujście cewki znajduje się ku tyłowi od żołędzi w kształcie odwróconej litery T (ryc. 4).
Nabłonek pokrywający wyrostek płciowy składa się z 3 do 4 warstw komórek,
które w części dolnej wyrostka tworzą ciągłość z nabłonkiem płyty cewkowej. Zatem zarówno nabłonek pokrywający wyrostek oraz nabłonek płyty cewkowej zbudowane są z nabłonka wielowarstwowego (ryc. 5). Całkowite zaniknięcie rowka cewkowego powoduje wydłużenie szwu moszny, który rozciąga się do ujścia pierwotnego cewki moczowej. W obrębie żołędzi kształtuje się tzw. płyta zatokowa stanowiąca przedłużenie płyty cewkowej (ryc. 6). W obręb tej płyty, w części przedniej żołędzi tworzy się światło.
W części tylnej do cewki uchodzą gruczoły opuszkowo-cewkowe. Widoczny
jest również zawiązek opuszki ciała gąbczastego oraz gruczołu krokowego, który znajduje się między opuszką ciała gąbczastego a dolną częścią odbytnicy. Wokół cewki moczowej widoczne są wyraźne włókna mięśniowe. U płodów w początkach 11 tygodnia dochodzi do połączenia płyty cewkowej z płytą zatokową, co doprowadza do utworzenia ujścia ostatecznego cewki moczo- wej (ryc. 7). Cewka jest wysłana nabłonkiem wielowarstwowym sześciennym, a światło cewki ma kształt gwiazdkowy. W tylnej części ciało gąbczaste ulega wyraźnemu rozszerzeniu tworząc opuszkę ciała gąbczastego. W gruczołach opu- szkowo-cewkowych pojawia się światło. Widoczne są też ujścia nasieniowodów do cewki moczowej.
U płodów długości 66 do 80 mm (11 i 12 tydzień) prącie osiąga długość 5,5
mm, jamki w ciele gąbczastym są szersze, a beleczki rozdzielające te jamki za- wierają pojedyncze komórki mięśniowe. Należy zaznaczyć, że ciało gąbczaste jak i ciała jamiste oraz cewka moczowa w opisanym wyżej okresie sąjuż całko- wicie ukształtowane.
DYSKUSJA
Na podstawie przeprowadzonych badań stwierdza się, że zasadnicze zmiany
w kształtowaniu się cewki moczowej dokonują się w okresie pierwszych 12 ty- godni życia wewnątrzmacicznego. Płyta cewkowa, którą stwierdza się u podsta- wy wyrostka płciowego bierze udział w tworzeniu się ciała gąbczastego, zaś za- mykanie się jej postępuje od tyłu ku przodowi. Równocześnie z zamykaniem fałdów płyty cewkowej tworzy się część tylna ciała gąbczastego, a więc opuszka, zatem należałoby uznać, że ciało gąbczaste w całości powstaje z płyty cewkowej, gdyż trudnojest część zatoki moczowo-płciowej wzrastającąw obręb guzka płcio- wego podzielić na część fallicznąi płytę cewkową.
Końcowy odcinek cewki moczowej pochodzi zarówno z płyty cewkowej jaki
również z płyty zatokowej, która łączy się z nabłonkiem wrastającym od wierz- chołka żołędzi. W momencie połączenia się wymienionych wyżej elementów tworzy się ostateczne ujście cewki moczowej. W pracach swoich Tourneux (11,12) podaje, że część ta powstaje całkowicie z ektodermy. Badania Felixa (1) i John- sona (4) wykazują, że płyta cewkowa, a także część gąbczasta cewki moczowej są całkowicie pochodzenia entodermalnego. Glenister (2) sugeruje, że jedynie odcinek końcowy części gąbczastej cewki moczowej jest pochodzenia ektoder- malnego, natomiast pozostałe części pochodzą z entodermy.