english version wersja do druku
	kwartalnik ISSN 0500-7208 Czasopismo punktowane przez KBN, Index Copernicus oraz w bazie GBL

U każdego chorego daje się zauważyć pewne zmiany emocjonalne. O ile lekarz zwraca uwagę na przyczynę choroby i sposób jej leczenia, o tyle chorego interesuje nie tyle sposób leczenia, ale również jego następstwa (1).

W ostatnich latach sposoby leczenia uległy znacznym zmianom z możliwością wyleczenia chorego bez zabiegu operacyjnego. Należą do nich przezcewkowe usuwa- nie gruczolaka stercza, przezskórne kruszenie kamieni moczowych (PCNL) oraz kruszenie kamieni moczowych falą uderzeniową generowaną pozaustrojowo (ESWL).

O ile metody te uznane zostały przez lekarzy jako mniej inwazyjne i przynoszące chorym mniej cierpienia w porównaniu do klasycznych metod operacyjnych, to z drugiej strony brak jest opracowań na temat ich wpływu na stan emocjonalny w tym lęk i obawy chorych przed tymi zabiegami.

Praca nasza miała na celu, przynajmniej częściowo, na to odpowiedzieć.

MATERIAŁ I METODA

U wszystkich chorych przeprowadzono wywiad i wykonano podstawowe badania kliniczne, a następnie informowano ich w jaki sposób mamy zamiar ich leczyć.

Chorych podzielono na pięć 50 osobowych grup. Do grupy I należeli chorzy, którzy mieli być operowani, do II chorzy, którym usuwano kamienie drogą przezskórną, grupę III stanowili chorzy, którym usunięto gruczolak stercza za pomocą przezcew- kowej elektroresekcji, grupa IV — to chorzy, u których kamienie nerkowe rozbijano falą uderzeniową generowaną pozaustrojowo i w grupie V byli chorzy przyjęci w celach diagnostycznych.

Wszyscy chorzy w dniu zabiegu otrzymywali kwestionariusz samooceny opraco- wany przez Spielbergera, Gorsucha i Lushene\\\'a, który dotyczył badania lęku jako stanu. Poza tym chorzy ci wypełniali drugą ankietę, którą myśmy ułożyli. Natomiast chorzy z grupy V otrzymywali ankietę zaraz po badaniu przez lekarza, nie wiedząc jeszcze czy będą operowani i jak będą leczeni.

Ankieta zawierała następujące pytania: 1. wiek, 2. płeć, 3. wykształcenie, 4. czy zanim trafił Pan(i) do Kliniki dowiadywał się o sposobie leczenia, 5. jeżeli tak to kto udzielał informacji — lekarz, inni chorzy, artykuły z prasy lub książek, 6. czy uważa Pan(i), że obecna choroba jest lekka czy ciężka, 7. czy odczuwa Pan(i) lęk przed planowanym leczeniem, 8. jeżeli tak to czy lęk ten jest lekki, średni, silny, 9. czego Pan(i) obawia się najbardziej — bólu związanego z zabiegiem, powikłań w czasie zabiegu lub po nim, inne — jakie, 10. czy lekarz prowadzący poinformował Pana(i) wystarczająco o sposobie leczenia, 11. o ile tak czy poczucie lęku zmniejszyło się, nie uległo zmianie, 12. czy informował się Pan(i) innych chorych w Klinice, którzy przebyli już podobny zabieg, 13. czy jest Pan(i) przekonany o konieczności planowa- nego leczenia. Odpowiedzi przeanalizowano w zależności od wieku, płci i wykształ- cenia chorych.

WYNIKI

Wśród 250 ankietowanych chorych było 151 kobiet w wieku od 16 do 67 lat (średnio 42 lata) oraz 99 mężczyzn w wieku od 18 do 78 lat (średnio 49 lat).

Wykształcenie wyższe miało 45, średnie 111 a podstawowe lub zawodowe 94 chorych.

W tabeli nr 1 przedstawiono odsetek udzielonych odpowiedzi w poszczególnych

grupach chorych.

Wynika z niej że z ogólnej liczby 250 chorych, 193 (77,2%) odczuwało lęk związany z planowanym leczeniem, przy czym lęk ten byl najsłabiej zaznaczony u chorych, którym rozbijano kamienie nerkowe falą uderzeniową. U chorych przyjętych do badań diagnostycznych tylko 42% zgłaszało poczucie lęku, ale był on u większości z nich najsilniej wyrażony. Nie stwierdzono istotnej różnicy w poczuciu lęku i jego nasileniu pomiędzy chorymi, którzy mieli być operowani a chorymi leczonymi innymi metodami. Większość chorych obawiała się najbardziej powikłań jakie mogą wystąpić w czasie zabiegu lub jego następstwie, a dopiero potem bólu. Natomiast chorzy, którzy mieli wykonywaną ESWL w pierwszej kolejności obawiali się bólu związanego z zabiegiem. Spośród chorych z grupy V to znaczy przyjętych do diagnostyki najwięcej obawiało się operacji. Spośród 151 kobiet, 118 (78,1%) zgłaszało poczucie lęku, a wśród 99 mężczyzn 61 (61,6%).

Spośród 45 chorych z wykształceniem wyższym 42 (93,3%,) zgłaszało poczucie lęku i to o znacznym nasileniu. Wśród chorych z wykształceniem średnim odsetek ten wyniósł 82,9%, a z wykształceniem podstawowym lub zawodowym 62,8%.

Wyniki otrzymane po przeanalizowaniu kwestionariusza samooceny opracowane- go przez Spielbergera i korelacji z odpowiedzią na zadawane pytania będą przed- stawione w osobnym doniesieniu.

DYSKUSJA

Psycholodzy podkreślają duże znaczenie w życiu człowieka jego możliwości formułowania oczekiwań o przyszłości. W przypadku gdy człowiek nie jest zdolny sformułować przewidywań, gdy nie umie postawić diagnozy lub prognozy rodzi się lęk i niepokój (2). Choroba i oczekiwanie na leczenie posiadają obiektywne właściwo- ści sytuacji zagrażającej, spostrzeganej przez większość osób. Jest to ogólnie przyjęte stanowisko według koncepcji Spielbergera ujmującej lęk jako stan i lęk jako cechę (4).

Zrozumiałe jest więc poczucie lęku i zagrożenia u chorych, którzy mają być leczeni.

Dotychczas wydawać by się mogło, że chorzy, którzy spodziewają się otwartej operacji będą w większym stopniu manifestować lęk aniżeli chorzy leczeni nowoczes- nymi metodami. Z naszej pracy wynika, że większość chorych niezależnie od rodzaju planowanego leczenia odczuwa lęk. Analizując tabelę I można zauważyć, że chorzy przygotowywani do PERS, PCNL i operacji otwartej najbardziej obawiali się powikłań jakie mogą wystąpić w czasie zabiegu jak też w jego następstwie, a mniej obawiali się bólu. U tych chorych w większości lęk był średnio nasilony. Natomiast chorzy leczeni za pomocą ESWL najbardziej obawiali się bólu przy czym lęk swój określali jako lekki. Chorzy z grupy V zgłaszali uczucie lęku w zdecydowanie mniejszym odsetku, ale był on silnie zaznaczony. Chorzy ci obawiali się najbardziej operacji jaka mogłaby być konieczna po wykonaniu badań diagnostycznych. Jest to zrozumiałe ponieważ niepewność co do stanu własnego zdrowia, brak jasno po- stawionej diagnozy jest bardziej lękotwórcza aniżeli świadomość poważnej choroby (3). Większość tych chorych określała swoją chorobę jako poważną.

Na uwagę zasługuje również naszym zdaniem fakt, że większość chorych została dobrze poinformowana przez lekarza prowadzącego o planowanym sposobie leczenia, a mimo to poczucie lęku u tych chorych nie zmniejszyło się.

Nie stwierdziliśmy różnicy w odczuciu lęku pomiędzy mężczyznami i kobietami.

Chorzy z wykształceniem wyższym i średnim byli lepiej zorientowani w rodzaju zabiegu i możliwych powikłaniach co naszym zdaniem tłumaczy ich wzmożone poczucie lęku w porównaniu z chorymi, którzy mieli wykształcenie podstawowe lub zawodowe.

Uwagę zwraca również to, że o ile w grupie I i II większość chorych była wcześniej informowana przez lekarzy w terenie, o sposobie leczenia to chorzy kierowani do PCNL i ESWL byli informowani w znacznie mniejszym odsetku.

Świadczy to o nieznajomości techniki tego typu zabiegów wśród lekarzy rejonowych.

Na zakończenie chcemy zaznaczyć, że wprowadzenie nowoczesnych metod leczniczych, nie tylko w urologii, wcale nie musi oznaczać poprawienie komfortu psychicznego pacjentów, którzy nadal odczuwają lęk przed zabiegiem, boją się powikłań i bólu, i którzy oczekują od lekarza nie tylko umiejętności obsługiwania skomplikowanej aparatury medycznej, ale też słów otuchy i nadziei

1. 1. Hollender M.H.: Psychologia w praktyce lekarskiej. PZWL, Warszawa, 1975. —
2. 2.Kozielecki J.: Koncepcje psychologiczne człowieka. PIW, Warszawa, 1980. —
3. 3. Orłowska D.:Oczekiwania pacjenta jako czynnik kształtujący lęk przed wizytą u lekarza. Praca magisterska, Uniwersytet Śląski Wydział Pedagogiki i Psychologii, Katowice, 1987. —
4. 4. Sosnowski T.\\\\ Lęk jako stan i jako cecha w ujęciu Ch.D. Spielbergera. Przeg. Psychol., 1977, 2, 349.

dr med. Wojciech Szewczyk
Klinika Urologii Śl. AM.
40-073 Katowice, ul. Strzelecka 9