PTU - Polskie Towarzystwo Urologiczne

SPRAWOZDANIE Z III SPOTKANIA EUROPEAN SOCIETY FOR IMPOTENCE RESEARCH, BARCELONA, 2000
Artykuł opublikowany w Urologii Polskiej 2000/53/2.

autorzy

Robert Górecki
Oddział Urologii Centralnego Szpitala Kolejowego w Warszawie-Międzylesiu
Ordynator Oddziału: prof. dr hab. med. A. Borówka

W dniach od 30 stycznia do 2 lutego 2000 r. odbyło się w Barcelonie III
Międzynarodowe Spotkanie Europejskiego Towarzystwa Badania Impo-
tencji (ESIR – European Society for Impotence Research). Według wcześniej-
szych ustaleń obecne, trzecie spotkanie ESIR miało odbyć się w Stambule
w Turcji, ale z powodu trzęsienia ziemi, które nawiedziło ten kraj, zostało
przeniesione do Barcelony, stolicy Katalonii.
Obrady ESIR w Barcelonie, na które składało się kilkanaście sesji i dwa
sympozja satelitarne, poprzedził kurs pt. Podstawy postępowania diagnostycz-
nego i terapeutycznego w zaburzeniach wzwodu.
Sympozja satelitarne miały otwartą formę i zgromadziły wielu uczest-
ników, także spoza grona specjalistów zajmujących się zagadnieniami
dysfunkcji seksualnych.
Sympozjum firmy Pfizer miało głównie na celu przedstawienie dotych-
czasowych doświadczeń w stosowaniu sildenafilu (Viagra) do leczenia
dysfuncji wzwodu prącia (ED – erectile dysfunction). Koncentrowano się
głównie na ocenach skuteczności i bezpieczeństwa stosowania leku. Zgod-
nie stwierdzono, że sildenafil stał się podstawowym lekiem w leczeniu
zaburzeń wzwodu, jednakże z uwagi na częste współistnienie chorób ser-
ca i nadciśnienia z zaburzeniami wzwodu u mężczyzn po 40 roku życia
zaleca się przeprowadzenie przynajmniej podstawowych badań diagno-
stycznych i konsultacji kardiologicznej u chorych, u których zachodzi taka
potrzeba, przed zastosowaniem sildenafilu.
W czasie sympozjum satelitarnego, zorganizowanego przez firmę Ab-
bott, przedstawiono najnowsze koncepcje dotyczące centralnych mecha-
nizmów kontroli wzwodu prącia oraz rolę neurotransmiterów, w tym
dopaminy w procesie inicjowania wzwodu. W tym kontekście przedsta-
wiono nowy lek firmy Abbott, apomorfinę, która wywołuje wzwód, dzia-
łając na poziomie centralnego układu nerwowego. Apomorfina jest ago-
nistą receptorów dopaminowych. Chociaż lek ten może być otrzymany z
morfiny, i stąd jego nazwa (apo w jęz. greckim z, od), ma zupełnie odmien-
ne działanie farmakologiczne. Apomorfina zwiększa aktywność synteta-
zy NO i przez to także wytwarzanie tlenku azotu (NO) w oksytocyner-
gicznych neuronach jądra przykomorowego (nucleus paraventricularis)
podwzgórza, które są odpowiedzialne za wywołanie przewodzonych
drogami autonomicznymi impulsów zstępujących, które zapoczątkowują
reakcję wzwodu w ciałach jamistych prącia. Apomorfina, która nie wy-
kazuje istotnego klinicznie wpływu na układ sercowo-naczyniowy, stwa-
rza nowe możliwości leczenia doustnego chorych z ED, zwłaszcza tych,
którzy jednocześnie są leczeni z powodu choroby wieńcowej lub nadci-
śnienia. Do działań niepożądanych apomorfiny należą nudności i za-
wroty głowy. Prowadzone obecnie badania kliniczne mają na celu usta-
lenie bezpiecznej i skutecznej dawki oraz formy leku.
Epidemiologia ED. Wprowadzenie nowych leków i podjęcie zagad-
nienia ED w ramach Międzynarodowych Konsultacji (Paryż 1999) zaowo-
cowało wieloma badaniami częstości występowania zaburzeń wzwodu
w różnych krajach (Holandia – badanie urepik; Hiszpania – badanie EDEM,
Włochy – badanie SIMONA, Finlandia oraz Pakistan,Turcja, Egipt, Maro-
ko i Nigeria) oraz populacjach i grupach ryzyka (np. u chorych z cukrzy-
cą, u chorych z chorobą wieńcową, mężczyzn pijących alkohol, kawę lub
palaczy tytoniu). W odniesieniu do tej ostatniej grupy ryzyka badacze fiń-
scy (Koskmaki i wsp., Helsinki) stwierdzili, że konsumpcja alkoholu zwięk-
sza ryzyko wystąpienia ED, niezależnie od ilości jego spożycia. Palenie
tytoniu również wpływa negatywnie na potencję, a zaprzestanie palenia
zmniejsza ryzyko ED a picie kawy nie wpływa istotnie na zwiększenie
ryzyka zaburzeń wzwodu pręcia. Vaaler i wsp., (Oslo) na podstawie da-
nych uzyskanych z 55 praktyk lekarskich przeanalizowali częstość i sto-
pień nasilenia ED u 1182 mężczyzn powyżej 40 roku życia, leczonych z
różnych powodów. Całkowitą impotencję stwierdzono u 13% chorych,
umiarkowaną ED u 20% badanych. Częstość występowania ED wzrasta
wraz z wiekiem badanych oraz u mężczyzn ze współistniejącymi scho-
rzeniami takimi, jak: nadciśnienie, depresja, cukrzyca oraz u mężczyzn,
którzy przebyli zabiegi na sterczu. Częstość występowania ED w poszcze-
gólnych grupach wiekowych badanej populacji mężczyzn oceniono na-
stępująco: całkowita impotencja u 2% mężczyzn w wieku 40 – 50 lat, 5%
w wieku 50 – 60 lat, 16% w wieku 60 – 70 lat i 38% w wieku powyżej 70
roku życia. Częstość występowania ED umiarkowanie nasilonej w poszcze-
gólnych grupach wieku wyniosły odpowiednio: 6%, 16%, 32% i 27%.
Rozpoznanie zaburzeń wzwodu prącia. Podstawę rozważań na ten
temat stanowiła analiza danych statystycznych dotyczących chorych
leczonych sildenafilem (Viagra) z powodu ED. Zauważono, że wprowa-
dzenie sildenafilu spowodowało zwiększenie liczby chorych leczonych
z powodu ED przez lekarzy ogólnych: w USA 55% recept na Yiagrę prze-
pisują lekarze ogólni (GP – general practitioners), 24% specjaliści urolo-
dzy, zaś pozostałe 21% lekarze innych specjalności. Jednocześnie okaza-
ło się, że u większości chorych leczonych sildenafilem nie wykonuje się
badań diagnostycznych mających na celu ustalenie przyczyny ED lub są
one przeprowadzane w stopniu niewystarczającym.
Problem konieczności przeprowadzania podstawowych i specjalistycz-
nych badań diagnostycznych u chorych z ED poruszyli m.in. K. Hatzi-
mouratidis i wsp. (Tesaloniki) oraz H. Porst (Hamburg). Grupa autorów
z Grecji zalicza do badań podstawowych u chorych z ED: wywiad ogól-
ny i wywiad dotyczący życia seksualnego, badania laboratoryjne krwi
(morfologia, glukoza, poziom lipidów, testosteron, prolaktyna, PSA),
badanie fizykalne i test farmakologiczny z zastosowaniem iniekcji sub-
stancji naczyniowoczynnej do ciała jamistego (ICI – intracavernous injec-
tion). Autorzy ci na podstawie analizy, wyników badań podstawowych i
specjalistycznych przeprowadzonych u 1276 mężczyzn z ED trwającą
średnio 4,9 lat, stwierdzili, że określenie przyczyny zaburzeń wzwodu
prącia na podstawie wyłącznie podstawowych badań diagnostycznych
jest możliwe u 79,7% chorych. U pozostałych 20,3% (259/1276) chorych
konieczne jest przeprowadzenie badań specjalistycznych, takich jak: oce-
na wzwodów nocnych (NPTR – nocturnal penile tumescence recording),
usg z zastosowaniem Dopplera (Duplex usg), kawernosometria dyna-
miczna (DICC – dynamic intracorporal cavernosometry). Na podstawie ba-
dań specjalistycznych określono, że przyczyna impotencji ma charakter
organiczny u 69,9% (181/259) chorych. U pozostałych 30,1% chorych (78/
259), u których wyniki badań specjalistycznych były prawidłowe, roz-
poznano impotencję psychogenną.
H. Porst przedstawiając własne dane dotyczące diagnostyki zaburzeń
wzwodu podkreślił, że zaniechanie wykonywania badań diagnostycz-
nych u chorych z ED może prowadzić do przeoczenia poważnych scho-
rzeń ogólnoustrojowych i/lub narządowych, takich jak: cukrzyca, nad-
ciśnienie, rak stercza czy rak pęcherza moczowego.
E. Pescatori i wsp. (Modena) przedstawili kontrowersyjną pracę na
temat kawernozometrii dynamicznej (DICC) wykonywanej po podaniu
papaweryny i fentolaminy do ciał jamistych prącia, wspomaganej au-
diowizualną stymulacją seksualną (AVSS – audiovisual sexual stimulation)
z zastosowaniem wirtualnej techniki komputerowej w celu uzyskania
pełnego rozluźnienia mięśni gładkich ciał jamistych. Zastosowanie tej
techniki pozwoliło autorom na zmniejszenie dawki substancji naczynio-
wo czynnej użytej do przeprowadzenia DICC. Dyskusja ujawniła kon-
trowersje natury etycznej co do stosowania tej metody badania. Należy
podkreślić, że AVSS nie figuruje na liście metod diagnostycznych zale-
conych przez Międzynarodowe Konsultacje nt. Dysfunkcji Erekcyjnej.
Patofizjologia wzwodu i badania doświadczalne. Badania do-
świadczalne dotyczące mechanizmów wzwodu zajmują nadal wiele
miejsca i uwagi, ponieważ pozwalają m.in. lepiej wyjaśnić mechanizmy
działania nowych leków.
Ó. Yaman i wsp. (Ankara) na podstawie analizy porównawczej profi-
lu NPTR i zawartości włókien mięśni gładkich w ciałach jamistych prą-
cia u chorych zakwalifikowanych do leczenia operacyjnego z powodu
ED stwierdzili że nieprawidłowe wyniki NPTR korelują ze zmniejsze-
niem zawartości włókien mięśni gładkich w ciałach jamistych. Autorzy
ci podkreślili, że NPTR pozostaje jedną z najlepszych, nieinwazyjnych
metod rozpoznania różnicowego ED.
F. Sasso i wsp. (Rzym) przedstawili ocenę wartości prostatektomii ra-
dykalnej i cystektomii radykalnej, przeprowadzonych z zachowaniem
pęczków naczyniowo-nerwowych Walsha, pod względem utrzymania
potencji po tych operacjach. Autorzy wykonali dwukanałowe badania
EMG ciał jamistych (CC-EMG – corpus ccwernosum electromyography) od-
dzielnie dla każdego ciała jamistego przed i po operacjach, wykonanych
z intencją oszczędzenia pęczków naczyniowo-nerwowych u 25 chorych.
CC-EMG wykazały obustronne uszkodzenie pęczków nerwowych u 68%
chorych i jednostronne u 28% chorych, mimo oszczędzających “z zało-
żenia” operacji. Jedynie 4 chorych spośród 25 operowanych uzyskiwało
pełny wzwód po doustnym podaniu sildenafilu, przy czym odpowiedź
na lek była lepsza u tych chorych, u których w badaniu CC-EMG stwier-
dzano mniejszy stopień uszkodzenia pęczka naczyniowo-nerwowego.
Na tej podstawie autorzy wysnuli wniosek, że dwukanałowe badania
CC-EMG mogą być pomocne nie tylko do oceny skuteczności chirurgii
oszczędzającej pęczki naczyniowo-nerwowe, ale także do wyboru me-
tody leczenia ED pooperacyjnej u chorych po radykalnej prostatektomii
lub cystektomii.
Testosteron. Rola testosteronu w mechanizmie wzwodu i zaburzeniach
funkcji płciowych u mężczyzn pozostaje niejasna. Znalazło to swoje od-
zwierciedlenie w dyskusji panelowej na temat znaczenia stosowania te-
stosteronu w leczeniu ED, która wywołało wiele kontrowersji wśród spe-
cjalistów. A. Aversa i wsp. (Rzym), na podstawie badań 52 chorych z ED
i małym mianem wolnego testosteronu we krwi, stwierdzili gorszą od-
powiedź na prowokację farmakologiczną wzwodu za pomocą leków na-
czyniowoczynnych. Autorzy ci sformułowali sugestie, że testosteron
może mieć wpływ na relaksację komórek śródbłonka i mięśni gładkich
ciał jamistych.
L. Cormio i wsp. (Bari, Włochy), analizując wyniki biopsji ciał jami-
stych u 20 chorych poddanych kastracji farmakologicznej poprzedzają-
cej prostatektomię radykalną, nie stwierdzili zmniejszenia zawartości wa-
zoaktywnego peptydu jelitowego (VIP – vasoactive intestinal peptide), któ-
remu przypisuje się rolę neuromediatora w reakcji wzwodu, po opera-
cji. Z kolei C. Bettocchi i wsp. (Bari, Włochy) i D. Ralph (Londyn) na
podstawie wyników co najmniej dwuletniej supresji androgenowej i jed-
noczesnego przewlekłego leczenia estrogenami u 13 transeksualistów
typu mężczyzna – kobieta nie stwierdzili u nich ani zaburzeń wzwodu
ani zmniejszenia libido. Wprawdzie tylko dwóch badanych podawało
osłabienie wzwodu, jednak mimo to autorzy wysnuli ze swych badań
wniosek, że testosteron nie odgrywa istotnej roli w mechanizmie wzwo-
du i zachowaniu libido.
Sildenafil i ICI w leczeniu ED. Zgodnie z oczekiwaniami w czasie
spotkania ESIR w Barcelonie przedstawiono wiele prac na temat róż-
nych aspektów klinicznych zastosowania sildenafilu u chorych z ED.
Ogólna skuteczność tego leku, oceniona na podstawie wieloośrodkowych
międzynarodowych badań klinicznych, którym poddano 3700 chorych,
wynosi 81% u chorych z dysfunkcją psychogenną i 59% z impotencją
organiczną.
M. Hammadeh i wsp. (Londyn) przedstawili wyniki zastosownia Via-
gry u 102 kolejnych chorych z ED o różnej etiologii (psychogenna – 35%
chorych, mieszana – 33% i organiczna 34% chorych), trwającej średnio
prawie 4 lata. Leczenie sildenafilem okazało się skuteczne u 76% (78/
102) chorych, przy czym efekt leczenia utrzymywał się co najmniej 3
miesiące u 93 % (76/78) z nich. Objawy niepożądane pod postacią za-
czerwienienia twarzy obserwowano u 7% chorych, bóle głowy u 6% oraz
zapalenie błony śluzowej nosa u 1%.
H. Porst (Hamburg) i Y. Vardi (Hajfa) przedstawili prace, z których
wynika, że mimo znanego mechanizmu działania Viagry trudno jest prze-
widzieć jej skuteczność i akceptację u poszczególnych chorych. W bada-
niu Porsta spośród 567 chorych z ED, w tym 41% (233/567) z dysfunkcją
psychogenną i 59% (334/567) z dysfunkcją organiczną, 434, czyli 77%
uzyskało dobry wzwód po przyjęciu sildenafilu w domu, podczas gdy
dojamiste wstrzyknięcie 20 mikrogramów alprostadilu (PG-E1 – prosta-
glandyna El) w poradni powodowało wystąpienie pełnego wzwodu u
391, czyli 69% chorych, Jednakże odpowiedź na sildenafil jest różna w
różnych grupach chorych i tak: u chorych z cukrzycą leczonych lekami
doustnymi wynosi 76%, u leczonych insuliną 47%, natomiast u chorych
po radykalnej prostatektomii jedynie 13%. Odpowiedź na PG-E1 w tych
grupach wynosiła odpowiednio: 67% (cukrzyca typu II), 60% (cukrzyca
insulinozależna) i 63% (po radykalnej prostatektomii). Słabo lub umiar-
kowanie nasilone objawy niepożądane obserwowano u 38% (216/567)
chorych; najczęściej były nimi: bóle głowy (13%), zaczerwienienie twa-
rzy (10%), zaburzenia widzenia (7%) i zapalenie błony śluzowej nosa
(5%). W badaniu Vardiego 19% chorych (52/269) nie uzyskało wzwodu
po podaniu sildenafilu. Objawy uboczne obserwowano u 25% chorych.
H. Padma-Nathan (Nowy Jork), H. Porst (Hamburg), Y. Vardi (Hajfa),
F. Montorsi (Mediolan) i J. Pomerol Monseny (Barcelona), oceniali prefe-
rencje chorych odnośnie do sildenafilu, iniekcji do ciała jamistego lub
instylacji alprostadilu do cewki moczowej (MUSE – medicated urethral
system for erection). Większość chorych (73% – Pomerol Monseny; 69% – Montorsi), którzy dobrze reagują na ICI, reaguje także na sildenafil, jed-
nak 40% chorych, u których wstrzyknięcia alprostadilu były skuteczne, i
którzy otrzymali próbne leczenie Viagrą, uważa iniekcje za lepszą formę
leczenia i wyraża chęć kontynuowania ICI (Porst, Vardi). Z kolei odse-
tek chorych, którzy wyżej oceniają leczenie metodą MUSE niż leczenie
sildenafilem wynosi jedynie 5% (Porst).
Iniekcje dojamiste alprostadilu okazują się skuteczne i dobrze tolero-
wane u 87,9% chorych (85/99), którzy nie reagują na Viagrę (H. Padma-
Nathan). Natomiast 64% chorych, u których ICI nie wykazuje skutecz-
ności, dobrze reaguje na leczenia sildenafilem (Porst).
W podsumowaniu omawianych badań stwierdzono, że trudno podać
jednoznaczne kryteria skuteczności sildenafilu i ICI u poszczególnych
chorych i dlatego należy im stworzyć możliwość indywidualnego wy-
boru formy leczenia między lekami doustnymi (first line therapy) a iniek-
cjami ICI (second line therapy).
Leczenie chirurgiczne impotencji. Podstawową formą leczenia chi-
rurgicznego impotencji jest implantacja protez ciał jamistych (third line
therapy). Ponieważ ta forma leczenia jest inwazyjna i nieodwracalna,
należy ją stosować tylko u chorych, u których inne metody okazały się
nieskuteczne, są przeciwskazane lub nie zyskują akceptacji.
Autorzy amerykańscy S. Wilson i wsp. (Van Buren, AR) i S. Burman
(Chicago, IL) przedstawili własne doświadczenia dotyczące implantacji
protez u 2000 chorych (pierwszy autor) i 1800 chorych (drugi autor) z
okresem obserwacji od kilku miesięcy do 17 lat. Prawie 90% implanto-
wanych protez stanowiły protezy hydrauliczne – uznaje się je za protezy
z wyboru. Zakażenie związane z implantacja protez w grupie chorych
leczonych przez S. Burmana wystąpiło u 38 chorych (2,1%). Największe
ryzyko zakażenia występuje u osób otyłych, chorych na cukrzycę oraz
chorych poddanych reoperacjom. Reoperacji wymagało 85 chorych
(4,6%), głównie z powodu wycieku płynu z układu hydraulicznego pro-
tezy, przemieszczenia pompy, rewizji cylindrów, krwawienia lub zaka-
żenia. Skuteczność leczenia z zastosowaniem protez i stopień satysfak-
ej i, oceniany zarówno przez mężczyzn, jak i ich partnerki, jest bardzo
wysoki i wynosi wg autorów 95%. S. Wilson przedstawił strategię postę-
powania w przypadku wystąpienia objawów zakażenia w miejscu im-
plantacji protezy. Autor podkreślił, że najczęstszymi przyczynami zaka-
żenia (75%) są szczepy skórne drobnoustrojów, głównie Staphylococcus
epidermidis.
Montorsi i wsp.(Mediolan) przedstawili doświadczenie dotyczące im-
plantacji hydraulicznych protez ciał jamistych serii AMS 700 Ultrex i CX
u 150 chorych obserwowanych po operacji przez średnio 5,5 roku (1-10
lat). Powikłania pooperacyjne i konieczność reoperacji stwierdzono u 16
chorych (10,7%), przy czym aż 75% powikłań wystąpiło w grupie pierw-
szych 50 operowanych.
Choroba Peyronie. W czasie spotkania przedstawiono doświadcze-
nia w stosowaniu nowych metod postępowania u mężczyzn dotknię-
tych chorobą Peyroniego.
R Colombo i wsp. (Mediolan) zaprezentowali technikę infuzji roztwo-
ru 10 mg werapamilu w 10 ml soli fizjologicznej do ciała jamistego z
podłączeniem prądu o natężeniu 4 mAmp przez 20 minut. Dzięki tej
technice uzyskuje się lepszą dystrybucję leku bez konieczności nakłu-
wania samego stwardnienia w obrębie osłonki białawej. Przy zastoso-
waniu tej metody autorzy uzyskali ustąpienie bólów u wszystkich cho-
rych, poprawę subiektywną u 52% (27/52) chorych, zmniejszenie stopnia
skrzywienia prącia u 13 chorych (25%) i zmniejsznie wymiarów płytki u
23 chorych (44,2%). Ci sami autorzy oraz V. Mirone i wsp. (Neapol) przed-
stawili doświadczenie wynikające ze stosowania fal uderzeniowych ge-
nerowanych pozaustrojowo (ESWT – extracorporeal shock wcwe therapy)
do leczenia stwardnień w chorobie Peyroniego – zabiegi wykonywano
posługując się aparatem Minilith SL1 firmy Storz. Wg pierwszych auto-
rów subiektywną poprawę uzyskano u 72% (62/86) chorych, zmniejsze-
nie zgięcia prącia u 43% (31/72), zaś zmianę struktury płytki ocenioną
ultrasonograficznie u 27% (23/86). Autorzy z Neapolu uzyskali zmniej-
szenie wielkości płytki u 52% chorych (11/21).
Z technik operacyjnych stosowanych do leczenia choroby Peyroniego
przedstawiono metodę polegającą na nacięciu stwardnienia i wszcze-
pieniu łaty żylnej (Montorsi i wsp. oraz Akkus i wsp.). Przy wykonywa-
niu tego typu operacji należy brać pod uwagę ewentualność skrócenia
prącia i zmniejszenie jego sztywności w czasie wzwodu. A. Kadioglu i
wsp. (Stambuł) przedstawili metodę polegającą na wycięciu płytki
stwardnienia i zastąpieniu ubytku osłonki białawej ciała jamistego wol-
nym fragmentem rozcięgna mięśnia prostego brzucha. Wyniki operacji
przeprowadzonej u 8 chorych okazały się bardzo dobre.
Nowe leki. Wyzwanie rzucone przez sildenafil zostało podjęte przez
kilku producentów leków, którzy prowadzą intensywne badania nad
nowymi preparatami doustnymi do leczenia ED. W czasie konferencji
przedstawiono wyniki badań klinicznych dotyczących nowych prepa-
ratów doustnych, zwłaszcza omówionej wcześniej apomorfiny, a także
wyniki wstępne leczenia ED selektywnymi inhibitorami f osfodiesterazy
5 (PDE5) oznaczonymi kryptonimami IC351 i BAY 38-9456 oraz skoja-
rzonego stosowania argininy i yohimbiny – wydaje się, że wymienione
leki mogą okazać się skuteczne. Ponadto zaprezentowano zachęcające
wyniki wstrzyknięć dojamistych wazoaktywnego polipeptydu jelitowego
(VIP – vasoactive intestinal polypeptide) w połączeniu z fentolaminą (Invi-
corp). Na podstawie wstępnych badań klinicznych można sądzić, że le-
czenie tym sposobem jest tak samo skuteczne, jak leczenie alprostadi-
lem w formie ICI, jednak charakteryzuje się lepszą tolerancją.
Zaburzenia seksualne u kobiet. Nowym tematem omawianym na
forum ESIR była dysfunkcja seksualna u kobiet (FSD – female sexual dys-
function). FSD stanowi złożoną grupę schorzeń, nie zawsze dających się
łatwo rozpoznać i sklasyfikować. Należą do niej: zmniejszenie libido,
dyspareunia, pochwica (vaginism), zespół dolegliwości ze strony przed-
sionka pochwy i warg sromowych (VVS – vulvar vestibulitis syndrome),
osłabienie lub brak orgazmu, zaburzenia lub brak czucia w obrębie na-
rządów płciowych w czasie stosunku. Częstość występowania anorga-
zmii u kobiet we Francji (de Colomby i wsp.) oceniono na 8% w grupie
wiekowej 18-39 lat (n = 760) i 13% w grupie wiekowej 40-69 lat (n =
276). Stwierdzono przy tym istotne różnice występowania tych zabu-
rzeń w zależności od więzi uczuciowej między kobietą a mężczyzną.
Bardzo interesujące spostrzeżenia dotyczące występowania FSD przed-
stawili A. Salonia i wsp. (Mediolan). Autorzy poddali badaniom w kie-
runku FSD 127 kobiet, które zgłosiły się do badania urodynamicznego
z powodu nietrzymnia moczu lub innych dolegliwości ze strony dol-
nych dróg moczowych. FSD stwierdzono u 55 z nich (43%): zmniejsze-
nie libido (24%), dyspareunię (38%), brak orgazmu (20%), zaburzenia
czucia przed lub w czasie stosunku (18%). Wyniki tych badań skłoniły
autorów do zalecenia wykonywania badań w kierunku FSD u wszyst-
kich kobiet, które zgłaszają się do urologa z powodu dysfunkcji dol-
nych dróg moczowych.
W spotkaniu w Barcelonie uczestniczyło przeszło 600 lekarzy zajmu-
jących się problematyką zaburzeń wzwodu i dysfunkcji seksualnych, w
tym 5 urologów z Polski: prof. K. Krajka i dr W. Lauer (Gdańsk), doc. A.
Prajsner (Katowice), dr A. Petrus (Bydgoszcz) i dr R. Górecki (Warsza-
wa). Udział uczestników z Polski był możliwy dzięki życzliwości firmy
Abbott, która w całości pokryła koszty związane z udziałem w tym nie-
zwykle interesującym spotkaniu. Należą się również podziękowania
Panu dr. H. Fortuniakowi, naszemu opiekunowi i przewodnikowi z ra-
mienia firmy Abbott.