PTU - Polskie Towarzystwo Urologiczne

Ocena wyników i satysfakcji z leczenia cytrynianem sildenafilu zaburzeń wzwodu prącia u mężczyzn stosujących steroidy anaboliczne w celach niemedycznych
Artykuł opublikowany w Urologii Polskiej 2006/59/4.

autorzy

Roland Dadej
Katedra i Klinika Urologii i Onkologii Urologicznej Akademii Medycznej w Poznaniu

słowa kluczowe

prącie, zaburzenia wzwodu, doping, steroidy anaboliczne, leczenie, sildenafil

streszczenie

Wstęp i cel pracy. Rośnie liczba mężczyzn stosujących substancje dopingujące w celu poprawy wydolności fizycznej i przyrostu masy mięśniowej. Stosowanie silnych leków modyfikujących gospodarkę hormonalną prowadzi do niekorzystnych zmian i głębokich zaburzeń funkcji organizmu. Jednym z pierwszych objawów są zaburzenia funkcji seksualnych. Ocenie poddano wyniki leczenia zaburzeń dysfunkcji erekcyjnej i satysfakcję ze stosowanej terapii cytrynianem sildenafilu w grupie młodych mężczyzn, stosujących uprzednio środki anaboliczne bez wskazań medycznych.
Materiał i metoda. Badaniem objęto grupę 31 mężczyzn w wieku 19-26 lat. Funkcje seksualne oceniano posługując się kwestionariuszem International Index of Erectile Function - 5 (IIEF-5), kwestionariuszem oceny jakości życia (QoL) oraz siedmiopunktowym kwestionariuszem jakości wzwodu (QEQ - Quality of Erection Questionnaire). Chorzy przyjmowali lek zgodnie z przyjętymi standardami leczenia w dawkach od 25 do 100 mg i z częstotliwością dostosowaną do indywidualnych potrzeb. Wyniki poddano analizie statystycznej.
Wyniki. W badanej grupie uzyskano znaczącą poprawę jakości życia (wyjściowo Qol od 4,8+/-1,2 do 1,7+/-0,9 w skali sześciopunktowej). Wszyscy chorzy obserwowali istotną statystycznie poprawę funkcji seksualnych (wg IEEF-5 z 15,0+/-3,5 do 20,5+/-2,1, wg QEQ 16,9+/-4,1 do 30,4+/-3,3). Wysoko oceniali również satysfakcję z leczenia (po włączeniu leku 3,5+/-0,8 do 1,6+/-0,6, przy założeniu 1 - doskonale, 5 - bardzo źle). 74,2% pacjentów stwierdziło znaczącą poprawę parametrów wzwodu po leczeniu, w stopniu satysfakcjonującym i wystarczającym do zaprzestania zażywania leku. Obserwowane działania uboczne były miernie nasilone i przemijające, nie istniała konieczność zaprzestania leczenia.
Wnioski. Chorzy, uprzednio stosujący steroidy anaboliczne w celach niemedycznych, nie wymagają odmiennego schematu leczenia cytrynianem sildenafilu i reagują dobrze na leczenie standardowymi dawkami leku. Oceniają terapię jako wysoce satysfakcjonującą i poprawiającą ich funkcje seksualne oraz jakość życia.

Wprowadzenie

Aby w krótkim czasie uzyskać rozwój muskulatury i tolerancji wysiłku, stosowane są wytężone ćwiczenia w połączeniu z zażywaniem substancji chemicznych, m. in. przyspieszających tworzenie włókien mięśniowych i powodujących dodatni bilans azotowy [1]. Zjawisko to znane pod nazwą dopingu obecne jest w sporcie od wielu lat. Abstrahując od etycznej strony niedozwolonego (lub jeszcze dozwolonego - z braku testów wykrywających) [2] chemicznego poprawiania wydolności sportowca, substancje te rzeczywiście w widoczny sposób pozwalają na uzyskiwanie coraz lepszych rezultatów na pograniczu możliwości ludzkich. Jednakże, gdy w profesjonalnych drużynach zawodnik pozostaje cały czas pod kontrolą lekarza sportowego, dietetyka, masażystów, fizjologa sportu i laboratorium analiz medycznych [3], osoba stosująca substancje anaboliczne bez jakiejkolwiek kontroli lekarskiej naraża się na wysokie ryzyko wystąpienia poważnych zaburzeń homeostazy organizmu. Takie zachowania obserwuje się bardzo często u osób uprawiających sporty siłowe - kulturystykę, podnoszenie ciężarów czy zwykłe ćwiczenia zwiększające siłę mięśniową i poprawiające rzeźbę muskulatury - z dala od jakichkolwiek ośrodków sportowych. Najłatwiej na rynku dostępne substancje dopingujące stosowane bez wskazań medycznych bazują na testosteronie i jego pochodnych [2,4]. Przyjmowane są też hormony kory nadnerczy, insulina, hormon wzrostu, erytropoetyna, substancje rozszerzające oskrzela czy środki obniżające poczucie zmęczenia [5]. Ilość i rodzaj tych substancji wydają się nieograniczone. Codziennie też "eksperci" znajdują nowe zastosowanie dla specjalistycznych preparatów. Każdy z nich przyjmowany w dużych dawkach i przez dłuższy czas powoduje w organizmie szereg niekorzystnych przemian. Te z kolei "leczone" są przez stosujących doping innymi środkami. Na przykład tamoxifen, stosowany w onkologii do leczenia chorych na raka sutka, tutaj obniża efekty uboczne - zmniejszając ginekomastię i bóle sutków po sterydoterapii.

Prowadzone badania zogniskowano na działaniach ubocznych steroidów anabolicznych i możliwościach leczenia chorych z powikłaniami dotyczącymi sfery seksualnej. Najczęstsze objawy uboczne stosowania androgenów polegają na głębokich zaburzeniach endokrynologicznych, zmianach nastroju, zaburzeniach psychicznych, zaburzeniach gospodarki wodnej i elektrolitowej, zmianach skórnych, nieprawidłowościach w zakresie układu kostno-mięśniowego, zaburzeniach czynności układu sercowo-naczyniowego, zaburzeniach płodności i dysfunkcji wzwodu prącia [4]. Chorzy wymagają przeprowadzenia szerokich badań diagnostycznych w celu dokonania oceny stanu całego organizmu i większości narządów. Wymagają też bezpiecznej i często stopniowej redukcji dawek przyjmowanych preparatów. Wreszcie - poprawy naturalnych funkcji zaburzonych przez doping.

Cel pracy

Pracę podjęto z powodu niewielkiej liczby dostępnych publikacji, dotyczących leczenia zaburzeń wzwodu, będących skutkiem stosowania steroidów anabolicznych poza kontrolą medyczną, i rosnącej grupy młodych mężczyzn, zażywających środki dopingujące. Ocenie poddano wyniki leczenia dysfunkcji erekcyjnej oraz satysfakcji z terapii cytrynianem sildenafilu (Viagra(R), Pfizer) w grupie mężczyzn prezentujących zaburzenia erekcji, którzy uprzednio stosowali anaboliki.

Oceniano współzależności pomiędzy zmiennymi określającymi funkcje seksualne i wynikami prowadzonej terapii wśród badanych mężczyzn.

Materiał i metoda

Do badania włączono grupę trzydziestu dwóch mężczyzn w wieku do 19 do 26 lat (20 +/-1,98), spośród chorych poszukujących pomocy urologicznej i spełniających założenia próby klinicznej. Chorzy zgłaszali się na konsultację w celu przeprowadzenia badań diagnostycznych i leczenia dysfunkcji erekcyjnej. Pacjentów informowano o możliwości dobrowolnego uczestnictwa w badaniu. Każdy z badanych wyraził świadomą zgodę na udział w próbie klinicznej i podpisał stosowny formularz. Założenia testu zaakceptowała Komisja Bioetyczna Akademii Medycznej im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu. Badanie przeprowadzono zgodnie z zasadami "Dobrej Praktyki Klinicznej" (GCP).

Podczas pierwszej wizyty zbierano wywiad medyczny, ze szczególnym uwzględnieniem okresu zażywania środków dopingujących i ich rodzaju, obserwowanych zaburzeń stanu zdrowia i ewentualnego leczenia specjalistycznego. Notowano czas od rozpoczęcia stosowania środków do wystąpienia problemów zdrowotnych i osobno - zaburzeń wzwodu (ED) oraz czas oczekiwania od wystąpienia ED do momentu zgłoszenia się do lekarza. Pytano o termin odstawienia preparatów. Podczas tej samej wizyty przeprowadzano szczegółowe badanie fizykalne, wraz z badaniem per rectum i oceną stanu narządów płciowych. Mierzono ciśnienie krwi. Wykonywano też badanie ultrasonograficzne jamy brzusznej i narządów płciowych. Oznaczano morfologię krwi obwodowej, parametry biochemiczne (poziomy glukozy, kreatyniny), wykładniki funkcji wątroby (bilirubina całkowita, enzymy - aminotransferaza alaninowa i asparginowa - AspAT, AlAT), poziom PSA, całkowitego testosteronu, prolaktyny (PRL), hormonu luteinizującego (LH) i folikulostymulującego (FSH). Kontrolowano zapis EKG. Badany wypełniał kwestionariusz oceny funkcji seksualnych - International Index of Erectile Function - 5 (IIEF-5), sześciopunktowy kwestionariusz oceny jakości życia (QoL) oraz siedmiopunktowy kwestionariusz jakości wzwodu (Quality of Erection Questionnaire - QEQ). Oceniano wyniki badań pracownianych i kwalifikowano chorego do dalszych części próby klinicznej. Na tym etapie z badania wykluczono jednego chorego (kryteria wyłączenia: jakiekolwiek nieprawidłowości stwierdzone podczas pierwszej wizyty lub w ocenie badań dodatkowych, zagrażające zdrowiu pacjenta lub wymagające dalszego diagnozowania i terapii z pominięciem zaburzeń wzwodu). Stwierdzono podwyższone poziomy wykładników funkcji wątroby (AspAT = 42, AlAT = 48, bilirubina całkowita = 18,0), chorego skierowano do dalszego leczenia specjalistycznego. Pozostali pacjenci spełniali warunki włączenia do badania i uczestniczyli w nim do zakończenia. Podczas wizyty zalecano przyjmowanie leku - cytrynian sildenafilu Viagra(R), Pfizer w dawce 50 mg co najmniej trzykrotnie dla ustalenia tolerancji, ewentualnych działań ubocznych i efektów terapeutycznych. Po trzech przyjęciach leku ustalano konieczną (najniższą skuteczną) dawkę i tę traktowano jako dawkę leku do leczenia. W trakcie wizyty drugiej (V1+14 dni) ustalano ponownie optymalną dla każdego chorego dawkę leku, notowano występowanie działań ubocznych i ewentualne leki stosowane dla ich złagodzenia. Chorzy wypełniali ponownie kwestionariusze IIEF-5, QoL, QEQ - za okres zażywania substancji czynnej. Dodatkowo proszono pacjentów o ocenę w skali pięciopunktowej satysfakcji z dotychczasowego leczenia (1 - terapia satysfakcjonuje mnie w pełni, 5 - terapia jest zła). Podczas wizyty trzeciej (V2+60 dni) dokonywano w razie konieczności modyfikacji dawkowania leku i ponownie zbierano informacje jak przy wizycie drugiej. Wizyta czwarta (V3+30 dni) obejmowała ponowny wywiad odnośnie do działań ubocznych i ocenę dotychczasowej terapii (IIEF-5, QoL, QEQ, satysfakcja z leczenia) oraz pytano o ocenę pewności co do uzyskania wzwodu bez stosowania farmaceutyków (0 - brak możliwości, 5 -całkowita pewność). Chorzy przyjmowali lek w dawkach od 25 do 100 mg, pouczeni o możliwości modyfikacji dawki (zmniejszenia jej - w razie zauważalnej poprawy wzwodu, lub podwyższenia w razie konieczności - po konsultacji z prowadzącym badanie) i z częstotliwością dostosowaną do indywidualnych potrzeb. Uzyskane w badaniu dane poddano analizie statystycznej.

Wyniki

Mężczyźni zakwalifikowani do badania zażywali w trakcie treningów testosteron, metandienon, Omnadren, Undestor, Proviron, hormon wzrostu, insulinę, dexamethason, encorton, erytropoetynę, tamoksifen oraz inne substancje androgenne (dziewięciu chorych nie potrafiło określić nazwy ani składu preparatów kupowanych okazjonalnie). Wszyscy badani przyjmowali przewlekle androgeny w ponadprzeciętnych dawkach. Najdłuższy czas nadużywania leków wynosił dwadzieścia osiem miesięcy, najkrótszy jedenaście miesięcy). Po włączeniu sterydów chorzy obserwowali działania niepożądane ze strony różnych narządów i układów (n=19; 59,4% badanych). Z tego u siedemnastu chorych (53,1%) wystąpiły zmiany skórne: acne u piętnastu (46,9%), rozstępy skórne u sześciu (18,8%). Specjalistycznego leczenia dermatologicznego wymagało dwóch chorych (6,25%). Sześciu mężczyzn prezentowało zaburzenia psychiczne, wśród nich psychiatrycznie leczonych było dwóch mężczyzn (u jednego z nich stosowano leki przeciwdepresyjne, drugiego poddano psychoterapii), jeden korzystał z pomocy psychologicznej. Wymagające leczenia zaburzenia psychiczne wystąpiły u trzech chorych, co stanowi 9,4% badanej populacji. Czterech mężczyzn (12,5%) zgłaszało ginekomastię, jeden (3,1%) nadciśnienie i jeden zmniejszenie objętości jąder.

Stwierdzono następujące wartości parametrów: czas od rozpoczęcia stosowania dopingu do włączenia do badania wyniósł 17,58 (+/-4,56) miesiąca, czas od zakończenia stosowania dopingu do włączenia do badania 1,59 (+/-0,80) w grupie siedemnastu chorych, zaś czternastu (45,2%) chorych zadeklarowało odstawienie leków podczas pierwszej wizyty (chorzy w dniu włączenia do badania stosowali środki dopingujące). Czas wystąpienia zaobserwowanych problemów zdrowotnych od momentu rozpoczęcia stosowania anabolików wynosił średnio 7,07 (+/-4,69) miesiąca, zaś czas wystąpienia zaburzeń wzwodu wyniósł 5,23 (+/-3,40) miesiąca. Wyniki te ilustruje tabela I.

W zakresie badania fizykalnego, poza zmianami zgłaszanymi przez chorych, nie stwierdzano istotnych odchyleń. Także wyniki badań laboratoryjnych mieściły się w średnich zakresach normy. Oceniano wartości uzyskane przez chorych podczas wizyty pierwszej w kwestionariuszach. Według IIEF dane rozkładały się następująco: średnio 14,97 (+/-3,51); QoL 4,97 (+/-0,75) i QEQ 16,90 (+/-4,11). Wyniki te obrazuje tabela II.

Podczas drugiej wizyty uzyskano następujące wyniki. Ocena punktowa według IEEF-5 - średnia wartość w badanej grupie 15,71 (+/-3,13); wartości oceny jakości życia 4,94 (+/-0,73); jakość wzwodów według QEQ 19,87 (+/-4,08). Satysfakcja z czternastodniowej terapii oceniana była na średnio 3,52 (+/-0,81) punktu. Chorzy zażywali lek w średniej dawce 43,55 mg (+/-24,97), w tym szesnastu chorych wymagało stosowania sildenafilu w dawce 25 mg, czterech mężczyzn przyjmowało 100 mg (trzech chorych z najsilniej wyrażonymi zaburzeniami wzwodu wyjściowo - IIEF-5 7,7,11, jeden z IIEF-5 16), pozostałych jedenastu przyjmowało po 50 mg substancji. Wyniki uzyskane podczas drugiej wizyty zebrano w tabeli III.

Trzecia wizyta przyniosła następujące rezultaty w badanej grupie: Wartości IIEF-5 wyniosły 18,87 (+/-2,57), według QoL kształtowały się na poziomie 2,48 (+/-1,09), zaś jakość wzwodu wg QEQ 27,36 (+/-3,59). Satysfakcja z dotychczasowej terapii oceniana była na 2,19 (+/-0,75) punktu. Chorzy zażywali średnio między wizytą drugą a trzecią 37,90 mg (+/-20,28) substancji czynnej (tj. dziewiętnastu mężczyzn przyjmowało 25 mg, 9 - 50 mg, jeden - 100 mg, dwóch badanych w tym okresie zmodyfikowało dawkę - zgodnie z ustaleniami - pierwszy obniżył dawkę ze 100 mg na 50 mg, drugi z 50 mg na 25 mg), zaś średnia ilość przyjętych porcji leku wynosiła 18,03 (+/-7,48) tabletek. Uzyskane wyniki zestawiono w tabeli IV, a wyniki za okres V3-V4 - w tabeli V.

W badanej grupie wartości IIEF-5 uzyskane podczas czwartej wizyty wynosiły średnio 20,52 (+/-2,13) punktu, wartości QoL 1,77 (+/-0,85), wartości QEQ 30,39 (+/-3,27). Satysfakcja z leczenia 1,61 (+/-0,62). Średnio chorzy zażywali 29,03 mg leku (+/-9,35) i przyjęli 9,45 (+/-4,12) tabletki.

Po leczeniu oceniali swą pewność co do uzyskania wzwodu na średnio 4,1 (+/-0,85) punktu. Ośmiu chorych wyrażało chęć dalszego kontynuowania terapii, u jednego z tej grupy zaistniała konieczność dodatkowego leczenia psychologicznego.

W trakcie całego badania objawy uboczne w stopniu istotnym dla chorego (wymagającym podjęcia działań dla ich złagodzenia) wystąpiły u czterech chorych i dotyczyły bólów głowy, leczonych typowymi środkami przeciwbólowymi z grupy niesteroidowych leków przeciwzapalnych. Bóle głowy w stopniu mało istotnym dla chorego dotyczyły dwóch osób. Występowały również: zaczerwienienie twarzy (czternastu chorych) wrażenie nieżytu nosa (jedenastu chorych) - bez konieczności dodatkowego leczenia. Innych objawów nie obserwowano. Żaden z chorych nie zrezygnował z leczenia z powodu działań niepożądanych.

Uzyskane wyniki poddano analizie statystycznej w poszukiwaniu współzależności między zmiennymi oraz dla oceny założonych celów próby klinicznej.

Dla każdej z wizyt oceniono zależność między jakością życia a jakością wzwodu i oceną funkcji erekcyjnej u chorych. Na podstawie wyników można twierdzić, że QoL jest skorelowane z IEEF-5 (na poziomie istotności p<0,05). Korelacja ta jest ujemna. Im niższe wartości IEEF-5 tym wyższe wartości przyjmuje QOL. Korelacja pomiędzy QEQ a QoL jest nieco słabsza, istotna na poziomie p<0,1, ujemna. Im wyższe wartości QEQ tym niższe wartości QoL (wyższa jakość życia). Istotność statystyczna tych zależności istotnie wzrasta w kolejnych wizytach (p<0,005 dla V3, V4). W ocenie zależności zastosowano współczynnik korelacji Spearmana.

Satysfakcję ze stosowanego leczenia oceniano na kilka sposobów. Po pierwsze zbadano wartości wyników wyjściowych, pośrednich i końcowych (QEQ, QoL, IEEF-5, kwestionariusz satysfakcji). W poszczególnych badaniach [4] uzyskiwano wyniki, które wyszczególniono w tabeli VI.

W każdym przypadku zauważalny jest silny spadek średniego poziomu miernika QoL w poszczególnych badaniach (w pierwszym 4,8, w czwartym 1,7). Dla potwierdzenia widocznych danych zastosowano nieparametryczny test Friedmana. Poziom istotności testu wynosi p<0,001, należy zatem przyjąć, że jakość życia badanych pacjentów poprawia się w trakcie terapii. Dalej poddano ocenie wartości QEQ. Średnie w poszczególnych wizytach wyszczególniono w tabeli VII.

Oceniano wartości IIEF-5. Tutaj również, jak w przypadku QoL i QEQ zastosowano test Friedmana. Potwierdzono, iż IEEF-5 rośnie w trakcie leczenia (poziom istotności testu p<0,001). Średnie w poszczególnych wizytach zaprezentowano w tabeli VIII. Satysfakcja z leczenia zmienia się na poszczególnych wizytach.

Ocenie wartości parametrów po leczeniu u chorych, kształtujące się w zależności od stopnia wyjściowej dysfunkcji wzwodu według QEQ. Wyjściowo stwierdzano poważne zaburzenia potencji u czterech chorych (12,9%) (QEQ pomiędzy 7 a 14), średniego stopnia u dwudziestu dwóch (71%), mierne u pięciu pacjentów (16,1%), zaś w badaniu z czwartej wizyty uzyskano następujące wartości: u siedmiu chorych (22,6%) mierne zaburzenia wzwodu, dobra jakość erekcji u dwudziestu czterech chorych (77,4%). Zauważalne są zatem następujące zmiany w trakcie terapii: chorzy z poważnymi zaburzeniami wzwodu wyjściowo, obecnie kwalifikowani są w dwóch grupach: jeden z nich (3,2%) jest w przedziale 21-28 punktów, trzech z nich (9,7%) znajduje się w przedziale punktowym 28-35. Osoby, które wykazywały zaburzenia wzwodu w stopniu średnim (w przedziale 14-21): po leczeniu sześciu (19,4%) z nich mieści się w przedziale 21-28, zaś szesnastu (51,6%) znajduje się przedziale 28-35. Mężczyźni, którzy jakość wzwodu oceniali w przedziale 21-28, po terapii znaleźli się w przedziale punktowym 28-35. Obliczono też średnią poprawy w zakresie QEQ: minimalna poprawa pomiędzy badaniem V4 a V3 w mierniku QEQ wynosiła 5, maksymalna poprawa to 21. Średnia poprawa QEQ między badaniem V4 a V1 wyniosła 13,5 (+/-3,94).

Podczas wizyty końcowej żaden z chorych nie przyjmował dawki wyższej niż 50 mg (średnio 29,8 mg)

W trakcie prowadzonej próby klinicznej chorzy przyjęli lek średnio 28 razy (27,5 +/-10,9; min. 14, maks. 54 razy), przy czym ilości leku były znacząco wyższe początkowo, podczas gdy pod koniec trwania próby częstość przyjmowania leku spadała u wszystkich badanych.

Po zakończeniu badania chorzy oceniali swą pewność uzyskania wzwodu bez leków wspomagających na średnio 4,1 punktu (4,1+/-0,8), w tym: 13 (41,9%) mężczyzn na 5 punktów, 9 (29,0%) na 4 punkty i również 9 na 3 punkty. Chęć prowadzenia farmakoterapii deklarowało ośmiu mężczyzn (25,8%), jeden (3,2%) z nich wymagał także dalszej terapii psychologicznej. Grupa dwudziestu trzech pacjentów (74,2%) odnotowała znaczącą poprawę parametrów wzwodu po leczeniu w stopniu satysfakcjonującym i wystarczającym do zaprzestania zażywania leku.

Dyskusja

Stosowanie silnych substancji anabolicznych niezgodne z przeznaczeniem niesie ze sobą poważne zagrożenie zdrowia i życia. Problemy zdrowotne obejmują zwykle zmiany skórne - trądzik i dermatozy; zmiany profilu psychologicznego ze skłonnością do agresji [6], zaburzenia osobowości, psychozy i zespoły afektywne, a po odstawieniu leku - depresję; zaburzenia funkcji wątroby [7], nerek; uszkodzenie mięśnia sercowego - do zawału i nagłej śmierci włącznie; zaburzenia krążenia mózgowego [8] i czynności układu nerwowego [9]; uszkodzenie struktury kostnej i mięśni (np. zerwanie przyczepów mięśni) [4]; głębokie zaburzenia w zakresie płodności [10] i gospodarki hormonalnej [11], a także ryzyko zakażenia chorobami przenoszonymi drogą krwi (HIV, HCV, HBV, itp.). Potwierdzono również niekorzystny wpływ steroidów anabolicznych na funkcje śródbłonka naczyniowego, którego to dobrostan warunkuje wystąpienie wzwodu [12]. Diagnozowanie nieprawidłowości po stosowaniu preparatów bez wskazań medycznych wymaga znacznego nakładu środków, bowiem zaburzenia dotyczyć mogą równocześnie wielu układów i narządów. Przewlekłe zażywanie leków anabolicznych niezgodnie z przeznaczeniem prowadzić może do nieodwracalnych zmian, a leczenie następstw jest długotrwałe i często niemożliwe. Stosowane środki dopingujące wywołały poważne zaburzenia stanu zdrowia u ponad połowy badanych mężczyzn. Także i w badanej grupie dominowały zmiany skórne, głównie o charakterze zmian trądzikowych (acne). Co piąty mężczyzna w badanej populacji obserwował u siebie zaburzenia sfery psychicznej, zaś co dziesiąty wymagał specjalistycznej terapii psychiatrycznej lub psychologicznej. Poza jednym chorym, u którego stwierdzono poważne zaburzenia funkcji wątroby, w przeprowadzonych badaniach laboratoryjnych nie stwierdzano istotnych odchyleń od normy. Mimo chęci poszukiwania pomocy medycznej w związku z występującymi zaburzeniami erekcji po stosowaniu steroidów anabolicznych i powszechnej świadomości szkodliwego ich działania, aż 45% mężczyzn nadal pozostawało pod ich wpływem przy włączeniu do badania. Stwierdzono, iż mężczyźni zażywający środki dopingujące zaniżają ocenę ryzyka ich działania oraz racjonalizują konieczność ich przyjmowania [13]. Chorzy zażywali substancje dopingujące przez ponad siedemnaście miesięcy, obserwując zmiany w funkcjonowaniu organizmu przez około rok (wystąpienie zaburzeń wzwodu już po pięciu miesiącach, a nawet po miesiącu, od rozpoczęcia stosowania anabolików). Zaburzenia wzwodu u badanych były znacznie nasilone w porównaniu ze zdrową populacją mężczyzn w odpowiednich grupach wiekowych i dotyczyły 100% chorych. Średnie wartości punktowe według kwestionariusza IEEF-5 wypełnianego przy włączeniu do leczenia były niskie (14,9), lokowały badanych w zakresie zaburzeń wzwodu w stopniu umiarkowanym. W trakcie prowadzonej terapii wartości te stopniowo wzrastały - o około dwa punkty podczas każdej z wizyt, tak iż w końcowej fazie badania chorzy znaleźli się w przedziale łagodnych zaburzeń wzwodu (20,5 punktu). Terapia sildenafilem w zakresie poprawy parametrów wzwodu ocenianych za pomocą kwestionariusza IEEF-5 okazała się zatem wysoce skuteczna i porównywalna z danymi z piśmiennictwa [14]. Podobnie kształtowały się wartości punktowe uzyskane z kwestionariusza QEQ. Początkowo wartości wynosiły średnio około 17 punktów, aby po leczeniu osiągnąć pułap 30 punktów. Choć wiadomo, że dłuższy czas upływający od rozpoznania zaburzeń wzwodu do rozpoczęcia leczenia znacząco pogarsza funkcje seksualne i jakość życia, to w badanej grupie nie stwierdzono tej zależności. Prawdopodobnie wynika to z ogólnego stanu chorych (młodzi, sprawni mężczyźni, u których dolegliwości były indukowane stosowanymi substancjami, lecz nie doszło jeszcze do nieodwracalnych zmian fizjologicznych)

Wykazano korzystny wpływ terapii cytrynianem sildenafilu na jakość wzwodu w badanej grupie mężczyzn. Jednocześnie porównano wartość różnych kwestionariuszy oceniających funkcje seksualne - formularz IIEF-5 i QEQ. Wykorzystywane szeroko w badaniach klinicznych i codziennej praktyce wykazują znaczącą współzależność - czego należało oczekiwać. Pierwszy pozwala na szybką ocenę funkcji seksualnych chorego, drugi, bardziej skomplikowany, bada tylko ewaluację erekcji. Oba jednakowoż okazały się równoważne w omawianym badaniu. Wiadomo, że jakość życia znacząco pogarsza się w grupie mężczyzn dotkniętych zaburzeniami potencji. Wśród badanych mężczyzn wykazano silną zależność statystyczną między jakością wzwodu (ocenianą zarówno za pomocą IIEF-5, jak i QEQ) a jakością życia. Po terapii jakość życia mężczyzn znacząco się poprawiła. Dawki leku używane do leczenia nie wykraczały poza zwykle stosowane. Początkowo chorzy zażywali średnio 43,5 mg substancji czynnej, pod koniec próby zaś średnio 25 mg. Chorzy, u których zaburzenia wzwodu początkowo były silniej wyrażone, wymagali wyższych dawek leku. Podczas terapii zmniejszała się też liczba przyjmowanych tabletek. Sugeruje to stopniowy powrót naturalnych funkcji erekcyjnych. Po zakończeniu badania co czwarty mężczyzna deklarował chęć dalszej farmakoterapii, oceniając swą zdolność do uzyskania wzwodu bez leku na zbyt niskim poziomie, jednak aż u 75% badanych uzyskano pełne wyleczenie w zakresie funkcji seksualnych.

Wnioski

1. W badanej populacji wszyscy chorzy prezentowali znacznie nasilone zaburzenia wzwodu, spowodowane zażywaniem substancji dopingujących.

2. Stosowane leczenie cytrynianem sildenafilu (Viagra(R), Pfizer) według ogólnie przyjętych zasad okazało się wysoce skuteczne w badanej populacji, a pełne wyzdrowienie uzyskano u 75% mężczyzn.

3. Chorzy uprzednio stosujący steroidy anaboliczne w celach niemedycznych nie wymagają odmiennego schematu leczenia i reagują dobrze na leczenie standardowymi dawkami leku.

4. Chorzy wysoko oceniają satysfakcję z leczenia, leczenie zaś jest bezpieczne, działania niepożądane nie zagrażają zdrowiu i są przemijające.

5. Wykazano wysoką korelację między jakością życia a wartościami punktowymi według kwestionariuszy IIEF-5 oraz QEQ. Wykazano też porównywalną wartość kwestionariuszy IIEF-5 i QEQ w ocenie zaburzeń wzwodu, a także silną korelację między wynikami QEQ a IIEF-5. Kwestionariusze te są przydatnym narzędziem w codziennej praktyce zarówno przy diagnozowaniu, jak i obserwacji chorych, leczonych z powodu zaburzeń potencji.

Badanie przeprowadzono z wykorzystaniem grantu badawczego firmy Pfizer.

piśmiennictwo

  1. Wagner JC: Enhancement of athletic performance with drugs. An overview. Sports Med 1991, 12 (4), 250-265.
  2. Madea B, Grellner W, Musshoff F, Dettmeyer R: Medico-legal aspects of doping. J Clin Forensic Med 1998, 5 (1), 1-7.
  3. de Baat P, Heijboer MP, van Eijck CH, de Baat C: Health care in sports by a team physician, especially in soccer. Ned Tijdschr Tandheelkd 2005, 112 (4), 130-135.
  4. Hartgens F, Kuipers H: Effects of androgenic-anabolic steroids in athletes. Sports Med 2004, 34 (8), 513-554.
  5. Clarkson PM, Thompson HS: Drugs and sport. Research findings and limitations. Sports Med 1997, 24 (6), 366-384.
  6. Pope HG Jr, Katz DL: Homicide and near-homicide by anabolic steroid users. J Clin Psychiatry 1990, 51 (1), 28-31
  7. Strohmeyer G, Weik C: Liver damage caused by drugs. Z Gastroenterol 1999, 37, 367-378.
  8. Frankle MA, Eichberg R, Zachariah SB: Anabolic androgenic steroids and a stroke in an athlete: case report. Arch Phys Med Rehabil 1988, 69 (8): 632-633.
  9. Bochnia M, Medras M, Pośpiech L, Jaworska M: Poststeroid balance disorder - a case report in a body builder. Int J Sports Med 1999, 20 (6), 407-409.
  10. Sorensen MB, Ingerslev HJ: Azoospermia in 2 body-builders after taking anabolic steroids. Ugeskr Laeger 1995, 20. 157, 1044-1045.
  11. Dadej R: Przypadek uszkodzenia funkcji wydzielniczej przysadki i jąder oraz zaburzeń wzwodu prącia u 23-letniego mężczyzny w wyniku stosowania steroidów anabolicznych w celach niemedycznych. Urol Pol 2005, 4, 298-300.
  12. Ebenbichler CF, Sturm W, Ganzer H et al: Flow-mediated, endothelium-dependent vasodilatation is impaired in male body builders taking anabolic-androgenic steroids. Atherosclerosis 2001, 158 (2), 483-490.
  13. Nilsson S, Spak F, Marklund B, Baigi A, Allebeck P: Attitudes and behaviors with regards to androgenic anabolic steroids among male adolescents in a county of Sweden. Subst Use Misuse 2004, 39 (8), 1183-1197.
  14. Lew-Starowicz Z: Inhibitory fosfodiesterazy typu 5 - podobieństwa i różnice. Seksuol Pol 2003, 1, 2, 79-82.

adres autorów

Roland Dadej
Klinika Urologii i Onkologii Urologicznej
ul. Szwajcarska 3
61-285 Poznań
tel. (061) 873 94 28
roland@pharmanet.com.pl