ŚRÓDNABŁONKOWA DYSPLAZJA STERCZA
Artykuł opublikowany w Urologii Polskiej 2000/53/2.

Dysplazja jest jednym z trzech znanych zaburzeń różnicowania ko-
mórkowego. Jest zaburzeniem cięższym od metaplazji, lżejszym zaś od
anaplazji – występującej w nowotworach złośliwych. W nabłonku dys-
plastycznym zaburzone jest różnicowanie się komórek, ich dojrzewanie
i układ warstwowy. Niedojrzałe komórki mające jądro, złuszczają się na
powierzchni nabłonka [15,18, 22, 23].
W roku 1969 McNeal [25] i bardziej precyzyjnie w 1986 McNeal i Bo-
stwick [26] przedstawili kryteria dysplazji nabłonka gruczołowego ster-
cza. W roku 1987 Bostwick i Brawer [7] oraz w 1989 roku Drago i wsp. [21]
zaproponowali, nazwę śródnabłonkowej neoplazji stercza (prostatic intra-
epithełial neoplasia – PIN). W klasyfikacji zaburzeń różnicowania komór-
kowego jest to jednak dysplazja [27]. Ci sami autorzy podali trójstopnio-
wą skalę zaawansowania zmian: PIN-I, -II, -III [3,21]. W1989 roku Mostofi
[27] zaproponował podział dysplazji na dwa stopnie: niski – (low-grade
PIN – odpowiadający PIN-I) i wysoki stopień (high-grade PIN – odpo-
wiadający PIN-II i -III). Bostwick i wsp. [3, 4, 6, 8,10,14,17] a także inni
autorzy uważają, że dysplazja wysokiego stopnia (high-grade PIN) jest sta-
nem przedrakowym poprzedzającym większość lub wszystkie przypad-
ki raka gruczołu krokowego, któremu także często towarzyszy [1, 2, 18,
20,24, 27, 29]. Jest to zmiana w komórkach nabłonkowych w gruczołach i
przewodach stercza, cechująca się atypią, lecz przy zachowanej warstwie
komórek bazalnych. Śródprzewodowe i śródgruczołowe rozrosty tworzą
różne układy (wzory): pęczkowate (lub kiściaste), mikrobrodawkowate,
sitowate i płaskie [5, 23, 30]. Cewy gruczołowe są czasem poszerzone i
wypełnione kwasochłonna wydzieliną. Komórki nabłonkowe są zwykle
duże, jądra powiększone, z przejaśnieniami i obwodowym układem zbry-
lonej chromatyny. W nabłonku dysplastycznym cew gruczołowych, prze-
wodów wyprowadzających i zbiorczych przewodzików sterczowych (due-
tuli prostatici), wysokie komórki walcowate stają się sześcienne i układają
się w kilku warstwach, przy czym nie ma zasadniczej różnicy między
komórkami warstwy przypodstawnej położonej najbliżej warstwy roz-
rodczej (bazalnej) i komórkami pozostałych warstw. W dysplazji małego
stopnia (PIN-I, low-grade) zwiększa się liczba warstw komórek w nabłon-
ku gruczołowym; natomiast nie występują jeszcze wyraźne zmiany w ją-
drach komórkowych (ryc. 1).
W dysplazji średniego stopnia (PIN-II, high-gmde) liczba warstw ko-
mórek w nabłonku nadal się zwiększa a ponadto w jądrach pojawiają
się słabo widoczne (zaznaczone) jąderka i niewielka nadbarwliwość ka-
rioplazmy (ryc. 2). W dysplazji dużego stopnia (PIN-III, high-gmde) ją-
derka stają się wyraźne (wydatne), a karioplazma barwi się bardziej za-
sadochłonnie niż w PIN-II (ryc. 3). Wspólną cechą wszystkich trzech
stopni dysplazji jest obecność w nabłonku komórek bazalnych. Komór-
ki te są bardzo dobrze widoczne w nabłonku prawidłowym, gorzej na-
tomiast w dysplastycznym, zwłaszcza w dysplazji dużego stopnia (PIN-
III). W przypadkach gdy identyfikacja ich jest trudna, pomocna jest
reakcja immunohistochemiczna na wysokocząsteczkową cytokeratynę 34(3-
E12 z zastosowaniem monoklonalnych przeciwciał. Na przedstawio-
nym schemacie (ryc. 5) układ komórek bazalnych jest ciągły i regular-
ny. W rzeczywistości jednak – w histopatologicznych obrazach
diagnostycznych – stają się one bardzo spłaszczone, a ich linijny układ
wydaje się nieciągły; pojawiają się odcinki, gdzie jest brak komórek
bazalnych. Może to być tylko brak pozorny. W identyfikacji pomocny
jest wtedy odczyn na cytokeratynę, ujawniający warstwę komórek ba-
zalnych w postaci brązowego zabarwienia ich cytoplazmy (ryc. 4). Po-
nadto, w stanach przedrakowych, obok nienaruszonej warstwy bazal-
nej, występuje podścielisko włóknisto-mięśniowe, którego brak jest
pomiędzy gruczołami raka [1, 19, 22, 23, 28-30].
W raku przedinwazyjnym (który nie przekroczył jeszcze błony pod-
stawnej przewodu lub cewy gruczołowej) komórki wydzielnicze wy-
glądają podobnie jak w dysplazji dużego stopnia (PIN-III). Natomiast
komórki bazalne – jakkolwiek mogą być jeszcze obecne – nie tworzą już
ciągłego, Unijnego układu, a raczej występują sporadycznie. Różnico-
wanie tych dwóch stanów chorobowych jest trudne, a ich odróżnienie
niejednokrotnie jest wręcz niemożliwe. To dlatego na przedstawionym
poniżej schemacie autorzy zaliczyli początkowy przedział raka in situ
do high-grade PIN [7,23]. Jedynym pewnym kryterium różnicującym jest
wykazanie anaplazji jąder komórkowych raka, przede wszystkim nie-
prawidłowości faz podziału mitotycznego [22]. Trudniej jest to uchwy-
cić gdy materiał badaniowy jest bardzo skąpy.
Rak inwazyjny jest łatwiejszy do różnicowania z PIN-III. Warstwa
bazalna w nim nie występuje nawet wtedy, gdy jest to tylko mikroinwa-
zja. W przypadkach wątpliwych rozstrzyga odczyn na cytokeratynę [9,
11,12,13,19, 22-24].
Schemat (ryc. 5) zaproponowany przez Bostwicka i Brawera w 1987 r.
[7], później zmodyfikowany przez Fostera i Bostwicka [23], przedstawia
relacje między nabłonkiem prawidłowym, dysplastycznym a nowotwo-
rowym.
Na schemacie tym, w prawidłowym nabłonku gruczołowym stercza
widoczny jest jeden rząd sekrecyjnych komórek walcowatych, pod nim
znajduje się jedna warstwa komórek podstawnych ułożonych na błonie
podstawnej (warstwa bazalna). W nabłonku dysplastycznym komórki
układają się w kilku warstwach, pojawiają się jąderka, na początku za-
znaczone a później wyraźne. W raku znika warstwa bazalna.
W dysplazji dużego stopnia (high-grade PIN) w zależności od uformo-
wania rozrostów nabłonka gruczołowego wyróżnia się wg Bostwicka i
Brawera [7] oraz Qiana, Bostwicka i wsp. [30] 4 typy (układy, wzory)
histologiczne rozrostu (ryc. 6): A – pęczkowy lub kiściasty (tufting pat-
tern), B – brodaweczkowaty (micropapillary pattern), C – sitowaty (cribri-
form pattern) i D – płaski (flat pattern). Najczęściej występuje układ pęcz-
kowy i jest obserwowany w 97%, brodaweczkowaty – w 66%, sitowaty – w 19% i płaski w 21% materiału po radykalnej prostatektomii [30].

1. [1] Alexander, E. E., Qian, )., Wollan, P. C, Myers, R. P., Bostwick, D. G.:
2. Prostatic intraepithelial neoplasia does not appear to raise serum prostate-specific
3. antigen concentration. Urology 1996, 47, 683-688.
4. [2] Aquilina, J. W., McKinney, L., Pacelli, A., Richman, L. K., Waters, D.
5. J., Thompson, I., Burghardt, W. F. Jr, Bostwick, D. G.: High grade prosta-
6. tic intraepithelial neoplasia in military working dogs with and without prostate
7. cancer. Prostate 1998, 36,189-193.
8. [3] Bostwick, D. G.: Prostatic intraepithelial neoplasia (PIN). Urology 1989, 34,
9. 16-22.
10. [4] Bostwick, D. G.: Premalignant lesions of the prostate. Semin. Diagn. Pathol.
11. 1988, 5, 240-253.
12. [5] Bostwick, D. G., Amin, M. B., Dundore, P., Marsh, W., Schultz, D. S.:
13. Architectural patterns of high-grade prostatic intraepithelial neoplasia. Hum. Pa-
14. thol. 1993, 24, 298-310.
15. [6] Bostwick, D. G., Aquilina, J. W.: Prostatic intraepithelial neoplasia (PIN)
16. and other prostatic lesions as risk factors and surrogate endpointsfor cancer chemo-
17. prevention trials. J. Cell. Biochem. Suppl. 1996, 25,156-164.
18. [7] Bostwick, D. G., Braw.er, M. K.: Prostatic intraepithelial neoplasia and early
19. invasion in prostate cancer. Cancer 1987, 59, 788-794.
20. [8] Bostwick, D. G., Dousa, M. K., Crawford, B. G., Wollan, P. C: Neuro-
21. endocrine differentiation in prostatic intraepithelial neoplasia and adenocarcinoma.
22. Am. J. Surg. Pathol. 1994,18,1240-1246.
23. [9] Bostwick, D. G., Leske, D. A., Qian, J., Sinha, A. A.: Prostatic intraepi-
24. thelial neoplasia and well differentiated adenocarcinoma maintain an intact base-
25. ment membrane. Pathol. Res. Pract., 1995,191, 850-855.
26. [10] Bostwick, D. G., Montironi, R.: Prostatic intraepithelial neoplasia and the
27. origins of prostatic carcinoma. Pathol. Res. Pract. 1995,191, 828-832.
28. [11] Bostwick, D. G., Pacelli, A., Blute, M., Roche, P., Murphy, G. P.: Pro-
29. state specific membrane antigen expression in prostatic intraepithelial neoplasia
30. and adenocarcinoma: a study of184 cases. Cancer 1998, 82, 2256-2261.
31. [12] Bostwick, D. G., Pacelli, A., Lopez-Beltran, A.: Ultrastructure of prostatic
32. intraepithelial neoplasia. Prostate 1997, 33, 32-37.
33. [13] Bostwick, D. G., Qian, J., Frankel, K.: The incidence of high grade prostatic
34. intraepithelial neoplasia in needle biopsies. J. Urol. 1995,154,1791-1794.
35. [14] Bostwick, D. G., Shan, A., Qian, J., Darson, M., Maihle, N. J., Jenkins,
36. R. B., Cheng, L.: Independent origin of multiple foci of prostatic intraepithelial
37. neoplasia: comparison with matched foci of prostate carcinoma. Cancer, 1998, 83,
38. 1995-2002.
39. [15] Bostwick, D. G.: Prostatic intraepithelial neoplasia (PIN): current concepts. J.
40. Cell. Biochem. Suppl. 1992,16,10-19.
41. [16] Bostwick, D. G., Iczkowski, K. A.: Minimal criteria for the diagnosis of pro-
42. state cancer on needle biopsy. Ann. Diagn. Pathol. 1997,1,104-129.
43. [17] Bostwick, D. G.: Prospective origins of prostate carcinoma. Prostatic intraepithe-
44. lial neoplasia and atypical adenomatous hyperplasia. Cancer 1996, 78, 330-326.
45. [18] Brawer, M.: Prostatic intraepithelial neoplasia: a premalignant lesion. J. Cell.
46. Biochem. Suppl. 1992,16G, 171-174.
47. [19] Cheville, J. C, Reznicek, M. J., Bostwick, D. G.: The focus of ?atypical
48. glands, suspicious for malignancy" in prostatic needle biopsy specimens: incidence,
49. histologic features, and clinical follow-up of cases diagnosed in a community
50. practice. Am. J. Clin. Pathol. 1997,108, 633-640.
51. [20] Davidson, D., Bostwick, D. G., Qian, J., Wollan, P. C, Oesterling, J.
52. E., Rudders, R. A., Siroky, M., Stilmant, M.; Prostatic intraepithelial neo-
53. plasia is a risk factor for adenocarcinoma: predictive accuracy in needle biopsies. ].
54. Urol. 1995,154,1295-1299.
55. [21] Drago, J. R., Mostofi, F. K., Lee, F.: Introductory remarks and workshop sum-
56. mary. Urology, 1989, 34 (Suppl.), 2-3.
57. [22] Epstein, J. I.: Prostate Biopsy Interpretation. Prostatic intraepithelial neoplasia.
58. Lippincot - Raven. Philadelphia, New York, 1995, 37-63.
59. [23] Foster, C. S., Bostwick, D. G.: Pathology of the prostate. Prostatic intraepithe-
60. lial neoplasia. W. B. Saunders Company. Philadelphia, London 1998, 95-113.
61. [24] Helpap, B. G., Bostwick, D. G., Montironi, R.: The significance of atypical
62. adenomatous hyperplasia andprostatic intraepithelial neoplasia for the development
63. of prostate carcinoma. Virchows Arch. 1995, 426, 425-434.
64. [25] McNeal, J. E.: Origin and development of carcinoma in the prostate. Cancer
65. 1969, 23, 24-34.
66. [26] McNeal, J. E., Bostwick D. G.: Intraductal dysplasia: A premalignant lesion of
67. prostate. Hum. Pathol. 1986,17, 64-71.
68. [27] Mostofi, F. K., Sesterhenn, I. A., Davis, C. J. Jr: Malignant change in hy-
69. perplastic prostate glands: teh AFIP experience. Urology 1989, 34, 49-51.
70. [28] Pacelli, A., Bostwick, D. G.: Clinical significance of high-grade prostatic intra-
71. epithelial neoplasia in transurethral resection specimens. Urol. 1997, 50, 355-359.
72. [29] Qian, J., Bostwick, D. G.: The extent and zonal location of prostatic intraepi-
73. thelial neoplasia and atypical adenomatous hyperplasia: relationship with carcino-
74. ma in radical prostatectomy specimens. Pathol. Res. Pract. 1995,191, 860-867.
75. [30] Qian, J., Wollan, P., Bostwick, D. G.: The extent and multicentricity of high-
76. grade prostatic intraepithelial neoplasia in clinically localized prostatic adenocarci-
77. noma. Hum. Pathol. 1997, 28,143-148.