english version wersja do druku
	kwartalnik ISSN 0500-7208 Czasopismo punktowane przez KBN, Index Copernicus oraz w bazie GBL

Kamień moczowy powstaje w wyniku wielu zjawisk wzajemnie ze sobą powiązanych, zachodzących w układzie moczowym. Jednym z nich jest przebiegające w nefronic zjawisko przesączania i zwrotnego wchłaniania wody i jonów, skutkiem tego jest wydalanie elektrolitów z moczem. Ważną rolę odgrywają procesy, które dokonują się w świetle i komórkach kanalików nerkowych. W wyniku tych zmian następuje produkcja modulatorów procesu powstawania kamieni moczowych. Większość kamieni moczowych, zbudowanych z soli wapnia, to szczawiany lub fosforany. Strukturę tych kryształów tworzy niewielka liczba jonów, pojawiających się w drogach moczowych. Kationy to Ca++ i Mg\\\\\\\". a aniony to [PO)]- i [GOJ\\\\\\\"\\\\\\\". Powstające w ten sposób minerały mają odmienną strukturę, charakteryzując się różnymi własnościami fizycznym i chemicznymi. Własności te w znacznym stopniu wpływają na rezultat kruszenia kamieni w drogach moczowych [1,2,3,4,5]. Zmiana warunków (zmiana pH. temperatury, stężenia elektrolitów, zakażenie), panujących w układzie moczowym, powoduje powstanie kryształów rzadziej spotykanych. Powstające w tych warunkach kamienie nie są jednolite, o czym świadczy warstwowa budowa obserwowana na przekroju złogu. Badając strukturę kamienia stwierdzamy, że jest on zbudowany z części krystalicznej i macierzy organicznej. Macierz organiczna stanowi od 2% do 9% suchej masy kamienia. W przypadku kamieni struwitowych lub białkowych procent ten może być wyższy 16.7.8.9]. Jednak nie macierz organiczna jest tematem obecnej pracy, a składniki krystaliczne, do których badania stosowane są obecnie bardzo nowoczesne urządzenia. Do badania budowy kamieni moczowych służą: - analiza chemiczna. - analiza dyfraktometryczna. - analiza spektrometryczna. - analiza lermograficzna. - mikroanaliza rentgenowska. - ocena kryształów w mikroskopie świetlnym. - ocena budowy krystalicznej w mikroskopie elektronowym (skaningowym). Wymienione metody badań dostarczają różnych informacji o badanym kamieniu, dlatego stosowanie więcej niż jednej z nich pozwala na uzyskanie pełnych informacji o badanym kamieniu [10.11.12.13.14.15]. Jedną z dokładniejszych metod badania kamieni moczowych jest analiza dyfraktometryczna. zapoczątkowana przez Torborga Jensena w 1941 roku. Stosowane wówczas urządzenia pozwalały na uwidocznienie od jednego do trzech składników zawartych w kamieniu. Najczęściej opisywanymi kryształami były: wewelit. wedelit. kwas moczowy, apatyt, struwit. bruszyt. cystyna. Następnie zaczęto opisywać kryształy występujące sporadycznie w kamieniach, takie jak: fosforan cynku czy aragonit - odmianę węglanu wapnia. W 1956 r. Parsons opisał newbcryit, wchodzący w skład kamieni moczowych [16.17]. Carr, stosując w 1955 r. mikroskop świetlny i dyfraktometr rentgenowski, analizował stosunek między macierzą organiczną a kryształami, zawartymi w badanym kamieniu, zwracając uwagę na rolę macierzy w procesie powstawania i przyrostu warstwowego kamienia [18]. Podobne badanie przeprowadził w 1972 roku Sutor. Autor starał się określić zależności zachodzące miedzy kryształami a macierzą organiczną, w zależności od rodzaju kamicy [17|. Cel pracy Celem obecnego doniesienia jest przedstawienie informacji o kryształach tworzących różne rodzaje kamieni moczowy. Zamieszczone własne wykresy dyfraktomelrycznc wykonano stosując dyfraktometr rentgenowski D 5000 firmy Siemens (Karlsruhe, Niemcy). Zdjęcia powierzchni kamieni wykonano za pomocą mikroskopu skaningowego Hitachi S 3000N. NORAN instruments (Middleton, USA). Przedstawione własne wykresy i zdjęcia, wykonane z zastosowaniem bardzo nowoczesnych urządzeń badawczych, mają wzbogacić informacje podane przez innych autorów cytowanych w tej pracy. Opis kryształów Wewelit Ca (C>04) xll>0. jednowodny szczawian wapnia, jest najczęściej występującym kryształem w drogach moczowych, spotykanym w osadach moczu i w kamieniach moczowych. Kryształy szczawianu wapnia powstają w moczu o odczynie kwaśnym. Mogą być jedynym składnikiem lub jednym ze składników kamieni mieszanych, zawierających dwuwodny szczawian wapnia, fosforan, czy też kwas moczowy. Wewelit tworzy kryształy w kształcie połączonych bliźniaczych kuł. form owalnych, słupków, pręcików lub igiełek, poukładanych w kamieniach w sposób regularny. Kryształy jego charakteryzują się niskim współczynnikiem załamania światła. W kamieniach często tworzy struktury kon-ccntryczno-warstwowc. Rzadko występuje w postaci nieregularnych drobnych ziaren, ułożonych bezładnie wśród innych substancji. Wewelit jest zawsze dobrze wykrystalizowany, i łatwo identyfikowany przez dyfraktometr rentgenowski na podstawie najsilniejszych jego refleksów dla płaszczyzn o odległościach d: 0.59 5, 0.564 i 0.3 55 nm. W widmie w podczerwieni jest identyfikowany na podstawie położenia najbardziej intensywnego pasma absorpcji z maksimum około 1650 cm\\\\\\\"\\\\\\\' oraz dzięki obecności czterech lub pięciu załamań na tle szerokiego pasma w zakresie 3000- 3 500 cm\\\\\\\"\\\\\\\'. związanego z cząsteczkami wody zawartymi w krysztale. Pasma te ułatwiają różnicowanie jednowodnego i dwuwodnego szczawianu wapnia, ale występujących tylko w postaciach czystych. W przypadku mieszaniny tych kryształów zawartej w jednym kamieniu, jest to niemożliwe. W litosferze jednowodny szczawian wapnia występuje rzadko: spotyka się go w niektórych kopalniach węgla i skałach ropono-śnych. Jest słabo rozpuszczalny w wodzie, a dobrze w kwasach nieorganicznych. Przy ogrzewaniu traci wodę w około 180°C. topi się w temperaturze 220\\\\\\\"C. a w 480°C przechodzi w węglan wapnia. Powstające z niego kamienie w drogach moczowych mogę przyjmować postać gładkich ziaren pszenicy, owocu morwy, lub tworzyć kule z licznymi ostro wystającymi drobnymi kryształami. Barwa kamieni jest brązowa z różnymi jej odcieniami. Są one bardzo twarde, podobnie jak kamienie z czystego kwasu moczowego [16,17.19,20,21.22,23,24]. Jednowodny szczawian wapnia przyjmuje kształt słupa jednoskośnego. Bryły kryształów przyjmują formy pręcików, igieł, kłębka bawełny lub rozetki (ryc. la. 2). Wedelit Ca (C204) x2H,0, dwuwodny szczawian wapnia, jest rzadziej spotykany w kamieniach moczowych niż jednowodny szczawian wapnia, bardzo rzadko tworząc kamienie monomineralne. Występuje w mieszaninie z innymi kryształami powstającymi w drogach moczowych. W kamieniach tworzy zwykle warstwy powierzchowne. Jego kryształy mają kształt podwójnej piramidy tetragonal-nej. Kryształy te występują w powierzchownych warstwach kamienia i są prostopadle zwrócone do powierzchni kamienia. Na przekroju kryształy mają wygląd rombowy, wykazując budowę pasmową. Układ warstwowo-kon-centryczny jest rzadko spotykany w tego rodzaju kamieniach. Metodą dyfraktometryczną jest identyfikowany na podstawie najsilniejszych jego refleksów dla płaszczyzn o odległościach d: 0.616. 0.442. 0.2775 i 0,2243 nm. W spektrometrze w podczerwieni jego widmo różni się od jednowodnego szczawianu wapnia przesunięciem najbardziej intensywnego pasma absorpcji, którego maksimum dla dwuwodnego szczawianu wapnia wynosi 1660 cm-1. Istniejące pięć załamem na tle szerokiego pasma w zakresie 3000-3500 cm-1, związane jest z obecnością cząsteczek wody. co pozwala na różnicowanie wewelitu i wedelitu, ale tylko ich czystych postaci. Jeżeli dwuwodny szczawian wapnia i jednowodny szczawian wapnia tworzą mieszaninę, wówczas ich różnicowanie metodą spektrometryczną w podczerwieni jest trudne. Na powierzchni Ziemi dwuwodny szczawian wapnia występuje bardzo rzadko. Znaleziony był w skałach morza Weddelia na Antarktydzie w postaci przeźroczystych na-skorupień na innych utworach skalnych. Częste występowanie wedelitu w powierzchownych, a wewelitu w głębokich warstwach kamieni moczowych, wydaje się potwier- Ryc. 3, Powierzchnia kamienia moczowego zbudowanego z dwuwodnego szczawianu wapnia. Mikroskop skoningowy S - 3000 H HITACHI (fokio, Japonia). dzać popuszczenia Berga o wtórnym charakterze dwuwodnego szczawianu wapnia, który tworzy się kosztem przeobrażenia jednowodnego szczawianu wapnia [16.17.19.20,21,22,241. Dwuwodny szczawian wapnia to kryształy w postaci piramid (ryc. 3). Apatyt Ca, (PO+),x (OH. F. Cl) jest bardzo częstym składnikiem kamieni moczowych. Występuje zarówno jako pojedynczy składnik, jak i łącznie z innymi kryształami. Apatyt, występuje w postaci proszku lub drobnych ziaren o średnicy od 5 urn do 10 firn między innymi kryształami, ma barwę białą lub żółtawą. Ze względu na słabe wykrysta-Iizowywanie, apatyt jest identyfikowany w dylraktogramie na podstawie linii dyfrakcyjnych najsilniejszych jego refleksów dla płaszczyzn o odległościach d: 0.343 i 0,280 nm. W niektórych przypadkach jego refleksy są bardzo słabe i zwykle rozmyte lub brak ich całkowicie, co świadcz}\\\\\\\', iż jest: to substancja również rentgenowsko amorficzna. Podkreśla się. że odległości międzypłaszczyznowe oraz intensywność refleksów rożnych apatytów ulegają pewnej zmianie w zależności od uporządkowania struktury oraz od składu chemicznego, który może się zmieniać ze względu na podstawienie diadochowc fluoru i grupy OH. W ocenie spektro-graficznej przy długości światła w podczerwieni apatyt charakteryzuje się niewielką liczbą absorpcji o wartościach 575, 610. 1050 cm4. Optymalne warunki krystalizacji apatytu osiąga się w środowisku wodnym przy pH 7.0-7.8. Istnieją różne odmiany apatytu, między innymi apatyt węgłów}\\\\\\\', hydroksylowi\\\\\\\' i fluorowy, jednak są one trudne do identyfikacji w mieszaninie ze względu na małą liczbę refleksów na dyfraktogramach. Istnieją przypuszczenia, że apatyt węglowy nie występuje w kamieniach moczowych. Apatyt jest minerałem pospolicie występującym w różnych środowiskach geologicznych. W odpowiednich warunkach powstają fosforany słabo krystalizujące lub bezpostaciowe, zwane kolofanami. zbliżone składem chemicznym do apatytu. Pod wpływem różnych czynników skład tych fosforanów ulega zmianie, a jednocześnie następuje porządkowanie ich struktur i przejście w apatyt. Przykładem przemian apatytów mogą być badania Menrmana, który, stwarzając odpowiednie warunki za pomocą lasera CO> o energii 38 J/cm2, dokonał przekształcenia hydroksyapatytu we fluoroapatyt. Bardzo trudno jest różnicować apatyt hydroksylowy Ca,,,(PO.,) 6x (OH), z apatytem węglowym Cai0(PO4(C3OH) 6x (OH)>. Apatyt może przechodzić w bruszyt lub w trójwodny fosforan wapnia. W doświadczeniach na szczurach obserwowano proces krystalizacji apatytu w pętli Hcnlego podczas nadmiernego wydalania węglanu i fosforanu wapnia [16,17.19,20,21.22.23.24]. Wielkość jego kryształów waha się od 5 do 10 mm. mają budowę sferycznych kulistych ziaren z promieniście poukładanymi na obwodzie kryształami. Występują one jako masa proszkowa między innymi składnikami kamienia (ryc. 4). Struwit MgNH4 (P04) x6H20. Czyste kamienic stru-witowe spotyka się w 2 do 3% badanych złogów, częściej występuje w kamieniach moczowych razem z apatytem lub innymi kryształami. Powstaje w środowisku zakażonego moczu, najczęściej bakteriami produkującymi ureazę i rozkładającymi mocznik do amoniaku i dwutlenku węgla, przy zasadowym pH moczu, wynoszącym 7.2. Powstające wówczas kamienie tworzą odlewy miedniczki lub całego układu kielichowo-miedniczkowego. Kryształy struwitu są przeźroczyste, o kształcie piramid, wielkości od 10 do 50 um. czasami wyglądają jak gałki marmuru. Charakteryzują się niskim współczynnikiem załamania światła i niską dwójlom-nością. Struwit dobrze ulega krystalizacji, tworząc kryształy o różnej wielkości ułożone w koncentryczne warstwy lub rozmieszczone bezładnie jako pojedyncze ziarna w masie apatytowej. Na powierzchni kryształów występują liczne pory o średnicy od 1 do 3 um. Spotykany w kamieniach struwit sześciowodny jest trudny do różnicowania ze stru-witem jednowodnym. Kryształy dają liczne wyraźne refleksy dla płaszczyzn o d: 0.560. 0.537. 0.425. 0.413 nm na dyfraktogramach, dzięki którym jest łatwo rozpoznawany. Na spektogramach w podczerwieni do najbardziej charakterystycznych pasm absorpcji struwitu należą pasma o liczbach falowych 575, 760 i 1070 cni\\\\\\\"1. W przyrodzie struwit spotykany jest rzadko, najczęściej w złożach guana i kościach mamuta [6.16.17.19.20.22.23.24]. Struwit w kamieniach układa się w koncentryczne warstwy, na powierzchni których występują pęknięcia w kształcie liter V lub Y. niewidoczne w innych kryształach. Występuje on w kamieniach zakażonych wraz z apatytem lub szczawianami. Rycina lc przedstawia wykres dylraktomctryczny kamienia struwitowego. Bruszyt CaH(PO.,)x2H20 tworzy przeźroczyste kryształy o wyglądzie igiełek, ułożone promieniście i prostopadle do powierzchni kamienia. Kryształy koncentrują się w powierzchownych warstwach kamieni moczowych. Charakleryzujc się niską dwójłomnością. Jest minerałem dobrze krystalizującym, a identyfikowany jest na podstawie refleksów od płaszczyzn o odległościach d: 0.76. 0.425, 0,305, 0.262 3 nm. Niektóre refleksy pokrywają się z charakterystycznymi dla struwitu (0.425 nm) lub apatytu (0.2623 nm). Widmo absorpcyjne bruszytu w podczerwieni różni się wyraźnie od widma pozostałych fosforanów większą liczbą pasm absorpcyjnych i nieco innym ich położeniem. Najbardziej charakterystyczne pasma absorpcyjne, to 5 30. 995. 1070 i 1140 cm1. Charakterystyczne są też cztery maksyma w zakresie 3000-3600 cm \\\\\\\'. związane z obecnością cząsteczek wody w jego składzie. W przyrodzie bruszyt występuje w złożach guana oraz w kościach zwierząt kopalnych. Kryształy jego mają kształt igieł lub tabliczek; tworzą one wykwity lub skupiska przypominające gipsy 116.17.19,20.21.22.24], Witlokit Ca5(P04) x3H20. Fosforan trójwapniowy występuje sporadycznie wraz z innymi kryształami fosforowymi w kamieniach moczowych w postaci koncentrycznych warstw twardego bezpostaciowanego materiału lub tworzy skupiska regularnych ziarenek. Jest minerałem, który identyfikuje się na podstawie refleksów od płaszczyzn o odległościach d: 0.345.0.288.0.260.0.173 nm. Powstaje w wyniku przemian związków fosforanowych zawartych w kamieniach moczowych, szczególnie w kamicy zakażonej [16.17.20,22.23,24]. Newberyit Mgll (PO.()x3H20. Trójwodny wodorofosfo-ran magnezu. Jako jednorodny składnik kamienia wyslępuje tylko w kamicy doświadczalnej u szczurów. Identyfikujemy go na podstawie refleksów od płaszczyzn o odległościach d: 0.595. 0.346, 0.309. 0.304 nm. W kamieniach moczowych u ludzi występuje wspólnie z innymi fosforanami. Newberyit w kamieniach moczowych opisał w 1956 roku Parsons [17.19,20.22.24]. Bobierit Mg3(P04)jx8H20. Ośmiowodny fosforan magnezu. Sporadycznie występuje wspólnie z innymi kryształami fosforanowymi w kamieniach moczowych. Najsilniejsze refleksy pochodzą od płaszczyzn o odległościach d: 0.807. 0,694. 0.294 nm [19,20.24]. Kwas moczowy C5IŁjN404 tworzy dobrze wykształcone przeźroczyste krj^ształy o barwie lekko żółtej w postaci układów rombowych. Opisywana jest duża polimorficzność kryształów - od płaskich płytek przez graniastoslupy do form włóknistych. Kryształy tworzące kamienic układają się w sposób koncentryczny. Czyste kamienie z kwasu moczowego spotyka się w około 5,5% przypadków. W dyfrakto-gramach ma charakterystyczne refleksy od płaszczyzn o odległościach d: 0.656. 0,492. 0.386, 0.328, 0.219 i 0,310 nm. W spektrogramie w podczerwieni kwas moczowy charakteryzuje się dużą liczbą pasm absorpcji, co pozwala na jego identyfikację tylko gdy występuje w postaci czystej. Kwas moczowy nie rozpuszcza się w alkoholu i eterze, jest trudno rozpuszczalny w wodzie i dobrze rozpuszczalny w kwasie siarfajwym [16,1 7.T 9.20.21,22,25]. Kryształy kwasu moczowego w postaci regularnych płyt przylegają ściśle do siebie (ryc. Ib, 5). Kwaśny moczan sodu jednowodny Na (C^HjN^O,) xH20 tworzy kryształy o kształcie igłowatych wypustek, poukładane w struktury nieuporządkowane [16,19,20,24]. Kwaśny moczan amonu NH4(C5IIiN4Oi) tworzy struktury promieniście wystających kryształów w kształcie igieł [16.17,19.20,24]. Cystyna /SCH,CH(NH2)COOH/, jest aminokwasem występującym w stanic krystalicznym. Kryształy mają kształt heksagonalny, charakteryzują się dwukierunkową łupliwo-ścią i wysokim współczynnikiem załamania światła. W dy-fraktogramach charakterystyczne refleksy pochodzą od płaszczyzn o odległościach d: 0,9381. 1.88 53. 2,8493 i 3.4385 nm [8.18]. Wdrogach moczowych tworzą jednorodne krystalicznie kamienie o kształtach owalnych. Sporadycznie spotykane są kamienic odlewowe układu kieli-chowo-miedniczkowego. Wytrącają się w moczu o odczynie kwaśnym. Cienie, widoczne na zdjęciach przeglądowych, kamienic cystynowe zawdzięczają siarce wchodzącej w ich skład [16,17,19.20.24]. Kryształy cystyny to regularne heksagonalne bryły o różnej wielkości. Powierzchnia kamienia wygląda jak rumowisko różnej wielkości bloków skalistych (ryc. Id, 6). Ksantyna (Cyi^R)^ tworzy bardzo rzadko spotykane kamienie. Złogi te przepuszczają promienie Roentgena i dlatego są niewidoczne na zdjęciach przeglądowych. Mogą wystąpić u chorych z niską aktywnością oksydazy ksantynowej [17,19]. Kamień białkowy powstaje z elementów białkowych macierzy organicznej. Pierwszy opisał go Marcet w 1817 roku. Spotykany jest sporadycznie. Towarzyszy mu zakażenie układu moczowego. Bardzo słabo uwapniony. Na zdjęciu rentgenowskim nie daje cienia. Może być przyczyną bezmo-czu [8.9]. Wykresy dyfraktometryczne kamieni moczowych oraz zdjęcia powierzchni autorzy wykonali mikroskopem skaningowym dyfraktometrem rentgenowskim podczas badań struktury kamieni moczowych, prowadzonych w ramach współpracy Politechniki Łódzkiej z Wojskowa Akademią Medyczną w Łodzi.

1. 1. Khan SR: Interactions between stone-forming calcific crystals and macro-molecules. UrolInt 1997; 59: 59-71.
2. 2. Staplelon AMF. Ryall RL: Blood coagulation proteins and urolithiasis an:liked: crystal matrix prolans theFI activiation peptide of human prothrombin. Brit J Urol 1995:75:712-719.
3. 3. Stoller Ml.. Gupta M, Bolton D. Irby P: Clinical coiretates of the gross, radiographic, and histologic features of urinary matrix calculi. J Endourol 1994; 8, 5: 335-340.
4. 4. Ilo H, Kolake T, Nomura K. Masai M:Clinical and biochemical features ofuric acid nephrolithiasis. Eur Urol 199 5; 27, 4: 324-328.
5. 5. Tbrben E. Petersen DA, Thogersen and Staffer) E. Petersen: Identifica-tion of hemoglobin mid two serine proteases in acid extracts of calcium containing kidney stones. }lho\\\\\\\\ 1989:1.142:176-180.
6. 6. Gleeson Ml. GriffithDP:StruvltecalcuU. Brit J Urol 1993: 71: 503-511.
7. 7. Grower PK. Resnick Ml: Evidence/or the presence of abnormal proteins inthe urine of recurrent stone formes, jljrol 1995; 153: 1716-1721.
8. 8. Spcrrin MW, Rogers K: The architecture and composition of urolithiasis,Brit J Urol 1998: 82: 781-784.
9. 9. VarmaJS: Matrix calculus anuria. Brit J Urol 1987: 2. 59: 190-191.
10. 10. Fryszman A. Mikuszewski J: Metody fizykochemiczne stosowane dla oceny składu kamieni moczowych. Pol Przeg Cliir 1977: 49. 2: 101-109.
11. 11. Kim KM: Vie stones. Scan Hec Micros 1982:4:1635-1660.
12. 12. Klimek L: Możliwości zastosowania dyfrakcji elektronów wstecznie rozproszonych do identyfikacji faz. III Krajowa Konferencja Przemysłowe Laboratorium Materialograficzne, Zakopane-KościeUsko, kwiecień 2001. s. 115-120.
13. 13. K(xlaka l\\\\\\\'. Dcbari K. Sano \\\\\\\'l\\\\\\\':Sctuuiing electron microscopy and energy--dispersive X-ray microanalysis studies of several human calculi containing calcium phosphate crystals. Scan Microsc 1994; 8: 242-257.
14. 14. Różański W, Górkfewiez \\\\\\\'L Miekoś K. Galdecki Z: Oznaczanie budowy krystalicznej kamieni moczowych przy pomocy dyfraktometru rentgenowskiego. Uroi Pol 1988:41.4:257-262.
15. 15. Schwartz A). Kumar M. Adams BL: Electron backscatter diffraction in materials science. Kluwer Academic/Plenum Publishers 233 Spring Street New York. N. Y. 10013.
16. 16. Murphy BT. Pyrah LN: Tlte composition, structure, and mechanisms of the formation of urinary calculi. Brit J Urol 1962: 34: 129-177.
17. 17. Sutor OJ. Wooley SE The structure and formation of urinary calculi; I oriented crystal growth. Brit J Urol 1972; 44; 532-536.
18. 18. Carr JA: The pathology of urinary calculi: radial stration. Brit ) Urol 1953:25:26-32.
19. 19. Inorganic index to the Powder Diffraction File 1970. loint Committee on Powder Diffraction standards. 1845 Walunl. St. Philadelphia. Pensylwania.
20. 20. Khan SR. Hacked RL: identification of urinary stone and sediment crystals by scanning electron microscopy and X-ray microanalysis. J Urol 1986,135:818-825.
21. 21. Lutosawska-RogóżT. IIodorowiczSA:Morphology and phase composition of urinary calculi. Mater Med Pol 1989; 26: 43-46.
22. 22. Różański W: X-ray phase analysis of 1 34 urinary calculi. Urol Bologna (Italy) 1992. s. 83- 86.
23. 23. Różański W. Miękoś E, Górkiewicz Z. Szkodziński A: Wytrzymałość mechaniczna kamieni moczowycli.r.ro\\\\\\\\M 1995:48. 1:26-32.
24. 24. Szpila K. Chlebowski R. Pelc A, Steplesiewicz M. Wichrowski\\\\\\\'/:.Mi-neralologia kamieni nerkowycli. Arch Mineral 1982: 38: 59-87.
25. 25. Trzaska Durski\\\\\\\'/.Trzaska Durska H. Kuzaka B: Rentgenostrukturdna analiza fazowa kamieni moczowych. Wyniki badań kamieni zawierających kwas moczowy, maczany i l-cystyne. Pol \\\\\\\'iyg Lek 1994:6-7: 144-146.

Waldemar Różańskt
Klinika Urologii i Rehabilitacji Urologiczne! Uniwersyteckiego Szpitala
Klinicznego Nr 2 int. Wojskowej Akademii Medycznej
ul. Żeromskiego 113
90-549 Łódź