PTU - Polskie Towarzystwo Urologiczne

ROZWÓJ CEWKI MOCZOWEJ MĘSKIEJ U ZARODKÓW I WCZESNYCH PŁODÓW LUDZKICH (7-12 TYDZIEŃ)
Artykuł opublikowany w Urologii Polskiej 1996/49/2.

autorzy

Bolesław Otulakowski
Z Katedry i Zakładu Anatomii Prawidłowej Akademii Medycznej im. K. Marcinkowskiego w Poznaniu.
Kierownik Katedry i Zakładu: Prof. dr hab. med. Witold Woźniak.

słowa kluczowe

cewka moczowa mężczyźni embriologia.

streszczenie

Badania przeprowadzono na zarodkach i płodach ludzkich do 12 tygo-
dnia życia wewnątrzmacicznego. Stwierdzono, że zasadnicze zmiany w
kształtowaniu się cewki moczowej męskiej dokonują się w okresie zarodko-
wym i pierwszych 4 tygodniach życia płodowego. Cewka moczowa i ciało
gąbczaste w całości pochodzi z płyty cewkowej, natomiast część końcowa
cewki objęta żołędzią tworzy się zarówno z płyty cewkowej jak i z płyty zato-
kowej. W 11 tygodniu dochodzi do połączenia płyty cewkowej z płytą zato-
kową co doprowadzi do utworzenia ujścia ostatecznego cewki moczowej.
Ciało gąbczaste jak i ciała jamiste oraz cewka moczowa są już całkowicie
ukształtowane w 12 tygodniu życia wewnątrzmacicznego. Światło cewki
wysiane jest nabłonkiem wielowarstwowym sześciennym, a w gruczołach
opuszkowo-cewkowych pojawia się światło.

Badania nad rozwojem cewki moczowej zapoczątkował Tourneux (12,13) w

1887 roku, który prześledził rozwój narządów płciowych u zarodków i płodów ludzkich o długości od 24 do 300 mm. Większość obserwacji poczynionych przez Tourneux dotyczyły płodów powyżej 50 mm długości i ograniczone były do ba- dań histologicznych cewki moczowej i gruczołu krokowego. W pierwszej poło- wie dwudziestego wieku szereg badaczy (1, 2, 3,4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 13) podjęło badania nad rozwojem części gąbczastej cewki moczowej u płodów ludzkich. Spaulding (10) opisał rozwój narządów płciowych zewnętrznych u zarodków i płodów ludzkich do długości 50 mm wyróżniając stadium guzka płciowego, wyrostka płciowego oraz stadium definitywne, które rozpoczyna się według tego autora w 9 tygodniu płodowym. Z przeglądu dostępnego piśmiennictwa dotyczą- cego rozwoju cewki moczowej męskiej wynika, że zagadnienie to jest opracowa- ne niekompletnie a rozwój ciała gąbczastego pominięto zupełnie.


MATERIAŁ I METODY


Badania przeprowadzono na 20 zarodkach oraz 10 płodach do 12 tygodnia życia wewnątrzmacicznego.


Materiał utrwalano i przechowywano w 4% zobojętnionej formalinie, a następnie do momentu zatopienia w parafinie przechowywano je w 10% zobojętnionej formali- nie. Wiek zarodków oceniano według kryteriów opisanych przez O’Rahilly’ego z uwzględnieniem 23 stadiów rozwojowych. Wiek płodów określano uwzględniając długość ciemieniowo-siedzeniową, długość całkowitą oraz ciężar ciała. Zatopione w parafinie zarodki i płody krojono seryjnie w trzech płaszczyznach, a preparaty bar- wiono hematoksyliną i eozyną, błękitem toluidyny lub fioletem krezylowym według


Nissla oraz według Mallory ‘ego. Z preparatów wykonywano dokumentację fotogra- ficzną.


WYNIKI


U zarodków długości 15 mm (stadium 18) guzek płciowy ma długość 1 mm, jest kształtu stożkowatego i posiada już zawiązek ciał jamistych (ryc. 1). Na dol- nej powierzchni guzka płciowego rozciąga się krótka płyta cewkowa (ryc. 2). Zatoka moczowo-płciową pokryta jest nabłonkiem wielowarstwowym, a ko- mórki tego nabłonka leżące powierzchownie posiadają duże okrągłe jądro, nato- miast komórki znajdujące się w głębszych warstwach ściśle do siebie przylegają. Jądra komórkowe wybarwiają się intensywnie przy barwieniu hematoksyliną i eozyną. Nabłonek zatoki moczowo-płciowej wpukla się w obręb płyty cewko- wej, która jest wypełniona ściśle obok siebie leżącymi komórkami (ryc. 3). U zarodków o długości 18 do 25 mm (stadium 19 i 22) rosnąca część środko- wa guzka tworzy wyrostek płciowy. W jego wierzchołkowym odcinku zaznacza się płytki rowek żołędziowy. Rowek ten powoduje wyodrębnienie się części koń- cowej wyrostka płciowego: żołędzi, w której ułożone obok siebie komórki two- rzą zawiązek ciała jamistego (ryc. 3).


W obrębie płyty cewkowej znajduje się szeroka pierwotna bruzda cewkowa ograniczona fałdami cewkowymi. Bruzda ta nie dochodzi do wierzchołka wyro- stka płciowego. Płyta cewkowa znajdująca się na dolnej powierzchni wyrostka płciowego ustawiona jest strzałkowo i sięga głęboko w obręb wyrostka płciowe- go, nie dochodzi jednak do części wierzchołkowej. Płyta ta jest w kontakcie z pierwotnym rowkiem cewkowym (ryc. 2, 3).


U płodów o długości ciemieniowo-siedzeniowej 35 do 60 mm (9-10,5 tygo- dnia) długość wyrostka płciowego wynosi 3 mm. Rowek cewkowy i cewka wy- słane są wielowarstwowym nabłonkiem, a światło cewki w miejscu połączenia się fałdów cewkowych jest zamknięte. Fałdy cewkowe połączone sąna całej dłu- gości, a ujście cewki znajduje się ku tyłowi od żołędzi w kształcie odwróconej litery T (ryc. 4).


Nabłonek pokrywający wyrostek płciowy składa się z 3 do 4 warstw komórek, które w części dolnej wyrostka tworzą ciągłość z nabłonkiem płyty cewkowej. Zatem zarówno nabłonek pokrywający wyrostek oraz nabłonek płyty cewkowej zbudowane są z nabłonka wielowarstwowego (ryc. 5). Całkowite zaniknięcie rowka cewkowego powoduje wydłużenie szwu moszny, który rozciąga się do ujścia pierwotnego cewki moczowej. W obrębie żołędzi kształtuje się tzw. płyta zatokowa stanowiąca przedłużenie płyty cewkowej (ryc. 6). W obręb tej płyty, w części przedniej żołędzi tworzy się światło.


W części tylnej do cewki uchodzą gruczoły opuszkowo-cewkowe. Widoczny jest również zawiązek opuszki ciała gąbczastego oraz gruczołu krokowego, który znajduje się między opuszką ciała gąbczastego a dolną częścią odbytnicy. Wokół cewki moczowej widoczne są wyraźne włókna mięśniowe. U płodów w początkach 11 tygodnia dochodzi do połączenia płyty cewkowej z płytą zatokową, co doprowadza do utworzenia ujścia ostatecznego cewki moczo- wej (ryc. 7). Cewka jest wysłana nabłonkiem wielowarstwowym sześciennym, a światło cewki ma kształt gwiazdkowy. W tylnej części ciało gąbczaste ulega wyraźnemu rozszerzeniu tworząc opuszkę ciała gąbczastego. W gruczołach opu- szkowo-cewkowych pojawia się światło. Widoczne są też ujścia nasieniowodów do cewki moczowej.


U płodów długości 66 do 80 mm (11 i 12 tydzień) prącie osiąga długość 5,5 mm, jamki w ciele gąbczastym są szersze, a beleczki rozdzielające te jamki za- wierają pojedyncze komórki mięśniowe. Należy zaznaczyć, że ciało gąbczaste jak i ciała jamiste oraz cewka moczowa w opisanym wyżej okresie sąjuż całko- wicie ukształtowane.


DYSKUSJA


Na podstawie przeprowadzonych badań stwierdza się, że zasadnicze zmiany w kształtowaniu się cewki moczowej dokonują się w okresie pierwszych 12 ty- godni życia wewnątrzmacicznego. Płyta cewkowa, którą stwierdza się u podsta- wy wyrostka płciowego bierze udział w tworzeniu się ciała gąbczastego, zaś za- mykanie się jej postępuje od tyłu ku przodowi. Równocześnie z zamykaniem fałdów płyty cewkowej tworzy się część tylna ciała gąbczastego, a więc opuszka, zatem należałoby uznać, że ciało gąbczaste w całości powstaje z płyty cewkowej, gdyż trudnojest część zatoki moczowo-płciowej wzrastającąw obręb guzka płcio- wego podzielić na część fallicznąi płytę cewkową.


Końcowy odcinek cewki moczowej pochodzi zarówno z płyty cewkowej jaki również z płyty zatokowej, która łączy się z nabłonkiem wrastającym od wierz- chołka żołędzi. W momencie połączenia się wymienionych wyżej elementów tworzy się ostateczne ujście cewki moczowej. W pracach swoich Tourneux (11,12) podaje, że część ta powstaje całkowicie z ektodermy. Badania Felixa (1) i John- sona (4) wykazują, że płyta cewkowa, a także część gąbczasta cewki moczowej są całkowicie pochodzenia entodermalnego. Glenister (2) sugeruje, że jedynie odcinek końcowy części gąbczastej cewki moczowej jest pochodzenia ektoder- malnego, natomiast pozostałe części pochodzą z entodermy.

piśmiennictwo

  1. 1. Fclix W.: The development of urogenital organs. "Manual of human embryology".
  2. F. Keibel, F.P. Mali Eds. J. B. Lippincot co. Philadelphia and London, 1912.
  3. 2. Glenister T.W.: The origin and fate of the urethral plate in man. J. Anat., 1954, 88,
  4. 413.
  5. 3. Hart D.: On the role of the development of the epidenns in forming sheaths and
  6. lumina to organs. Illustrated specially in the developinent of the prepuce and urethra.
  7. J.Anat., 1908, 42, 50-63.
  8. 4. Johnson F. P.: The devcloptnent of the urethra in the male. J. Urol., 1920, 4, 447.
  9. 5. Kanagasuntheramn A'., Anadareja S.: Development of the terminal urethra and pre-
  10. puce in the dog. J.Anat., 1960, 94,121.
  11. 6. CRahilly R.: Development stages in human embryos. Publ. Cameg. lnstn., 1973.
  12. 7. CRahilly R., Muecke E. C: The timing and sequcnce of events in the development
  13. of the human urinary system during the embryonic period proper. Z. Anat. Entwickl.
  14. Gesch., 1972. 138, 99.
  15. 8. Otulakowski B.: Rozwój i unerwienie prącia oraz moszny u człowieka w ontogenezie
  16. prenatalnej. Poz. Rocz. Med. 1977,1,151.
  17. 9. Perma G.: Sullo sviluppo e sul significatio deiruretra cavernosa deH'uomo. Soc.
  18. Med. Chir. di Bologna, 1908.
  19. 10. Spaulding.: The devclopment of the extcrnal genitalia in the human embryo. Contr.
  20. Embryol Carneg. Instn. 1921,13,67.
  21. 11. Tello G.P.: Contribution a la cannaissance des terminaisons sensitiyes dans les orga-
  22. nes genitaux externes et le leur development. Arch. Intern. Neur., 1035,54,521.
  23. 12. Tourneux F.: Sur les premiers developpinents du tubercule genital ete le mouton C. R.
  24. Socj. Biol. 1888, 8/5.
  25. 13. Tourneux F.: Le dćveloppment et l'evolution du tubercule genital chez le foetus hu-
  26. main dans les sexes, avec quelques remarques concemant le developpment des glans
  27. prostatiques. J. Anat. (Paris), 1889, 25, 229.
  28. 14. Williams D. I.: The development and abnormalities of the penile urethra. Acta Anat.,
  29. 1952,15,176.