PTU - Polskie Towarzystwo Urologiczne

Własne metody wytwarzania szczelnej przetoki moczowej u wybranych chorych na neurogenną dysfunkcję pęcherza moczowego
Artykuł opublikowany w Urologii Polskiej 2007/60/1.

autorzy

Lidia Skobejko-Włodarska
Klinika Urologii Dziecięcej, Instytut "Pomnik - Centrum Zdrowia Dziecka" w Warszawie

słowa kluczowe

pęcherz moczowy, pęcherz neurogenny, wcześniejsza augmentacja, paraplegia i zniekształcenia kostne, konstrukcja szczelnej przetoki moczowej

streszczenie

Cel pracy. Ocena przydatności własnych metod konstrukcji szczelnej przetoki moczowej w przypadku wcześniejszej augmentacji pęcherza oraz dużej odległości między pęcherzem lub zbiornikiem a ścianą brzucha.
Materiał i metoda. U 80 chorych z dysfunkcją neurogenną pęcherza wytworzono szczelne przetoki moczowe ułatwiające samodzielne opróżnianie pęcherza. U 6 pacjentów z wcześniej wykonaną augmentacją, do konstrukcji szczelnej przetoki moczowej opracowaną przez siebie metodą, wykorzystano płat jelitowy przemieszczony do pęcherza. U 26 spośród 80 pacjentów zakwalifikowanych do wytworzenia szczelnej przetoki zastosowano inną własną metodę jej konstrukcji z wykorzystaniem 4 cm segmentu jelitowego, detubularyzowanego, ułożonego poprzecznie i sformowanego w rurkę wzdłuż osi przekątnej wokół cewnika nr 12-14 Ch, co pozwoliło na jego wydłużenie o dodatkowe 3-4 cm.
Wyniki. Okres obserwacji pacjentów z przetoką moczową wytworzoną z płata wstawki użytej wcześniej do augmentacji pęcherza wynosi: od 2 miesięcy do 2 lat; dla drugiej metody od roku do powyżej 4 lat. Wszystkie przetoki wytworzone z płata wstawki są szczelne i łatwo cewnikowalne. U 5 pacjentów, spośród 26, u których wytworzono przetokę z segmentu formowanego w rurkę wzdłuż przekątnej, obserwowano powikłania związane u jednego ze zwężeniem ujścia przetoki, u dwóch z jej nieszczelnością i u dwóch innych pacjentów z zagięciem kanału przetoki.
Wnioski. Wykorzystanie wstawki jelitowej, użytej wcześniej do augmentacji pęcherza, do konstrukcji szczelnej przetoki moczowej, pozwala ograniczyć rozległość operacji bez konieczności ponownego naruszenia jamy otrzewnej. Druga metoda wytworzenia szczelnej przetoki moczowej jest jedną z opcji jej prostej konstrukcji w wybranych przypadkach. Znajduje ona szczególne zastosowanie w przypadku dużej odległości między pęcherzem a miejscem wszycia przetoki w powłoki.

Wprowadzenie

Pacjenci z neurogenną dysfunkcją pęcherza moczowego spowodowaną wrodzonym (wady dysraficzne) lub nabytym (urazy) uszkodzeniem centralnego układu nerwowego - szczególnie chorzy z niedowładami kończyn dolnych i ciężkimi zniekształceniami kostnymi - są całkowicie zależni od swoich opiekunów w zakresie czynności fizjologicznych [1,2]. Z tego powodu istotne jest doprowadzenie do pewnej niezależności i samodzielności w tej dziedzinie u chorych w wieku szkolnym, a szczególnie w okresie dojrzewania [3,4,5,6]. Wprowadzenie różnych metod konstrukcji szczelnych przetok moczowych do opróżniania pęcherza oraz szczelnych przetok kałowych do opróżniania jelita grubego z zalegających mas kałowych, wytwarzanych z wykorzystaniem tzw. zasady Mitrofanoffa, oraz zastosowanie nieskomplikowanego mechanizmu zastawkowego (zastawka klapowa), zapewniającego ich szczelność, umożliwiło tym chorym uzyskanie samodzielności [3,4,7]. Wskazania do wytworzenia szczelnych przetok moczowych u pacjentów z pęcherzem neurogennym obejmują sytuacje, w których chory ma poważne trudności lub wręcz nie jest zdolny do zdobycia umiejętności samodzielnego cewnikowania drogą naturalną przez cewkę z powodu paraplegii, tetraplegii, ciężkich zniekształceń kostnych lub zwężenia cewki wskutek jej jatrogenngo uszkodzenia podczas cewnikowania. Innym wskazaniem do zastosowania konstrukcji szczelnej przetoki moczowej jest konieczność chirurgicznego zamknięcia szyi pęcherza z powodu neurogennej niewydolności zwieraczy w celu uzyskania trzymania moczu i suchości. Szczelna przetoka staje się wówczas jedyną drogą umożliwiającą opróżnienie zbiornika [5,6,8,9]. Szczelne przetoki kałowe są konstruowane z powodu uporczywych, niereagujących na leczenie zachowawcze zaparć i nietrzymania stolca związanego z neurogenną dysfunkcją jelita [4,10,11]. Wyrostek robaczkowy jest uważany za najlepszy materiał służący do wytworzenia zarówno szczelnej przetoki moczowej, jak i kałowej. [7,12,13]. W przypadku, gdy wyrostek został wcześniej usunięty, względnie użyty do wytworzenia szczelnej przetoki kałowej lub ze względu na swój rozmiar nie nadaje się do wykorzystania, innym dobrym materiałem przydatnym do konstrukcji przetoki moczowej jest segment jelita cienkiego lub grubego [4,14,15].

Cel pracy

Oceniono przydatność własnych metod konstrukcji szczelnej przetoki moczowej w przypadku chorych, u których wykonano wcześniejszą augmentację pęcherza oraz pacjentów, u których nie ma możliwości wykorzystania wyrostka robaczkowego lub istnieje duża odległość między górną ścianą pęcherza a miejscem wszycia otworu zewnętrznego przetoki.

Materiał i metody

W latach 1992-2005 wytworzono szczelne przetoki moczowe u osiemdziesięciu pacjentów w wieku od 7 do 35 lat (średni wiek 13,9 roku), z neurogenną dysfunkcją pęcherza spowodowaną u siedemdziesięciu dziewięciu chorych wadami dysraficznymi rdzenia i u jednego urazem rdzenia. Wśród nich było dwudziestu sześciu chłopców i pięćdziesiąt cztery dziewczęta.

Wskazaniem do wytworzenia szczelnej przetoki moczowej do opróżniania pęcherza były u nich trudności lub całkowita niezdolność do zdobycia umiejętności cewnikowania przez cewkę z powodu paraplegii i znacznych zniekształceń kostnych, zwężenia cewki wskutek jej jatrogennego uszkodzenia podczas cewnikowania oraz neurogenna niewydolność szyi pęcherza, wymagająca jej zamknięcia dla uzyskania suchości. Do konstrukcji szczelnej przetoki moczowej wykorzystywano różny materiał, np. wyrostek robaczkowy, segment jelita cienkiego lub grubego, względnie, u niektórych chorych, moczowód z koniecznością jednoczasowego usunięcia niewydzielającej nerki. Segment jelita cienkiego początkowo był zwężany w osi podłużnej przy zastosowaniu staplerów, później zaczęto powszechnie stosować metodę konstrukcji szczelnej przetoki moczowej według Yanga - Montiego.

U trzydziestu dwóch pacjentów, spośród osiemdziesięciu, u których wytworzono szczelną przetokę moczową, zastosowano dwie różne, własne metody jej konstrukcji (tab. I).

Pierwsza grupa obejmowała sześciu pacjentów, u których wcześniej wykonano augmentację pęcherza z powodu jego małej objętości i wysokiego ciśnienia śródpęcherzowego. U pięciu z nich do wcześniejszej augmentacji pęcherza użyto wstawkę esicy, a u jednego jelita krętego.

W tej grupie chorych do konstrukcji szczelnej przetoki zastosowano opracowaną przez siebie metodę pobierania uszypułowanego płata ze wstawki jelitowej powiększającej pęcherz (tab. I).

U wszystkich tych chorych, przed konstrukcją szczelnej przetoki moczowej ze wstawki jelitowej, wykonywano badanie urodynamiczne w celu dokładnego określenia pojemności pęcherza i odpowiedzi na pytanie, czy jest ona wystarczająca do zastosowania tej metody, a pobranie płata ze wstawki nie zmniejszy drastycznie objętości pęcherza i nie wpłynie na pojawienie się nietrzymania moczu. Pojemność pęcherza mierzona w badaniu urodynamicznym wynosiła od 300 do 400 ml (średnia 340,7 ml) i była wystarczająca do wytworzenia kanału przetoki z płata pobranego ze wstawki jelitowej.

Druga grupa obejmowała dwudziestu sześciu pacjentów, u których z powodu wykorzystania wyrostka robaczkowego do przetoki kałowej (dwudziestu jeden chorych) względnie braku możliwości jego zastosowania z powodu wysokiego położenia kątnicy lub obecności zrostów w tej okolicy, powstałych najprawdopodobniej po wprowadzeniu zastawki komorowo-otrzewnowej (pięciu chorych) oraz dużej odległości między górną ścianą pęcherza a planowanym miejscem wszycia zewnętrznego otworu przetoki, zastosowano inną własną metodę jej wytwarzania z użyciem segmentu jelitowego. Piętnastu pacjentów, u których zastosowano własną metodę konstrukcji przetoki, wymagało jednoczasowej augmentacji pęcherza. U jedenastu z nich do tego celu użyto jelito kręte, u dwóch esicy oraz u jednego moczowodu własnego po usunięciu niewydzielającej nerki. U jednego chorego zastosowano metodę autoaugmentacji pęcherza bez konieczności użycia wstawki. Dwóch pacjentów wymagało zamknięcia szyi pęcherza z powodu jej neurogennej niewydolności, jednak bez konieczności powiększania pęcherza. Dwadzieścia cztery szczelne przetoki zostały skonstruowane z segmentu jelita krętego, a dwie inne z segmentu esicy (tab. I).

Wszystkie szczelne przetoki, do konstrukcji których wykorzystano własne metody, były wszywane w pępek w celu ułatwienia ich obsługi chorym, szczególnie tym ze zniekształceniami kostnymi i paraplegią.

Technika operacyjna

Metoda konstrukcji szczelnej przetoki z płata pobranego ze wstawki jelitowej użytej wcześniej do augmentacji pęcherza

Pomiar odległości między górną ścianą augmentowanego pęcherza a planowanym miejscem wszycia otworu zewnętrznego szczelnej przetoki moczowej w pępku był pomocny w pobraniu płata o odpowiedniej długości ze wstawki jelitowej powiększającej pęcherz.

Po odsłonięciu ściany jelitowej powiększonego pęcherza wypreparowywano i zabezpieczano przed uszkodzeniem szypułę naczyniową wstawki. Prostokątny płat o szerokości od 2 do 2,5 cm i długości wystarczającej dla połączenia augmentowanego pęcherza z planowanym miejscem ujścia przetoki pobierano ze środkowej części przedniej ściany wstawki jelitowej, rozpoczynając jego wycinanie około 2 cm powyżej szyi pęcherza z przejściem na ścianę tylną i kończąc w zależności od potrzeby około 2 cm (lub wyżej) nad trójkątem pęcherza (ryc. 1 A, B, C). Przed pobraniem płata należy bardzo dokładnie zidentyfikować jego naczynia i delikatnie je oddzielić od głównej szypuły naczyniowej wstawki bez jej uszkodzenia (ryc. 1 A, B, C). Pobrany płat z dobrze zachowanym unaczynieniem jest tubularyzowany wokół cewnika nr 12-14 Fr (ryc. 2). Ściana tworzonej przetoki jest zeszywana jednowarstwowo, szwem ciągłym vicryl 5-0.

Następnie przetoka jest umiejscawiana w tunelu surowicówkowo-mięśniowym formowanym ze ściany wstawki jelitowej przez jej zewnętrzne zeszycie z pozostawieniem obustronnie wolnych brzegów. Pozostawione brzegi są zeszywane nad kanałem szczelnej przetoki (ryc. 3 A, B, C).

Metoda konstrukcji szczelnej przetoki z detubularyzowanego, ułożonego poprzecznie i uformowanego w rurkę wzdłuż osi przekątnej segmentu jelitowego

Ideą metody jest wykorzystanie uszypułowanego segmentu jelita krętego lub esicy o długości około 4 cm, podobnie jak w metodzie Yanga - Montiego. Segment jelitowy jest detubularyzowany i układany poprzecznie (ryc. 4 A, B), dzięki czemu zyskujemy prostokątny płat jelitowy o długości od 7 do 8 cm. Następnym krokiem jest orientacja uzyskanego płata wzdłuż osi przekątnej i uformowanie go w rurkę wokół cewnika nr 12-14 Fr. Ten manewr pozwala na wydłużenie go o dodatkowe 3 lub 4 cm (ryc. 5) i otrzymanie płata o długości od 11 do 12 cm, co ma szczególną zaletę u pacjentów z otyłością i zniekształceniami kostnymi, u których jest duża odległość między górną ścianą pęcherza a miejscem wszycia przetoki w pępku. Przed zeszyciem kanału przetoki jednowarstwowym szwem ciągłym vicryl 5-0 wycina się trójkątne fragmenty z jej ściany (ryc. 6 A, B, C), (ryc. 7 A, B).

Do wszycia tak wytworzonej przetoki w zbiornik stosowano różne metody zależnie od tego, czy pęcherz wymagał lub nie wymagał augmentacji. Jeśli pęcherz nie wymagał powiększenia, nie otwierano go, tylko nacinano mięśniówkę jego tylnej ściany w linii środkowej od szczytu do poziomu 2 cm nad trójkątem i oddzielając ją na szerokiej, czterocentymetrowej przestrzeni od błony śluzowej, formowano tunel dla przetoki (ryc. 8 A). Następnie brzegi mięśnia zeszywano ze sobą nad kanałem przetoki (ryc. 8 B). W powiększanym pęcherzu wytwarzano tunel surowicówkowo-mięśniowy ze ściany wstawki, podobnie jak w poprzedniej metodzie (ryc. 3 A, B, C).

Zewnętrzny otwór szczelnej przetoki moczowej, niezależnie od stosowanej metody konstrukcji, jest wszywany w pępek według własnej modyfikacji z nacięciem jego kanału w płaszczyźnie czołowej w kształcie "rybiego pyszczka" (ryc. 9 A, B). W szczelnej przetoce pozostawiano silikonowy cewnik Foleya nr 12 lub 14 Fr na okres dwóch tygodni (czternastu dni). Pęcherz był dodatkowo drenowany cewnikiem Foleya, wprowadzonym do niego przez cewkę, lub cystostomijnym - w przypadku konieczności zamknięcia szyi pęcherza. Przestrzeń okołopęcherzowa była drenowana redonem, który usuwano po upływie od trzech do czterech dni. Naukę samodzielnego cewnikowania przetoki rozpoczynano w czternastej dobie pooperacyjnej.

Wyniki

Okres obserwacji dla szczelnych przetok konstruowanych z płata wstawki użytej wcześniej do augmentacji pęcherza wynosi od dwóch miesięcy do dwóch lat. U wszystkich chorych wytworzone tą metodą szczelne przetoki są łatwo cewnikowalne i szczelne.

Okres obserwacji dla przetok wytworzonych z segmentu jelitowego sformowanego w rurkę wzdłuż osi przekątnej wynosi od roku do powyżej czterech lat. Powikłania wystąpiły u pięciu pacjentów i były związane ze zwężeniem ujścia skórnego przetoki u jednego pacjenta, u dwóch następnych z nieszczelnością i u dwóch innych z zagięciem kanału przetoki. W przypadku zwężenia ujścia skórnego przetoki wystarczającym postępowaniem było jego systematyczne rozszerzanie. Dwóch pacjentów z nieszczelną przetoką wymagało śródpęcherzowego wydłużenia jej kanału. U jednego z chorych z zagięciem kanału przetoki doszło do wytworzenia "fałszywej drogi". Wszyscy pacjenci z powikłaniami dotyczącymi kanału przetoki wymagali jej ponownego wszycia w zbiornik.

Umiejscowienie zewnętrznego otworu przetoki w pępku ułatwiało jej obsługę, szczególnie pacjentom poruszającym się na wózku, którzy ze względu na znaczne zniekształcenia kostne nie widzą ściany brzucha i mogą tylko dotykiem wyczuć zagłębienie pępka (ryc. 9 A, B).

Dyskusja

Zastosowanie szczelnej przetoki moczowej u pacjentów z wadami dysraficznymi rdzenia, szczególnie u kobiet z niedowładami kończyn dolnych poruszających się na wózku, jest pomocne w uzyskaniu kontroli nad czynnością swojego pęcherza i niezależności od otoczenia [1,2,8,9]. Od wytworzenia pierwszej szczelnej przetoki moczowej przez Mitrofanoffa w 1980 roku, wykorzystującej "klapowy" mechanizm zastawkowy, zostało opracowanych wiele różnych metod z użyciem innego niż wyrostek robaczkowy materiału do jej konstrukcji [14,16-26]. Segment jelita cienkiego lub grubego jest materiałem szczególnie chętnie używanym w przypadku nieobecności lub wykorzystania wyrostka do wytworzenia przetoki kałowej [13,14,15,27-30].

Do wytworzenia szczelnego kanału przetoki moczowej między pęcherzem a powłokami wcześniej wykorzystywano zwężony segment jelita krętego o długości od 6 do 10 cm [14]. Jednak z powodu grubości krezki pobrany długi odcinek jelita nie pozwalał na łatwe uformowanie kanału podśluzówkowego, który często miał nieregularny przebieg wpływający na utrudnienie cewnikowania przetoki [14]. Z tego powodu metodę tę stosuje się w ograniczonym zakresie. Znacznie lepszą opcją konstruowania szczelnej przetoki moczowej stała się opisana przez Montiego metoda jej formowania z użyciem tylko od jedno- do czterocentymetrowego wyizolowanego segmentu jelita krętego, detubularyzowanego wzdłuż brzegu antykrezkowego, ułożonego poprzecznie i zeszytego w rurkę wokół cewnika nr 12-14 Fr [27,28]. U otyłych lub bardzo zniekształconych pacjentów z wadą dysraficzną rdzenia oraz dużą odległością między górną ścianą pęcherza a miejscem wszycia zewnętrznego otworu przetoki, jest konieczne uzyskanie dłuższego segmentu jelitowego niż ten uzyskiwany metodą Montiego. Dla uzyskania dłuższego płata z segmentu jelita polecane jest nacięcie jego ściany poprowadzone bliżej krezki [27,28] lub połączenie ze sobą dwóch płatów uformowanych w rurki uzyskanych metodą Montiego (tak zwany podwójny Monti). Inną modyfikacją, umożliwiającą wytworzenie dłuższej przetoki moczowej, jest technika opisana przez Casale, a polegająca na detubularyzacji segmentu przez poprowadzenie dwóch naprzemiennych nacięć jego ściany [29].

Uzyskiwanie długiego kanału przetoki przez zastosowanie metody Casale lub łączenie kilku rurek jelitowych wytworzonych metodą Montiego ma jedną wadę, którą jest konieczność dodatkowego szycia ścian, oprócz tego wzdłuż osi długiej konstruowanej przetoki, co może utrudniać jej cewnikowanie [29]. Opisane metody konstrukcji szczelnej przetoki moczowej w dwóch różnych sytuacjach pozwalają na uzyskanie do ich wytworzenia płata o odpowiedniej długości, z użyciem tylko jednej linii szwów. Pierwsza metoda konstrukcji szczelnej przetoki jest metodą znajdującą zastosowanie u pacjentów, u których wcześniej wykonano augmentację pęcherza, używając wstawek jelita cienkiego lub grubego. Pozwala ona ograniczyć rozległość operacji oraz uniknąć ponownego naruszenia jamy otrzewnej i ryzyka związanego z operacją brzuszną i resekcją jelita, tym bardziej że większość tych pacjentów ma drenaż komorowo-otrzewnowy z powodu wodogłowia. Pobranie płata ze wstawki powoduje tylko krótkie i przejściowe zmniejszenie objętości augmentowanego pęcherza ze względu na dobrą rozciągliwość i podatność ściany jelitowej. U pacjentów otyłych i z dużą odległością pomiędzy górną ścianą pęcherza a powłokami, metoda ta, przy pewnym doświadczeniu, pozwala na pobranie dobrze unaczynionego płata o odpowiednio dużej długości oraz wszycie otworu zewnętrznego wytworzonej przetoki moczowej w pępek, co ułatwia zlokalizowanie przetoki pacjentom poruszającym się na wózku. Metodę tę można z powodzeniem rozpowszechnić u chorych po augmentacji, którzy cewnikowali się samodzielnie przez cewkę, ale z powodu pogłębiania się deformacji kostnych, utracili stabilność lub zaczęli poruszać się na wózku.

Druga opisana technika formowania szczelnej przetoki z wyizolowanego segmentu jelitowego jest prostą opcją jej konstrukcji w sytuacji braku lub niemożności wykorzystania wyrostka robaczkowego oraz w sytuacji, w której po zamknięciu otrzewnej z pobraniem tylko 4 cm odcinka jelita, co umożliwia wytworzenie szczelnej przetoki o długości od 7 do 8 cm, zostajemy zaskoczeni dużą odległością między górną ścianą pęcherza a miejscem wszycia przetoki, która wymaga konstrukcji przetoki o większej długości.

Technika wszywania szczelnej przetoki w pępek stosowana również przy wytwarzaniu szczelnych przetok innymi metodami, według obserwacji autora ogranicza powstawanie zwężeń ujścia skórnego przetoki. Ma to szczególne znaczenie u pacjentów, u których zamknięto szyję pęcherza i kanał przetoki stanowi jedyną drogę łączącą zbiornik ze światem zewnętrznym.

Wnioski

Wykorzystanie wstawki jelitowej, użytej wcześniej do augmentacji pęcherza, do konstrukcji szczelnej przetoki moczowej, pozwala na ograniczenie rozległości operacji do przestrzeni zewnątrzotrzewnowej bez konieczności ponownego naruszenia jamy otrzewnej. Metoda wytwarzania przetoki ze wstawki powiększającej pęcherz nie stwarza ograniczeń co do długości pobieranego płata. Może ona zostać rozpowszechniona u pacjentów po augmentacji pęcherza, którzy zatracili zdolność samodzielnego poruszania się wskutek pogłębiania się deformacji kostnych.

Druga metoda wytworzenia szczelnej przetoki moczowej jest jedną z opcji jej prostej konstrukcji u wybranych chorych, u których do tego celu nie można wykorzystać wyrostka robaczkowego. Znajduje ona szczególne zastosowanie w przypadku dużej odległości między pęcherzem a miejscem wszycia przetoki w powłoki.

piśmiennictwo

  1. Rohrmann D: Neuropathic bladder dysfunction. Conference Book First International Conference of Paediatric Urology. Warsaw 1-2.10.2004, 195-212.
  2. De Jong TPVM: Neurogenic bladder, modern treatment. Paediatric Urology Course Book, Cappadocia 11-12.09.2003, 113-121.
  3. Dykes EH, Duffy PG, Ransley PG: The use of the Mitrofanoff principle in achieving clean intermittent catheterisation and urinary continence in children. J Pediatr Surg 1991, 26 (5), 535-538.
  4. Skobejko-Włodarska L: Treatment of neuropathic urinary and faecal incontinence. Eur J Pediatr Surg 2002, 12, 318-321.
  5. Benson MC, Olsson CA: Continent urinary diversion. Urol Clin North Am 1999, 26, 125-147.
  6. Kaefer M, Retik AB: The Mitrofanoff principle in continent urinary reconstruction. Urol Clin North Am 1997, 24 (4), 795-811.
  7. Mitrofanoff P: Cystosomie continente transappendiculaire dans le traitement des vessies neurologiques. Chir Ped 1980, 21, 297-305.
  8. Lotmann BH, Bernuy M, Francois N, Kocer S: Contribution of the Mitrofanoff channel to the management of seriously handicapped patients. BJU Int 2004, 93, suppl. 2, 30.
  9. Walsh K, Troxel AS, Stone RA: An assessment of the use of a continent catheterizable stoma in female tetraplegics. BJU Int 2004, 94 (4), 595-597.
  10. Wedderburn A, Lee RS, Denny A: Synchronous bladder reconstruction and antegrade continence enema. J Urol 2001, 165, 2392-2393.
  11. Wedderburn A, Steinbrecher H, Denny A et al: Synchronous bladder reconstruction and antegrade continence enema procedure. BJU 2000, 85 (Suppl. 4), 64.
  12. Keating MA, Rink RC, Adams MC: Appendicovesicostomy: a useful adjunct to continent reconstruction of the bladder. J Urol 1993, 149, 1091-1094.
  13. Dussinger A, Cain M, Casale A et al: Appendicovesicostomy versus Monti for Mitrofanoff channel - the Indiana experience in over 300 patients. J Pediatr Urol 2005, 1 (3), 142.
  14. Figueroa TE, Sabogal L, Helal M: The tapered and reimplanted small bowel as a variation of the Mitrofanoff procedure: preliminary results. J Urol 1994, 152 (1), 73-75.
  15. Woodhouse CR, MacNeily AE: The Mitrofanoff principle: expanding upon a versatile technique. Br J Urol 1994, 74 (4), 447-453.
  16. Close CE, Mitchell ME: Continent gastric tube: new techniques and long-term follow up. J Urol 1997, 157 (1), 51-55.
  17. Casale AJ, Rink RC: Continent vesicostomy. Dialogues in Paediatric Urology 1999, 22 (1), 3-5.
  18. Rink RC, McLaughlin K, Adams MC: Modification of the Casale vesicostomy: continent diversion without the use of bowel. J Urol 1995, 153, suppl. 4, 339 A.
  19. Krstic ZD: Preputial continent vesicostomy. Preliminary report of a new technique. J Urol 1995, 154, 1160-1161.
  20. Bihrle L, Klee LW, Adams MC: Early clinical experience with the transverse colon-gastric tube continent urinary reservoir. J Urol 1991, 146 (3), 751-753.
  21. Poli-Merol ML, Belouadah M, Challemet C, Daoud S: Use of cutaneous flap for continent vesicostomy: an interesting alternative. BJU Int 2004, 93 (Suppl. 2), 31-32.
  22. Celayir S, Dervisoglu S, Büyükünal SNC: A modified Mitrofanoff procedure using the rectus abdominis muscle flap technique: a preliminary report in a rabbit model. Br J Urol 1998, 81 (1), 83-86.
  23. Büyükünal SNC, Kaner G, Celayir S: An alternative treatment modality in closing bladder extrophy: use of rectus abdominis flap - preliminary results in a rat model. J Ped Surg 1989, 24, 586-589.
  24. Celayir S, Büyükünal SNC: Rectus abdominis muscle flap (RAMF) technique for the management of large bladder defects: urodynamic findings in a rabbit model. Br J Urol 1996, 78, 294-297.
  25. Mor Y, Kajbafzadeh AM, German K: The role of ureter in the creation of Mitrofanoff channels in children. J Urol 1997, 157 (2), 635-637.
  26. Perovic S, Radojicic Z: Reflusive megaureter for a Mitrofanoff channel using an extravesical detrusor tunnelling procedure. BJU Int 2004, 93 suppl. 2, 29.
  27. Monti PR, Lara RC, Dutra MA, Rezende de Carvalho J: New techniques for construction of efferent conduits based on the Mitrofanoff principle. Urology 1997, 49, 112-115.
  28. Yang WH: Yang needle tunneling technique in creating antireflux and continent mechanisms. J Urol 1993, 150, 830-834.
  29. Casale AJ: A long continent ileovesicostomy using a single piece of bowel. J Urol 1999, 162, 1743-1745.
  30. Sugarman ID, Malone PS, Terry TR, Koyle MA: Transversely tubularized ileal segments for the Mitrofanoff or MACE procedures: the Monti principle. BJU 1998, 81 (Suppl. 2), 80.

adres autorów

Lidia Skobejko-Włodarska
Klinika Urologii Dziecięcej CZD
al. Dzieci Polskich 20
04-736 Warszawa
tel. (022) 815 13 50
l.b.wlodarscy@xl.wp.pl