PTU - Polskie Towarzystwo Urologiczne

Prof. dr wszechnauk lekarskich Stanisław Laskownicki — jeden z twórców urologii polskiej
Artykuł opublikowany w Urologii Polskiej 1991/44/3.

autorzy

Jan Leńko
Z Katedry i Kliniki Urologii AM w Krakowie Kierownik Katedry i Kliniki: doc. dr hab. med. A. Bugajski

Prof. dr Stanisław Laskownicki, pierwszy polski profesor urologii, urodził się 30 sierpnia 1892 roku we Lwowie, jako syn Bronisława i Izabeli Tabor. Ojciec Profesora, Bronisław Topór Laskownicki, był literatem i redaktorem dzienników lwowskich. Był to Dziennik Polski (od 1888 r.), Słowo Polskie, Wiek Nowy organ Polskiego Stronnictwa Postępowego założony w 1901 r. oraz tygodnik Nasz Kraj. Był współtwórcą Polskiego Stronnictwa Postępowego, założycielem w 1893 r. we Lwowie Towarzystwa Wzajemnej Pomocy Dziennikarzy Polskich i przez wiele lat prezesem Syndykatu Dziennikarzy Lwowskich. Ciekawy szczegół może świadczyć o rodzinnym domu Profesora. Bronisław Laskownicki był pierwszym prezesem Towarzystwa Opieki nad Więźniami Politycznymi w Rosji, założonego w 1911 r. we Lwowie z inicjatywy B. Laskownickiego, A. Piłsudskiej, J. Daniłowskiej i A. Diamandowej. Celem Towarzystwa było niesienie pomocy Podatkom zesłanym na katorgę, którzy do tej pory korzystali z bardzo ograniczonej opieki Rosyjskiego Czerwonego Krzyża. Laskownicki natychmiast rozpoczął w swej prasie propagować ideę niesienia pomocy zesłańcom. Bronisław Laskownicki, uro-dzony w 1869 r. we Lwowie, zmarł 4 października 1944 r. w Proszo-wicach, dokąd dostał się po Powstaniu Warszawskim przez obóz w Pruszkowie. Został pochowany na cmentarzu Rakowickim w Krakowie. Profesor wzrastał więc w głęboko patriotycznymi środowisku polskim, zdolnym do wielu poświęceń i wyrzeczeń, walczącym o niepodległy byt Ojczyzny. Wywarło to zdecydowany wpływ na Jego charakter i (postawy życiowe.

Profesor miał dwóch braci — Janusza i Zbigniewa oraz siostrę — Zofię.

Stanisław Laskownicki rozpoczął naukę w 1902 r. w III gimnazjum lwowskimi im. Cesarza Franciszka Józefa I., które w okresie międzywojennym nosiło imię króla Stefana Batorego. Świadectwo dojrzałości otrzymał w 1910 r. i rozpoczął studia na Wydziale Lekarskim Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie.

W Jego życie wplotło się wiele wydarzeń politycznych i dwie wojny światowe. Wybuch I wojny światowej przerywa studia Profesora, który zostaje zmobilizowany i wcielony jako szeregowy do 30 pp Dzieci Lwowskich 1 lipca 1914 r. Bierze udział w pierwszych \\\'bitwach z wojakami rosyjskimi pod Stojanowem, Buskiem i Pikułowicami, a następnie na froncie włoskom nad Piawą. W służbie czynnej w armii austriackiej po- zostaje do 30 października 1918 r. jako szeregowy, podoficer sanitarny, chorąży i porucznik-lekarz. Korzystając z krótkich urlopów kończy studia i otrzymuje w czerwcu 1917 r. dyplom doktora wszechnauk lekarskich (doctor medicinae universae). Po demobilizacji rozpoczyna 1 listopada 1918 r. służbę w tworzącej sdę armii polskiej, w której pozostaje do 30 listopada 1920 r. W stopniu porucznika d kapitana walczy w Obronie Lwowa i następnie do zakończenia wojny na froncie ukraińskim.

W lutym 1920 r. rozpoczyna pracę w Klinice Chirurgicznej Wydziału Lekarskiego Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie na stanowisku elewa, specjalizując sdę w chirurgii ogólnej, pod kierunkiem profesorów Rydygiera, Schramma i Ostrowskiego oraz urologa dr Zenona Leńki. Nominację na młodszego asystenta otrzymał 1 grudnia 1920 r., a na starszego asystenta 1 września 1921 T. W latach 1923/24 pracował jako stypendysta Rządu Francuskiego w Instytucie Pasteura w Paryżu pod kierunkiem prof. dr Jana Danysza. Wiele czasu spędzał w klinikach chirurgicznych i urologicznych, doskonaląc swe umiejętności urologiczne u profesorów Gosseta, Duvala, Legueu, Mariona, Chevassu i de Martela. Wyjeżdża w 1938 r. do Wiednia celom doskonalenia i przebywa prawie 6 miesięcy u profesorów Bluma, Rubritziusa, Neckera i Lichtensterna.

W 1928 r. został prymariuszem oddziału urologicznego Państwowego Szpitala Powszechnego we Lwowie po dr Zenonie Leńko. Oddział ten prowadził do 1939 r.

Habilitowali się 24 maja 1928 r. na Uniwersytecie Jana Kazimierza we Lwowie na podstawie pracy doświadczalnej pt. O przedoperacyjnym badaniu nerek pozycja piśmiennictwa 25 i 30), otrzymując dokument „został habilitowany jako docent chirurgii dróg moczowych (urologii)\\\". Pierwszą habilitację urologiczną uzyskał w 1924 r. na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie dr Tadeusz Pisarski.

Profesorem tytularnym został mianowany 21 stycznia 1938 r., profesorem nadzwyczajnym przy Katedrze Chirurgii Państwowego Instytutu Medycznego we Lwowie w 1940 r., profesorem nadzwyczajnym Uniwersytetu Warszawskiego 12 kwietnia 1948 r., a Akademii Medycznej w Krakowie 2 listopada 1950 r. i profesorem zwyczajnym 31 grudnia 1956 r. Wszystkie te mianowania były pierwszymi w Polsce w stosunku do urologa.

Zmobilizowany w sierpniu 1939 r. w stopniu kapitana-lekairza objął stanowisko ordynatora oddziału chirurgicznego Szpitala DOW VI we Lwowie, który mieścił się w budynku Szpitala Ubezpieczalni Społecznej przy ul. Kurkowej. Po zakończeniu Wojny Obronnej został zdemobilizowany i powrócił na swój dawny oddział urologiczny w Szpitalu Powszechnym, który od 1 października 1939 do 21 czerwca 1941 był bazą szpitalną Lwowskiego Państwowego Instytutu Medycznego. Po zajęciu Lwowa przez Niemców w czerwcu 1941 r. zorganizował Profesor w tym samym miejscu oddział urologiczny Szpitala Miejskiego Nr 1 i prowadził go do 11 listopada 1942 r. Nasilające się represje ukraińskiej Dyrekcji Szpitala oraz niemieckiego Zarządu służby Zdrowia Dystryktu Galicja, szykanowanie Profesora na różne sposoby, którego apogeum było pozbawienie Go prymariatu i mianowanie na to miejcie Ukraińca Pałanycię, który dyplom lekarza otrzymał w 1941 r. i nie miał pojęcia o urologii, chociaż był we Lwowie urolog, wychowany przez Profesora, Ukrainiec dr Makaruszka. Wreszcie płynące z różnych stron ostrzeżenia, że grozi Mu śmierć z rąk Ukraińców lub zsyłka do niemieckiego obozu zagłady spowodowały, że 11 listopada udało Mu się opuścić Lwów i wyjechać do Warszawy.

Profesor objął 1 stycznia 1943 r. stanowisko ordynatora oddziału urologicznego Szpitala Ubezpieczalni Społecznej w Warszawie, gdzie pracował do chwila wybuchu Powstania Warszawskiego. Po utracie całego mienia i dokumentów oraz wysiedleniu z Warszawy 12 sierpnia 1944 dociera przez obóz w Pruszkowie do Starej Wsi w powiecie Rawa Mazowiecka, gdzie pozostaje do wyzwolenia.

Powraca w styczniu 1945 x. do Krakowa i od 1 marca 1945 do 28 czerwca 1948 prowadzi zlecone wykłady z urologii dla studentów Wydziału Lekarskiego Uniwersytetu Jagiellońskiego. Nie imając żadnej placówki urologicznej stara się o zatrudnienie w oddziale urologicznym Szpitala św. Łazarza w Krakowie ale ówczesny ordynator tego oddzia-łu doc. dr med. Emil Michałowski nie wyraża na to zgody. Uzyskuje wtedy zatrudnienie w Klinice Dermatologicznej Akademii Medycznej w Krakowie, prowadzonej przez prof. dr Franciszka Waltera. Jednocześnie rozpoczyna praktykę prywatną.

Minister Zdrowia powołuje Profesora 12 kwietnia 1948 roku na sta-nowisko kierownika Katedry i Kliniki Urologii Wydziału Lekarskiego Uniwersytetu Warszawskiego z poleceniem zorganizowania tej placówki. Brak \\\'lokalizacji, brak mieszkania i narastające trudności w zdobyciu wyposażania dla Kliniki oraz coraz to nowe przeszkody stawiane z różnych stron zmuszają Profesora do rezygnacji z tego stanowiska z końcem 1950 r. W styczniu 1951 przekształcono oddział urologiczny Szpitala Dzieciątka Jezus w klinikę, którą objął dotychczasowy ordynator doc. dr Zygmunt Traczyk.

Minister Zdrowia mianuje Profesora 5 maja 1950 r. kierownikiem Katedry i Kliniki Urologii Akademii Medycznej w Krakowie. Przystępuje z wrodzoną sobie energią i zapałem do organizacji tej placówki obejmując zdewastowane, wymagające kapitalnego remontu poklasztor-ne pomieszczenia przy ul. Kopernika 21 (część Masztom OO. Jezuitów). Po zakończeniu prac remontowych i adaptacyjnych, po EkompŁetowa-niu wyposażenia, biblioteki i personelu uruchamia 1 września 1951 Katedrę i 50-łóżkową Klinikę, którą prowadzi i rozwija do chwili przejścia na emeryturę 30 września 1962 r.

Profesor miał dwoje dzieci — syna Andrzeja, lekarza-urologa i córkę — Barbarą, magistra wychowania fizycznego. Stanisław Laskownicki zamarł 9 lutego 1978 w wieku 85 lat i jest pochowany na cmentarzu Rakowickim w Krakowie.

Profesor Laskownicki od początku swej pracy zawodowej prowadził intensywną działalność naukową. Wyjeżdżając w jesieni 1923 r. na stypendium naukowe do Paryża posiadał już 10 prac, przeważnie klinicz-no-doświadczalnych, zajmując się zagadnieniami aseptyki operacyjnej. Ogłosił łącznie 118 prac w języku polskim, francuskim, niemieckim, angielskim oraz włoskim i opracował wiele rozdziałów w zbiorowych podręcznikach urologii. Tematyką wiodącą prac Profesora była technika operacyjna i zagadnienia diagnostyki. Jego uczniowie ogłosili ponad 600 prac naukowych.

Był wybitnym, nowoczesnym urologiem, cenionym naukowcem, doskonałym wykładowcą i znanym w Europie (przedstawicielem polskiej urologii.

Posiada wiele oryginalnych i nowatorskich osiągnięć. W czasie pobytu w Paryżu pozwał wszechstronnie zagadnienia związane z przetaczaniem krwi. Po powrocie do Lwowa zorganizował pierwszą stację dawców krwi ipirzy Klinice Chirurgicznej. Sam oznaczał grupy krwi i dokonywał przetoczeń apartem własnego pomysłu. Była to strzykawka Janeta o pojemności 100 ml z dwudzielnym kurkiem Dieulafoisse\\\'a. Wprowadził trepan do Mairtela o napędzie elektrycznym i znieczulanie przewodowe Kappisa i Roussiela do operacji nerkowych. Pierwszy w Polsce wykonał nefrokalikotomię (1924), zespolenie moczawodowo-jelitowe sposobem Coffeya (1929) i resekcję (bieguna nerki przy kamicy kielichowej (1934). Wprowadził własną \\\'metodą zaopatrzenia krwawienia z miąższu nerki po nefrotomii przy pomocy płatków mięśniowych wszytych pomiędzy rozcięte powierzchnie nerki (1936). Pozwoliło to na poszerzenie wskazań do nefrotomii, pozwoliło zwiększyć rozległość rozcięcia nerki i stało się nowym, istotnym elementem operacyjnego leczenia kamicy odlewowej nerki. Był pionierem zastosowania radu w leczeniu raka pęcherza (wspólnie z lwowskim radiologiem dr Maiselsem). Na Zjeździe Chirurgów Polskich w Poznaniu w 1935 r. przedstawił własny film o adenomektomai \\\'i zespoleniu moczowodowo-jelitowym sposobem Coffeya. Po objęciu Kliniki Urologii w Krakowie ogłosił oryginalną metodę operacji uchyłka pęcherza z dostępu przezpęcherzowego (1954), która była modyfikacją i połączeniem metody Fedorowa i Mariona, dostęp brzuszny do nerki u chorego ze skrzywieniem kręgosłupa (1954) i do dolnego odcinka moczowodu bez przecinania mięśni w linii Sipigela (1954). Wprowadził w Polsce nową metodę adenomektomii spo-sobem Hryntschaka i stał się jej krzewicielem (1954). Był pionierem i organizatorem uzdrowiskowego leczenia kamicy moczowej. Będąc wychowankiem lwowskiej szkoły chirurgicznej i urologicznej stał się współtwórcą polskiej urologii, wychował pokolenie urologów okresu międzywojennego i powojennego, którzy objęli wiele samodzielnych stanowisk w lecznictwie i w Akademiach Medycznych. Można uznać, że stworzył własną szkołę urologiczną.

Profesor Laskownicki był wybitnie utalentowanymi i doświadczonym wykładowcą. Zacięcia te prowadził prawie bez przerwy od 1921 roku. Jego wykłady były zawsze dobrze skonstruowane, ciekawe, uwzględnia-jące najnowsze osiągnięcia urologii i utrzymujące słuchaczy w napięciu. Profesor potrafił w temat każdego wykładu wpleść ciekawe szczegóły z własnego, bujnego życia i w odpowiednim miejscu rzucić właściwą uwagę czy skrzące się perełki humoru.

W oparciu o opowiadania, zapiski i dokumentację Profesora nie można ustalić z całą pewnością prowadzone przez Niego doktoraty i habilitacje oraz liczbę lekarzy, którzy pod Jego opieką uzyskali specjalizację urologiczną.

W okresie lwowskim wyspecjalizował wielu lekarzy, a wśród -nich dr. Malczyńskiego, dr. Kornelankę, wywiezioną przez Rosjan w 1942 roku na Sybir, gdzie zmarła, dr. Lorenza późniejszego profesora urologii we Wrocławiu, dr. Flunta, który po wojnie prowadził ośrodek urologiczny w Krynicy, dr. Makaruszkę oraz dr. Kesslera i dr. Druckera zamordowanych przez Niemców w 1942 roku.

Był On jednak z całą pewnością (promotorem trzech przewodów doktorskich i opiekunem sześciu habilitacji. Recenzował 21 prac doktorskich i 8 habilitacyjnych oraz opracował recenzje 6 wniosków o mia-

nowanie profesorem nadzwyczajnym i zwyczajnym, wiele recenzji i su-perrecenzji dla Centralnej Komisji Kwalifikacyjnej dla Pracowników Nauki przy Prezesie Rady Ministrów.

Profesor Laskownicki był członkiem Komitetu Redakcyjnego Urologii Polskiej przez cały czas jej istnienia (1950—1956), a w latach 1958/61 i 1963/65 Redaktorem Naczelnym Zeszytów Urologicznych Polskiego Przeglądu Chirurgicznego. Był członkiem Kolegium Redakcyjnego czasopisma Rivista Internationale di Cultura Urologica — Urologia (Florencja), Urologia Internationalis (Basilea) i Acta Urologica (Basilea). W latach 1953/58 był rzeczoznawcą sekcji medycznej Centralnej Komisji Kwalifikacyjnej dla Pracowników Nauki. Od czerwca 1953 do stycznia 1957 był konsultantem urologiem V Wojskowego Szpitala Rejonowego w Krakowie i od 1 września 1950 do 31 grudnia 1953 specjalistą krajowym w dziedzinie urologii.

Zorganizował oddział urologiczny Szpitala Ubezpieczalni Społecznej w Warszawie (1942), a po wojnie Katedrę i Klinikę Urologii w Krakowie. Współuczestniczył w organizacji Kliniki Urologii we Wrocławiu i jako konsultant krajowy dopomógł w organizacji oddziałów urologicznych w Krakowie, Opolu i Królewskiej Hucie.

Zorganizował od 1 stycznia 1952 Urologiczny Ośrodek Badawczo-Roz-wojowy w Nowym Domu Zdrojowym w Krynicy, który prowadził do chwili przejścia na emeryturę w 1962 roku. Zmieniający się co miesiąc asystenci Kliniki zabezpieczali leczonych tam chorych. W ten sposób stworzył nowoczesne warunki leczenia chorych na kamicę moczową w stałym powiązaniu z Kliniką.

Profesor Laskownicki należał od 1934 roku do Międzynarodowego towarzystwa Urologicznego, pełniąc przez 6 lat obowiązki Delegata Narodowego (Delegue du Pays) i Przewodniczącego Sekcji Polskiej. Był członkiem Towarzystwa Chirurgów Polskich, jednym z członków założycieli Polskiego Towarzystwa Urologicznego (27 września 1949 w \\\'Łodzi) i od 26 listopada 1957 członkiem-korespondentem Francuskiego Towarzystwa Urologicznego. W latach 1949/50 był wiceprezesem i latach 1950/51 prezesem Polskiego Towarzystwa Urologicznego. Przez wiele lat był przewodniczącym Komisji Rewizyjnej Zarządu Głównego Towarzystwa. Otrzymał godność członka honorowego Polskiego Towarzystwa Urologicznego na VI Zjeździe PTU w Poznaniu w 1958 r.

Brał czynny udział w zjazdach i kongresach urologicznych w kraju i zagranicą, wygłaszając ciekawe i wartościowe referaty. Organizatorzy powierzyli Mu opracowanie referatu programowego na Zjeździe Chirurgów i Urologów Francuskich w 1956 r. w Paryżu (Leczenie obustronnej kamicy nerkowej przez resekcję biegunów obu nerek) i na XI Kongresie Międzynarodowego Towarzystwa Urologicznego w 1958 r. w Sztokholmie (Leczenie haematuria essentialis totalną nefrotomią). Był organizatorem wielu Dni Urologicznych i Zjazdów Pol. Tow. Urol. i kilka razy powierzano Mu opracowanie referatów programowych.

Za swe zasługi zawodowe, dydaktyczne i naukowe oraz zaangażowanie w pracy społecznej i organizacyjnej otrzymał oznakę resortową „Za wzorową pracę w Służbie Zdrowia\\\" (1958) oraz Kawalerski (1958) i Oficerski (1974) Krzyż Orderu Odrodzenia Polski. Redakcja Gazety Po-łudniowej nadała Profesorowi w 1976 r. medal „Za mądrość i dobrą robotę\\\".

Profesor był człowiekiem dobrego serca, wyrozumiałym, dobrym i bez zawiści zawodowej, podchodził do ludzkich spraw bez uprzedzeń i z filozoficznym przymrużeniem oka. Dla swych współpracowników i kolegów był doskonałym nauczycielem i wychowawcą, troskliwym opiekunem i przyjacielem, zawsze gotowym do niesienia pomocy w każdej sytuacji życiowej. Był mądrym i rozważnym lekarzem, posiadał głębo-ką i rozległą wiedzę zawodową, olbrzymie doświadczenie i rzadko spo-tykaną intuicję. Doświadczony i niezwykle zręczny operator uratował zdrowie i życie wieki chorym.

Był człowiekiem o szerokich zainteresowaniach pozazawodowych — sportowcem w młodych latach, a później koneserem sztuki, humanistą, kolekcjonerem i literatem. Wykładnikiem, jago pogody życiowej i głę-boko filozoficznego stosunku do ludzi i świata może być retrospekcja Jego bogatego i ciekawego żyda — pamiętnik „Bagnet, szpada i lancet\\\", który ukazał się w dwóch wydaniach (Ossolineum, 1970, Wrocław i Wydawnictwo Literackie, 1979, Kraków).

Te wszystkie osiągnięcia zawodowe i zalety charakteru zjednały Profesorowi szacunek, wdzięczność i miłość niezliczonej rzeczy chorych i wychowanków. Postać Profesora pozostanie związana z urologią polską, której był jednym z współtwórców.

Pełny wykaz prac Profesora Laskownickiego znajduje się w Urologii Polskiej (1978, 3, 201—203).

adres autorów

prof. zw. dr med. Jan Leńko, 31-047 Kraków, ul. Sarego 17/7.