english version wersja do druku
	kwartalnik ISSN 0500-7208 Czasopismo punktowane przez KBN, Index Copernicus oraz w bazie GBL

Wprowadzenie

Częstomoczem nocnym (nokturią) nazywamy dolegliwość, która zmusza osoby do budzenia się w nocy jeden lub więcej razy, aby oddać mocz. Za uciążliwe uważa się przynajmniej dwukrotne nocne mikcje powodujące przebudzenia [1].

Od 40% do 70% starszych mężczyzn i kobiet skarży się na przewlekle zaburzenia snu, polegające na trudnościach w zasypianiu, nocnych i wczesnych przebudzeniach [2].

Badania ostatnich lat zwróciły uwagę, że na zaburzenia snu mają wpływ nie tylko "fizjologiczne" procesy starzenia się, ale i inne przyczyny, z których najczęściej występującą jest nokturia [3]. Oceniono, że od 9% do 16% dorosłych osób niezależnie od wieku skarży się na taką właśnie przyczynę przerywania snu, a odsetek ten przekracza 30% w wieku powyżej 60. roku życia [4,5,6].

Mechanizm pojawienia się nokturii w starszym wieku jest związany z pogorszeniem się kurczliwości mięśnia wypieracza pęcherza moczowego przy jednoczesnych zaburzeniach endokrynologicznych, prowadzących do poliurii dobowej i nocnej [5]. Urolodzy od dawna byli świadomi występowania nokturii jako ważnego składnika objawów z dolnego docinka dróg moczowych (LUTS - lower urinary tract syndrom), który towarzyszy wielu chorobom układu moczowo-płciowego, takim jak przerost łagodny, rak, zapalenie stercza, zapalenia swoiste i nieswoiste dróg moczowych, rak pęcherza, dysfunkcja neurogenna pęcherza moczowego, guzy miednicy, wypadanie narządu rodnego. Dla lekarzy specjalistów zajmujących się tymi chorobami związek ich z nokturią jest oczywisty, przede wszystkim jako ważny element ich rozpoznania. Dopiero w ostatnich latach zwrócono jednak uwagę, że nokturia nie jest tylko problemem, z którym spotykają się urolodzy, ponieważ ma ona wpływ istotny na funkcje psychosomatyczne w ciągu dnia (koncentracja, zmęczenie, nastrój), a przez to istotny negatywny wpływ na sen. Ocena nokturii winna być więc dokonana również przez lekarzy rodzinnych, geriatrów, ginekologów endokrynologów [7,8]. Naukowy opis wpływu nokturii ma sen i jakość życia przedstawili przede wszystkim badacze skandynawscy i amerykańscy na populacjach tych krajów [2,3,4,5,6,7,9]. Dotychczas nie przedstawiono badania oceniającego wpływ nokturii na sen i jakość życia polskich mężczyzn.

Cel pracy

Przedstawienie wpływu częstomoczu nocnego na sen i jakość życia mężczyzn i ich partnerek w Polsce.

Materiał i metoda

Badanie przeprowadzono w kwietniu 2005 roku przez Research International Pentor Medical na zlecenie firmy Yamanouchi (obecnie Astellas), poddając ocenie mężczyzn z nokturią i ich partnerki. Badanie, przeprowadzone z wykorzystaniem specjalnie utworzonego kwestionariusza, miało odpowiedzieć na pytanie, czy i na ile nokturia jest uciążliwa i jak wpływa na komfort życia mężczyzn i ich partnerek w zależności od wieku, wykształcenia, aktywności zawodowej.

Ocenie poddano dwustu jeden mężczyzn w wieku powyżej 50 lat oraz ich partnerki z pięciu miast polskich, liczących ponad 200 000 mieszkańców. Warunkiem niezbędnym do uczestnictwa w badaniu było występowanie nocnych mikcji u mężczyzny. Była to próba kwotowa, tzn., że w ramach przyjętych liczb (czterdzieści osób przypadających na każde miasto) poszukiwano mężczyzn spełniających wyznaczone kryteria wiekowe, wykształcenia i aktywności zawodowej. W tym zakresie była to próba losowa. Stu mężczyzn było w wieku 50-59 lat, stu jeden w wieku powyżej 60 lat. Pięćdziesięciu mężczyzn miało wykształcenie zawodowe; średnie i wyższe - po siedemdziesięciu pięciu; stu pracowało, a stu jeden mężczyzn nie było aktywnych zawodowo.

W celu porównania statystycznych udziałów procentowych poszczególnych odpowiedzi zastosowano test istotności różnic (T-Test on Column Proportion). Mężczyźni skarżyli się średnio na 3,3-krotne nocne mikcje. 34% z nich wstawało w nocy z powodu mikcji trzy razy, 31% - dwa razy, 18% - cztery razy, 6% - pięć razy, a sześć i więcej razy - 7%. Raz oddawało mocz w nocy 3% badanych mężczyzn.

Na dwukrotne i częstsze wstawania w nocy skarżyło się 97% mężczyzn. Różnica między mężczyznami w wieku 50-59 lat a powyżej 60. roku była istotna statystycznie. 91% badanych nokturia zmuszała do przebudzenia się po raz pierwszy po upływie od jednej do pięciu godzin po zaśnięciu (tab. I). Na drugim miejscu po względem częstości występowały parcia naglące (49%) oraz wydłużony czas do rozpoczęcia mikcji (34%). Pozostałe objawy - częstomocz dzienny, oddawanie moczu kroplami, osłabienie i przerywany strumień moczu oraz bóle - zgłaszało odpowiednio 28%, 27%, 24% i 19% badanych (ryc. 2). 50% mężczyzn w wieku powyżej 60 lat miało rozpoznany przerost łagodny stercza, a 31% w przedziale 50-59 lat nadciśnienie tętnicze krwi 37%, i 38% raka stercza odpowiednio 2% i 1% (ryc. 3).

Wyniki

Dla ponad połowy badanych (58%) mężczyzn nokturia była objawem najbardziej uciążliwym, spośród dolegliwości związanych z układem moczowym, a u 96% silnie występującym. Pozostałe objawy, jak parcia naglące, bolesność, częstomocz dzienny, były zdecydowanie mniej dokuczliwe i uciążliwe (ryc. 4). Uciążliwość nokturii była większa u mężczyzn aktywnych zawodowo (69%) niż niepracujących (48%). Dokuczliwości z powodu przebudzenia się w nocy z powodu mikcji mężczyzny zgłosiło 52% ich partnerek. Tę uciążliwość dla partnerek potwierdził zbliżony odsetek mężczyzn (58%) (ryc. 5). Uciążliwość nocnych mikcji występowała częściej u mężczyzn w wieku powyżej 60 lat (95%) niż w wieku 50-59 lat (83%). Była to różnica znamienna statystycznie (ryc. 6). Konieczność przebudzenia krótko po zaśnięciu była oceniana częściej jako uciążliwa (57%) niż pod koniec snu (37%) lub w połowie snu (28%) z różnicami znamiennie statystycznymi (ryc. 7). Skala uciążliwości była różna w zależności od wieku i aktywności zawodowej badanego i wzrastała wraz z wiekiem oraz przy braku aktywności zawodowej. Nocne przebudzenia z powodu mikcji u mężczyzn były przyczyną przerwania snu u prawie połowy (49%), i ich partnerek, zarówno mężczyźni, jak ich partnerki potwierdzają negatywny wpływ nokturii na samopoczucie. 60% badanych mężczyzn czuło się osłabionymi, 39% podenerwowanymi, a 35% obawiało się z tego powodu o zdrowie. Potwierdziły to ich partnerki, odpowiednio 49%, 50%, 35% (ryc. 8). Zdecydowana większość mężczyzn (72%) uważa nokturię za przyczynę osłabienia ich życiowej energii. 47% badanych skarżyło się na senność w ciągu dnia, 38% na uczucie osłabienia, 36% na rozdrażnienie, a w mniejszych odsetkach - na problemy z koncentracją, zaburzenia pamięci, omdlenia. Objawy te obserwowały również ich partnerki (ryc. 10).

Z badań wynika, że 29% mężczyzn i kobiet uważa, że nokturia jest powodem zaburzeń życia seksualnego (ryc. 11). Co czwarta para zmuszona jest z tego powodu do ograniczenia życia towarzyskiego i niektórych rozrywek. Te niedogodności są większe u osób z średnim i wyższym wykształceniem i wieku powyżej 60 lat (ryc. 13). Różnice w wykształceniu i wiekowe mają również statystyczne potwierdzenie. Badani najczęściej podejmowali rozmowy na temat nokturii z swoimi partnerkami (64%) i lekarzem (59%); rzadziej ze znajomymi lub farmaceutami. Odsetek mężczyzn, którzy radzili się lekarza na temat nokturii wzrastał wraz z wykształceniem (różnica potwierdzona statystycznie - ryc. 14). 51% badanych przyjmowało leki zmniejszające nokturię, 81% z nich stosowało leki przepisane przez lekarza. Odsetek mężczyzn, którzy byli leczeni wzrastał wraz z wykształceniem (37% w przypadku wykształcenia zawodowego, 45% średniego, 65% wyższego). Różnice te były statystycznie znamienne (ryc. 15).

Zdecydowana większość badanych (93%) uważa, że dolegliwości tej należy zapobiegać oraz leczyć osoby cierpiące na nią (88%), oraz że nokturia może mieć niekorzystny wpływ na stan zdrowia (88%).

Dyskusja

Procesy starzenia się organizmu ludzkiego niosą wiele niedogodności związanych z pojawieniem się wielu chorób oraz "zużyciem" się wszystkich organów i układów, ograniczeniem funkcji fizycznych, mentalnych, społecznych, a przez to znacznym obniżeniem jakości życia. Do charakterystycznych cech wieku starszego należą trudności w zasypianiu nocnym, wczesne poranne przebudzenia, prowadzące do pogorszenia jakości snu [2,3,6,9,10]. Skarży się na nie od 40% do 70% starszych osób [2]. Zwykle potrzebujemy od 6 do 8 godzin snu, który jest ważną funkcją życiową, potrzebną do odnowy fizycznej i mentalnej. Prawidłowy okres nocnego snu składa się ze snu głębokiego, najbardziej wartościowego, trwającego 3, 4 pierwsze godziny, oraz płytszego w drugiej połowie nocy [9]. Przewlekły brak snu prowadzi do zaburzeń układów: wewnątrzwydzielniczego, odpornościowego, nerwowego, metabolicznego [2,9]. Na podstawie badań doświadczalnych na zwierzętach i obserwacji klinicznych stwierdzono, że brak odpowiedniej jakości i długości snu zwiększa podatność na choroby lub nawet może być przyczyną powstawania procesów zapalnych, progresji nowotworów, zaburzeń czynności serca, nadciśnienia tętniczego, cukrzycy, depresji [2,11]. Potwierdzono jednoznacznie, że właściwą odnowę organizmu zapewnia tylko nieprzerywany, odpowiedniej jakości i długości sen [2,9].

Badania ostatnich lat zwróciły uwagę na inne przyczyny zaburzeń snu niż fizjologiczne procesy starzenia się. Stwierdzono, że najczęściej obserwowaną przyczyną przerywania nocnego snu są przebudzenia spowodowane koniecznością opróżniania pęcherza moczowego [3]. Ocenia się, że odsetek mężczyzn z nokturią w wieku powyżej 60 lat wynosi ponad 30%. Przyczyny nokturii są liczne, ale u mężczyzn w starszym wieku najczęściej są to choroby gruczołu krokowego [5]. Ocena punktowa nokturii wchodzi w skład międzynarodowych punktacji objawów z dolnych dróg moczowych. Dla dokładniejszych badań opracowano już osobny kwestionariusz (N-OOL) jakości życia zależnej od nokturii [12]. Liczne badania, zwłaszcza populacji skandynawskiej, dowiodły, że zaburzenia snu zmniejszają aktywność dzienną i koncentrację, prowadząc do niekorzystnej zmiany zachowań w domu i pracy z powodu występowania ogólnego osłabienia, zawrotów głowy, omdleń, upadków [2,6,7,13]. Asplund, oceniając negatywny wpływ nokturii, wykazał, że częstomocz nocny trzy i więcej razy powoduje występowanie zaburzeń rytmu serca u dwukrotnie większego odsetka osób w porównaniu z tymi, u których mikcje nocne nie występowały [7]. Odległymi i poznanymi następstwami zaburzeń snu, których główną przyczyną u starszych osób jest nokturia, występuje większa częstość zasłabnięć, omdleń, upadków prowadzących do złamań i wypadków w domu i na drodze [13]. Stwierdzono również, że nasilona nokturia u starszych osób może być przyczyną wcześniejszej decyzji o hospitalizacji lub umieszczenia ich w domu opieki społecznej [2]. Częstość pojawienia się zaburzeń czynności serca, zawrotów głowy, dziennego zmęczenia zależy od liczby nocnych mikcji i jest dwukrotnie większa, gdy mikcje występują trzy razy, niż gdy raz [2,13].

Przedstawiona ocena wpływu nokturii u polskich mężczyzn potwierdza, że jest ona najważniejszą i najsilniej występującą przyczyną zaburzeń snu, znacznie wyprzedzającą inne objawy z dolnych dróg moczowych, jak parcia naglące czy bóle, a jej uciążliwość potwierdzają partnerki. Pierwsze nocne mikcje, prowadzące do przebudzeń, występowały zwykle krótko po zaśnięciu lub w połowie snu, czyli w okresie snu najbardziej wartościowego z punktu odnowy organizmu. Większość mężczyzn (89%), jak i ich partnerek (52%) uważała ten objaw jako uciążliwy. 60% polskich mężczyzn z powodu nokturii czuła się osłabiona, a 39% również podenerwowana, co w 77% przypadkach wiązało się z osłabieniem tzw. energii życiowej. 29% badanych (również ich partnerek) uważało, że nokturia jest przyczyną zaburzeń życia seksualnego. Taki negatywny wpływ nokturii został po raz pierwszy podany w przedstawionym badaniu, podobnie jak i utrudnienia w życiu towarzyskim i rozrywkach. Pojawienie się nokturii i jej uciążliwość była powodem, że większość mężczyzn podejmowała rozmowy na ten temat z partnerką lub lekarzem oraz przyjmowała leki.

Wnioski

1. Nokturia jest najbardziej uciążliwym objawem z dolnych dróg moczowych, budzącym obawy o stan zdrowia u polskich mężczyzn.

2. Nokturia obniża ogólne samopoczucie w ciągu dnia i osłabia "energię życiową" mężczyzn, co potwierdzają ich partnerki.

3. Uciążliwość nokturii jest istotnie wyższa u mężczyzn powyżej 60. roku życia, a przebudzenia partnerek występują częściej, gdy mężczyzna nie pracuje.

4. Mężczyźni wiążą nokturię przede wszystkim z przerostem łagodnym stercza, a poziom świadomości jest wyższy w grupie lepiej wykształconych i wieku powyżej 60. roku życia.

5. Rozmowę na temat nokturii mężczyźni podejmują przede wszystkim z partnerkami i lekarzami tym częściej, im jest wyższy poziom wykształcenia.

6. Ponad połowa badanych przyjmowała leki łagodzące objawy przepisywane przede wszystkim przez lekarzy. Częściej przyjmowały leki osoby lepiej wykształcone.

1. Abrams P, Cardozo L, Fall M et al: The standardization of termonology in nocturia: raport from standardization subcommitee of the International Continence Society. Urology. 2003, 61, 37-49.
2. Asplund R: Nocturia: konsekwencje w zakresie snu i aktywności codziennych oraz związane z nimi ryzyko. Tytuł po polsku?... Eur Urol suppl. 2005, 3, 6, 1-10.
3. Middelkopp HAM, Smilde-van den Doel DA, Neven AK, Kamphuisen HA, Sprenger CP: Subjective sleep characteristic of 1485 males and females aged 50-93: effects of sex and age and factor related to self-evaluated quality of sleep. J Gerontl A 1996, 51, 198-215.
4. Shaltzl G. Temml C, Schmidbauer J et al: Cross - sectional study of nocturia in both sexes: analisis of a voluntary health screening project. Urology 2000, 56, 71-75.
5. Abrams P: Nocturia: the major problem in patients with lower urinariay tract symptoms suggestive of benign prostatic obstruction (LUTS/BPO). Eur Urol suppl 2005, 3, 6, 8-16.
6. Abrams P: Nocturia and daytime energy the underestimated impact patients quality of life. Eur Urol suppl 2005, 3, 6, 1-32.
7. Asplund R, Aberg H: Health of elderly with regard to sleep and nocturnal micturition. Scand J Prim Health Care 1992, 10, 98-104.
8. Wolski Z: Częstomocz nocny (/nokturia) i jego wpływ na sen i jakość życia. Essentia Medica - w druku.
9. Stanley N: The physiology of sleep and the impact of ageing. Eur Urol suppl 2005, 3, 6, 17-23.
10. Abrams P: Nocturia: the effect on sleep and related health consequences. Eur Urol suppl. 2005, 3, 6, 1-7.
11. Asplund R: Sleep and cardiac diseases amongst elderly peaple. J Intern Med 1994, 236, 65-71.
12. Tubaro A et al: Future Directions in Evalualting Nocturia and its Impact Patients with LUTS/BPH. Eur Urol suppl 2006, 5, 1, 19-21.
13. Steward RE Mare MT, May FE, Marks RG, Hale WE: Nocturia: risk factor for falls in the elderly. J Am Geriatr Soc 1992, 40, 1217-1220.

Zbigniew Wolski
Klinika Urologii Ogólnej, Onkologicznej i Dziecięcej
ul. M. Curie-Skłodowskiej 9
85-095 Bydgoszcz
tel./fax (052) 585 40 45
klurol@aci.cm.umk.pl