Pośród czynników sprzyjających powstawaniu kamicy układu moczowego należy wymienić nadmierne wydalanie z moczem związków chemicznych trudno rozpuszczających się, a zwłaszcza związanych z wapniem (1, 4). Pewien wpływ przypisuje się także zmianom fizykalnym moczu: wzrostowi stężenia soli i składników organicznych spowodowanych ograniczeniem pobierania płynów, lub nadmiernej utracie wody i chlorku sodu w gorącym klimacie oraz u ludzi narażonych na nadmierne pocenie się (2, 3, 6). Także nadmiar witaminy D, występujący u rasy białej podczas przebywania na słońcu, powoduje zaburzenia gospodarki wapniowo-fosforanowej sprzyjające powstawaniu kamicy układu moczowego (3). Powszechnie znany jest wpływ zakażenia moczu na powstawanie kamicy układu moczowego, a także osteoporoza związana z wiekiem i wynikłymi stąd zaburzeniami w gospodarce wapnia i fosforu (3, 5).
W pracy przedstawiliśmy analizę badań, które zostały przeprowadzone u 1186 pracowników dwóch dużych kombinatów rolniczych Wielkopolski oraz rybaków Przedsiębiorstwa Połowów i Usług Rybackich. Badania przeprowadzono w latach 1972—1975. Szczególną uwagę zwrócono na częstość występowania kamicy układu moczowego, czynniki sprzyjające jej powstawaniu, a także badano zależność występowania kamicy moczowej od środowiska i rodzaju wykonywanej pracy. Wszystkie badania zostały przeprowadzone w okresie letnim.
W celu przeprowadzenia badań opracowano ankietę-historię choroby, w której uwzględniono: wywiady, badania przedmiotowe oraz badania pracowniane. Ocenialiśmy rodzaj i sposób odżywiania się, charakter i warunki pracy oraz występowanie chorób układu moczowego w rodzinie. Badania pracowniane obejmowały: analizę moczu, zdjęcie przeglądowe nerek i pęcherza moczowego, w przypadkach wątpliwych wykonywano urografię. Dodatkowo u rybaków wykonywano badania moczu za pomocą Nitur-testu wykrywającego znamienną bakteriurię.
Za kryterium rozpoznania kamicy układu moczowego przyjęliśmy stwierdzenie występowania bólów o charakterze kolki nerkowej, krwiomocz występujący po ataku bólowym oraz stwierdzenie złogu na zdjęciu przeglądowym lub urografii.
Analizie poddano także badania fizykochemiczne wszystkich źródeł wody z jakich korzystali badani przez nas pracownicy.
Wyniki badań
Badaniu urologicznemu poddano ogółem 1186 osób obojga płci. W kombinatach rolniczych przebadano 843 osoby w wieku od 16 do 67 lat, w tym 717 mężczyzn i 126 kobiet. Wśród rybaków przebadano 353 osoby, w tym 299 mężczyzn i 54 kobiety w wieku od 16 do 65 lat. Ze względu na małą liczbę przebadanych kobiet analizę wyników ograniczyliśmy tylko do osobników płci męskiej co objęło 1016 pracowników.
Na 717 mężczyzn poddanych badaniu w kombinatach rolniczych kamicę układu moczowego stwierdziliśmy w 67 przypadkach, co stanowi 9,3% (tab. I). Pośród 299 przebadanych rybaków kamicę moczową stwierdziliśmy u 12 pracowników, co stanowi 4,0°/o (tab. II).
Występowanie kamicy układu moczowego w poszczególnych zawodach obrazują tabele I i II. Zwraca uwagę duży odsetek kamicy w zawodzie robotnika polowego i traktorzysty (tab. I).
Na terenie kombinatów rolniczych woda zdatna do picia pochodzi z różnych źródeł i cechuje się znaczną twardością w granicach od 12 do 69,1°. W większości źródeł wody stopień twardości przekraczał górną granicę dopuszczalnej normy wynoszącej dla wody pitnej 20°. Miasto, na którego terenie znajduje się Przedsiębiorstwo Połowów Rybackich zaopatrywane jest w wodę przez sieć wodociągową. Wody te charakteryzują się niskim stopniem twardości wynoszącym 11,1°. We wszystkich analizowanych źródłach wody pH nie było niższe od 7,1° (tab. IV).
Naszą uwagę zwrócił fakt spożywania przez pracowników rolnictwa dużych ilości mleka i jego przetworów oraz spożywanie — szczególnie w okresie letnim — dużych ilości nieprzegotowanej wody o znacznym stopniu twardości. Zaobserwowaliśmy, że u pracowników polowych, w mniejszym stopniu u traktorzystów, podczas pracy na słońcu występuje znaczna strata z potem wody i chlorku sodu bez ich dostatecznego uzupełnienia. Ponadto kierowcy ciągników i kombajnów są narażeni podczas jazdy na stałe mikrowstrząsy.
Za pomocą Nitur-testu badaliśmy mocz u 299 rybaków i w żadnym przypadku nie stwierdziliśmy znamiennej bakteriurii, w tym także u osób z kamicą układu moczowego. Wszystkie wyniki badań poddane zostały testowi istotności różnic (tab. III).
Omówienie
Poddano analizie wyniki badań przeprowadzonych u 1016 mężczyzn w wieku od 16 do 67 lat, w tym 717 pracowników rolnictwa i 299 pracowników połowów i przetwórstwa rybnego. Stwierdziliśmy częstsze występowanie kamicy układu moczowego u pracowników rolnictwa (9,3%) niż u pracowników połowów i przetwórstwa rybnego. Wiążemy to ze zwiększoną podażą wapnia z pożywieniem składającym się w znacznej mierze z mleka i jego przetworów, co jest zgodne z wieloma danymi z piśmiennictwa (1, 2, 3). Stwierdziliśmy także zależność pomiędzy stopniem twardości spożywanej wody a częstością występowania kamicy układu moczowego (tab. IV). Im wyższy stopień twardości wody, tym większa częstość zachorowań na kamicę układu moczowego. Potwierdzają to także niektóre doniesienia (3, 6).
Nie zaobserwowaliśmy zwiększenia się liczby zachorowań na kamicę układu moczowego przy wzroście pH (6,0). Zwraca jednak uwagę fakt, że we wszystkich badanych źródłach wody pH jest równe lub wyższe od 7,1 czyli ma odczyn zasadowy. Przypuszczamy, że dodatkowym czynnikiem kamicy układu moczowego występującym w zawodzie robotnika polowego i w mniejszym stopniu traktorzystów jest występujący podczas pracy na słońcu nadmiar witaminy D oraz duże straty wody i chlorku sodowego, co znajduje również potwierdzenie w piśmiennictwie (2, 4, 6). Należy przypuszczać, że dodatkowym czynnikiem sprzyjającym częstszemu występowaniu kamicy w zawodzie traktorzysty jest narażenie się na stałe mikrowstrząsy.
Wnioski
1. Zaobserwowano wyraźną zależność pomiędzy częstością zachorowań na kamicę układu moczowego a stopniem twardości wody używanej do picia. Osoby korzystające z wody o większym stopniu twardości, przekraczającym nieraz 3-krotnie dopuszczalne normy, częściej chorują na kamicę układu moczowego.
2. Jednostronny sposób odżywiania się: mleko i przetwory mleczne, a także nie uzupełniona utrata wody i soli są jedną z przyczyn prowadzących do kamicy układu moczowego.