FORMALNA ZGODA CHOREGO NA ZABIEG
Artykuł opublikowany w Urologii Polskiej 2000/53/3.

Wprowadzana obecnie reforma systemu opieki zdrowotnej niewiele
zmieniła w sytuacji prawnej lekarza w stosunku do chorego. Nadal obo-
wiązują przepisy mówiące m.in. o konieczności udzielania choremu peł-
nej informacji na temat jego stanu zdrowia, i planowanym leczeniu. Usta-
wa z dnia 20. 06. 1997 roku o zmianie ustawy o zakładach opieki
zdrowotnej obowiązek ten traktuje bardzo ogólnikowo. Jej artykuł 19 mówi
m.in.: ... chory ma prawo do informacji o stanie swojego zdrowia i wyrażenia
zgody lub odmowy na udzielenie odpowiednich świadczeń po uzyskaniu infor-
macji. Ustawa z dnia 5.12.1996 roku o zawodzie lekarza w art. 31 jest w
tym zakresie bardziej szczegółowa i nakłada na lekarza obowiązek… udzie-
lenia pacjentowi lub jego ustawowemu przedstawicielowi przystępnej informa-
cji o jego stanie zdrowia, rozpoznaniu, proponowanych oraz możliwych meto-
dach diagnostycznych, leczniczych, dających się przewidzieć następstwach ich
zastosowania albo zaniechania, wynikach leczenia oraz rokowaniu. W artykule
34 ust. 1 i 2 tejże ustawy czytamy również, że … lekarz może wykonać
zabieg operacyjny albo zastosować metodę leczenia lub diagnostyki stwarzającą
podwyższone ryzyko dla pacjenta, po uzyskaniu jego pisemnej zgody. Przed
wyrażeniem zgody przez pacjenta w sytuacji, o której mowa w ust. 1, lekarz ma
obowiązek udzielenia mu informacji zgodnie z art. 31. Na ten temat wypowia-
da się wreszcie w artykule 15 Kodeks Etyki Lekarskiej: ... postępowanie
diagnostyczne, lecznicze i zapobiegawcze wymaga zgody pacjenta. Niestety,
żaden z powyższych przepisów nie precyzuje dokładnie obowiązków le-
karza w zakresie informowania pacjenta. Nie jest ustalone, czy zgoda na
leczenie musi być wyrażona ustnie, czy pisemnie. Istnienie i obowiązy-
wanie prawa niekoniecznie oznacza jego powszechne stosowanie. Wy-
daje się, że na co dzień prawo pacjenta do informacji jest często łamane.
Wynika to z dominującej w polskiej medycynie patriarchalnej postawie
lekarza wobec chorego, ale również z nadmiaru obowiązków i braku czasu
na rozmowę. Występujące coraz częściej postawy roszczeniowe pacjen-
tów, prowadzące nierzadko do procesów z powództwa cywilnego wo-
bec lekarzy, stwarzają konieczność poprawy sytuacji w tym zakresie.
Sposobem na uniknięcie, przynajmniej w części, uzasadnionych pre-
tensji chorego o brak informacji oraz na zapewnienie asekuracji prawnej
w zakresie zgody chorego na zabieg lub badanie, jest stosowanie formu-
larzy zgody chorego. W krajach zachodnich formularze tego typu są sze-
roko rozpowszechnione (informed consent). Np. często wielostronicowe
formularze amerykańskie są bardzo wyczerpujące w treści i uprzedzają
pacjenta niemal o wszystkich możliwych powikłaniach planowanego le-
czenia. W Polsce rolę formalnej zgody chorego na leczenie spełnia podpis
pacjenta składany w historii choroby pod lakoniczną formułą nie precy-
zującą rodzaju zabiegu i nie mający najmniejszej mocy prawnej.
Formularz zgody ma za zadanie dostarczenie choremu zwięzłej i zro-
zumiałej wiedzy o planowanym zabiegu, przebiegu pooperacyjnym, jego
powikłaniach i powikłaniach związanych ze znieczuleniem, podawaniem
leków itp.; oszczędzenie czasu lekarza, wprowadzenie jednolitej w od-
dziale ?doktryny informacyjnej”, uzyskanie formalnej zgody chorego na
zabieg, o którego powikłaniach został poinformowany; ograniczenie po-
staw roszczeniowych i asekurację prawną lekarza. Aby te zadania zosta-
ły spełnione, treść formularza musi spełniać kilka warunków. Informa-
cja musi być zrozumiała, jasno przekazana, zwięzła, w miarę możliwości
wyczerpująca, a w razie konieczności uzupełniona słownie. Treść in-
formacji powinna uświadamiać, a nie wywoływać obawy a formalna
zgoda musi mieć moc prawną.
W Klinice Urologii w Szczecinie stworzono druki ?Informacji o plano-
wanym zabiegu urologicznym”. Każdy druk składa się z trzech części.
W pierwszej został opisany proponowany pacjentowi zabieg z wyszcze-
gólnieniem powikłań i następstw charakterystycznych dla danego typu
zabiegu (np. wytrysk wsteczny po TUR-P czy Przeczulica skórna po lum-
botomii). Pokrótce opisany jest również okres pooperacyjny i przewidy-
wany okres rekonwalescencji. W drugiej części pacjent zostaje uprzedzo-
ny o powikłaniach związanych ze znieczuleniem, podawaniem leków i
wszystkimi innymi czynnościami związanymi z pobytem w szpitalu. Cześć
trzecia wreszcie jest to oświadczenie, które pacjent podpisuje oznajmia-
jąc, że wyraża zgodę na proponowane leczenie, że została mu udzielona
wyczerpująca informacja, i wie, że opisane powikłania nie są wszystkimi
powikłaniami, które mogą wystąpić. Całość informacji, w zależności
od opisywanej procedury, nie przekracza dwóch stron druku. Obecnie w
użyciu są formularze dotyczące cystektomii z odprowadzeniem moczu spo-
sobem Brickera, prostatektomii radykalnej, nefrektomii, TUR-P, cystosko-
pii z TUR-T, PCNL, URS, biopsji rdzeniowej stercza, kastracji, obrzeza-
nia. Istnieje również formularz uniwersalny, w którym lekarz wypełnia
jedynie pierwszą część dla rzadziej wykonywanych zabiegów. Wprowa-
dzenie formularzy pacjenci przyjęli bardzo dobrze. Stopień rozumienia
ich treściprzez pacjentów jest bardzo wysoki. Nie spotkaliśmy się z przy-
padkiem odmowy złożenia podpisu. Formularze te zostały udostępnione
i są wykorzystywane w kilkunastu oddziałach urologicznych na obsza-
rze działania Północno-Zachodniego Oddziału PTU. Wydaje nam się, że
istnieje konieczność stworzenia jednolitego wzoru zgody i informacji pa-
cjenta urologicznego, być może pod auspicjami Zarządu Głównego PTU.
Autorzy, doceniając wagę problemu, z przyjemnością udostępnią kom-
plet wzorów drogą listowną lub poprzez pocztę elektroniczną (adres po-
niżej), zachęcając do ich stosowania oraz wyrażania wszelkich uwag na
ich temat. Formularze te dostępne są również w internecie na stronie Kli-
niki Urologii PAM pod adresem www.pam-urologia.w.pl.