english version wersja do druku
	kwartalnik ISSN 0500-7208 Czasopismo punktowane przez KBN, Index Copernicus oraz w bazie GBL

Do najczęstszych, a jednocześnie najbardziej uciążliwych dla chorych objawów ubocznych chemioterapii należy zaliczyć nudności i wymioty występujące w różnym nasileniu w zależności od rodzaju cytostatyku, jego dawki, czasu trwania leczenia oraz interakcji z innymi cytostatykami. Do grupy cytostatyków, które najczęściej powodują silne nudności i wymioty zalicza się: cisplatynę, dakarbazynę, mithramycynę, mitomycynę C (2, 10). Uporczywe wymioty mogą prowadzić do poważnych zaburzeń gospodarki wodno-elektrolitowej oraz równowagi kwasowo-zasadowej. Stąd wszelkie metody złagodzenia tych dolegliwości od wielu lat stanowią poważny problem kliniczny. Poza środkami konwencjonalnymi (torekan, chlorpromazyna, prochlorope- razyna, stemetil, aviomarin), których działanie przeciwwymiotne przy stosowaniu cytostatyków jest niewielkie, za najskuteczniejszy sposób przeciwdziałania tym dolegliwościom uważano stosowanie metoklopramidu samodzielnie lub w połączeniu z deksametazonem. Takie postępowanie było skuteczne u ok. 40-60% chorych, ale towarzyszyły temu znaczne objawy uboczne (np.: senność) wynikające z konieczności stosowania wysokich dawek metoklopramidu, gdyż tylko takie blokowały receptor dopaminowy i wywoływały efekt przeciwwymiotny (2, 10). Do leków nowej generacji zalicza się ondansetron (zofran, firmy Glaxo), granisetron, tropisetron, navoban, których działanie polega na blokowaniu receptora 5 hydroksytryptaminowego (5-HT3). Celem pracy była ocena skuteczności i toksyczności ondansetronu w przeciw- działaniu nudnościom i wymiotom wywoływanym przez cytostatyki.

MATERIAŁ I METODA

Badaniami objęto 48 chorych z chorobą nowotworową potwierdzoną badaniem histopatologicznym, nie leczonych uprzednio. 41 chorych było leczonych z powodu raka pęcherza moczowego i 7 chorych z powodu raka jądra z grupy nienasieniaków. W analizowanej grupie znajdowało się 44 mężczyzn w wieku od 19 do 63 lat oraz 4 kobiety w wieku od 48 do 62 lat, średnia wieku badanych wynosiła 52 lata. Wśród mężczyzn, 7 chorych na raka jądra nie przekraczało 30 lat. U wszystkich chorych stosowano leczenie cytostatykami i leczenie przeciwwymiotne ondansetronem.

Wszyscy chorzy znajdowali się w dobrym stanie ogólnym (od 0 do 1 stopnia wg zmodyfikowanej pięciostopniowej skali Karnofskiego), mieli prawidłową czynność wątroby i nerek, pełną wydolność układu oddechowego i krążenia, u żadnego z nich nie stwierdzono czynnej choroby układu pokarmowego. 41 chorych na raka pęcherza moczowego było leczonych cytostatykami wg schematu M-VAC (metotreksat, vinblastyna, farmorubicyna, cisplatyna), 7 chorych na raka jądra otrzymywało leczenie wg schematu PVB (cisplatyna, vinblastyna, bleomycyna). Tak więc, każdy chory otrzymywał cisplatynę w wysokich dawkach (od 125 do 175 mg), lek, który jest zaliczany do grupy preparatów w najwyższym stopniu wywołującym wymioty.

Wszyscy chorzy, u których podczas pierwszego kursu leczenia cytostatykami stwier- dzono występowanie silnych nudności i wymiotów byli zakwalifikowani do lecze- nia ondansetronem. Lek był stosowany w następujący sposób: 8 mg ondanse- tronu podawano w powolnej iniekcji dożylnej w 0,9% NaCl na pół godziny przed rozpoczęciem cytostatyków. Następnie po 4 godzinach podawano dożyl- nie kolejne 4 mg ondansetronu. Roztwory z lekiem przygotowywano bezpośred- nio przed podaniem choremu. W drugim dniu rano każdy chory otrzymywał 4 mg ondansetronu doustnie. Łącznie podczas jednej kuracji otrzymywał 16 mg ondansetronu. Skuteczność i toksyczność leczenia ondansetronem oceniano na podstawie informacji od chorego oraz wyników badań dodatkowych. Skuteczność leczenia określano wg następującej skali: efekt A — całkowity brak nudności i wymiotów, efekt B — 1 do 3 epizodów wymiotów, efekt C — powyżej 3 epizodów wymiotów.

WYNIKI

Spośród 48 analizowanych chorych, u 79% (38 chorych) uzyskano całkowity brak występowania nudności i wymiotów w dniu podawania cytostatyków i w dniach następnych. U 7 chorych (15%) stwierdzono poniżej 3 epizodów wymiotów, które pojawiły się jedynie w dniu podawania chemioterapii. U 3 chorych (6%) nie uzyskano pomyślnego efektu przeciwwymiotnego. Wyniki przeciwwymiotnego działania on- dansetronu przedstawiono w tabeli I. Objawy niekorzystne stosowania ondansetronu były niewielkie i u żadnego chorego nie były powodem zaprzestania leczenia.

Z objawów ubocznych najczęściej obserwowano występowanie zaparcia, które stwier- dzono u 18 chorych (38%), a następnie bólów głowy, na które skarżyło się 15 chorych (31%). Pozostałe objawy uboczne występowały w znacznie mniejszym stopniu.

Objawy uboczne stosowania zofranu przedstawiono w tabeli II.

OMÓWIENIE

Nudności i wymioty są najczęstszym i najbardziej uciążliwym objawem ubocz- nym leczenia cytostatykami. Nierzadko się zdarza, że mogą być powodem rezygnacji przez chorego z dalszego leczenia. Dlatego też nadal trwają poszukiwania środków, które mogłyby w znacznym stopniu ograniczyć te przykre dolegliwości. Ostatnie badania dotyczą selektywnych antagonistów receptora 5HT3, do których między innymi zaliczany jest ondansetron (1, 3, 7, 8, 9). Działanie jego polega na hamowaniu informacji o wymiotach, która przechodzi przez nerw błędny do ośrodka wymiotów znajdującego się w pniu mózgu (4, 5, 13).

Analizowana grupa chorych otrzymała dwa schematy leczenia w skład, których wchodziły cytostatyki w najwyższym (cisplatyna) oraz średnim (farmorubicyna, metotreksat, vinblastyna) stopniu wywołujące wymioty. Po zastosowaniu onda- nsetronu u 38 chorych (79%) uzyskano całkowity brak nudności i wymiotów utrzymujący się przez okres leczenia. Wymioty poniżej 3 epizodów obserwowa- no u 7 chorych (15%), występowały one jedynie w pierwszym dniu leczenia.

Niepowodzenie leczenia ondansetronem (wymioty powyżej 3 epizodów) stwier- dzono u 3 chorych (6%). Podobne leczenie ondansetronem zastosował Depierre u 100 chorych, którzy otrzymywali cystostatyki. U 88% chorych stwierdził całko- wity brak nudności i wymiotów. Najczęstszym objawem ubocznym w tej grupie chorych były bóle głowy i zaparcia (2). Znamienną statystycznie skuteczność ondansetronu stwierdził w swoich badaniach Soukop, który poddał leczeniu przeciwwymiotnemu dwie porównywalne grupy chorych, którzy otrzymywali wy- sokie dawki cytostatyków (12). 94 chorych otrzymało przeciwwymiotnie metoklop- ramid, natomiast 93 chorych otrzymało ondansetron. Oba leki podawano dożyl- nie. W grupie chorych leczonych ondansetronem uzyskano całkowity brak wymio- tów u 81% chorych, a w grupie leczonej metoklopramidem odsetek ten wynosił 48%. U 19%, chorych leczonych metoklopramidem stwierdził występowanie objawów pozapiramidowych (12). Interesujące wyniki przedstawił Seynawe, który podając ondansetron u 35 chorych leczonych wysokimi dawkami cisplatyny (120 mg/m2) stwierdził u 75% chorych całkowity brak wymiotów, a objawy uboczne występowały w niewielkim stopniu (11). Podobne wyniki badań z zastosowaniem ondansetronu u chorych, u których w czasie wstępnego leczenia stwierdzono silne nudności i wymioty spowodowane cytostatykami uzyskali Gandara (5), Brown (1), Finn (3) oraz

Hainsworth (6). W analizowanej grupie chorych najczęstszymi objawami ubocznymi były: zaparcie, które stwierdzono u 18 chorych (38%) oraz bóle głowy, na które skarżyło się 15 chorych (31%). Pozostałe niekorzystne objawy występowały w nie- wielkim odsetku chorych. Nie stwierdzono występowania objawów pozapiramido- wych, które jak donoszą niektórzy autorzy w znacznym stopniu pojawiają się u chorych leczonych metoklopramidem (2, 12). Żaden z objawów ubocznych nie był powodem odstąpienia od leczenia. Finn do najczęstszych objawów ubocznych zalicza bóle głowy, które zgłosiło 14% chorych oraz biegunkę, którą stwierdził u 9% chorych (3). Według Seynawe najczęstszym objawem ubocznym leczenia ondanse- tronem są bóle głowy (37% chorych) i zaparcia, które wystąpiły u 42% chorych.

Pozostałe niekorzystne objawy, które zanotował Seynawe nie miały istotnego znacze- nia (11).

Na podstawie przeprowadzonych badań oraz danych z piśmiennictwa można stwierdzić, że ondansetron jest lekiem o wysokiej skuteczności w zwalczaniu nudności i wymiotów spowodowanych cytostatykami, a objawy uboczne występują jedynie w niewielkim odsetku chorych (1, 3, 5, 7, 8, 13).

WNIOSKI

1. Ondansetron (Zofran), antagonista receptora 5HT3 jest skutecznym lekiem przeciwwymiotnym u chorych leczonych chemioterapią w skład, której wchodzi cisplatyna w wysokich dawkach.

2. Ondansetron jest lekiem bezpiecznym, dobrze tolerowanym przez chorych.

1. 1.Brown G., Pees D., BrysonJ., Freeman A.: The effectiveness of single intravenous dose of ondansetron. Oncology 1992, 49, 273. —
2. 2. Depiewe A., Lebean B., d\\\'Allens H.: A Comparison of ondansetron with alizapride plus methylprednisolone in the control of cisplatin induced emesis. Oncology, 1992, 42, 305. —
3. 3. Finn A.: Toxicity and side effect of ondansetron. Semin. Oncol., 1992, 19, 53. —
4. 4. Freeman A., Cunningham K., Tyers M.: Selectivity of 5HT3 receptor antagonists and antiemetic mechanisms of action. Anticancer Drugs, 1992, 3, 79. —
5. 5. GandaraD., Harvey W., Monaghan G., Perez E., Stokes C: The delayed emeisi syndrome from cisplatin, phase III evaluation of ondansetron versus placebo. Semin. Oncol., 1992,19,67. —
6. 6. Hainsworth J.\\\\ The use of ondansetron in patiens receiving multipleday cisplatin regimens. Semin. Oncol., 1992, 19, 48. —
7. 7. Jurgens H., McQuade B.\\\\ Ondansetron as prophylaxis for chemotherapy and radiotherapy induced emesis in children. Oncology, 1992, 49, 279. —
8. 8. KrisM., Tyson L., Cark R., Grralla R.: Oral ondansetron for the control of delayed emesis after cisplatin. Cancer, 1992, 70, 1012. —
9. 9. Legha S., Hodges C, Ring S.: Efficacy of ondansetron against nausea and vomiting caused by dacarbazine-containing chemotherapy. Cancer, 1992, 70, 2018. —
10. 10. Morena J., Rosek R., Abad A., Barnadas A., Carles J.: Comparison of three protracted antiemetic regimens for the control of delayed emesis in cisplatin treated patients. Eur. J. Cancer, 1992, 28, 1344.
11. 11.Seynaeve C, Mulder P., Lane A., Liessum P., Verweij J.: The 5TH3 receptor antagonist ondansetron reestablishes control in refractory emesis induced by non-cisplatin chemotherapy. Clin. Oncol. R. Coll. Radiol., 1991, 3, 199. —
12. 12. Soukop M., McQuade B., Hunter E., Stewart A., Kaye S.: Ondansetron compared with metoclopramide in the control of emesis and quality of life during repeated chemotherapy for brest cancer. Oncology, 1992, 49, 295. —
13. 13. Tyres M., Freeman A.: Mechanism of antiemetic activity of 5HT3 receptor antagonists. Oncology, 1992, 49, 263.

dr med. Jerzy Swierż,
Klinika Urologii, Centralny Szpital Kliniczny WAM
00-909 Warszawa, ul. Szaserów 128