english version wersja do druku
	kwartalnik ISSN 0500-7208 Czasopismo punktowane przez KBN, Index Copernicus oraz w bazie GBL

W latach 1978?1984 przebadano 1605 pracowników Mazowieckich Zakładów Rafineryjnych i Petrochemicznych, w tym 314 kobiet i 1291 mężczyzn. Większość pracowników, bo 1247 (77,7%) była zatrudniona w MZRiP powyżej 5 lat. U 526 badanych (32,8%) stwierdzono cho­roby urologiczne bądź w wywiadzie (106 osób), bądź aktualnie istnie­jące (420 osób). U 117 badanych stwierdzono kamicę moczową, u 92 za­palenie nerek i dróg moczowych i u 85 choroby stercza. Nowotwory narządów układu moczowego stwierdzono u 11 (0,7%) przebadanych. Toksyczny wpływ wielu związków chemicznych, powstających w pro-cesach przetwarzania ropy naftowej, na organizmy żywe jest znany od dawna. Ropa naftowa będąca naturalną mieszaniną węglowodorów para­finowych, naftowych oraz aromatycznych zawiera szereg związków wpły­wających toksycznie na wiele narządów (11, 13, 14). Inne doniesienia (1, 12) wskazują na szkodliwy wpływ tych związków na nabłonek dróg mo­czowych. Mechanizm toksycznego działania związków aromatycznych oraz ich nitro- i amino- pochodnych może być również związany z ich meta­bolizmem w ustroju, w wyniku czego nabłonek dróg moczowych: kieli­chów, miedniczek, moczowodów, pęcherza i cewki jest narażony na bez­pośrednie i długotrwałe działanie niejednokrotnie ich wysokiego stężenia (2). Wśród wielu grup pracowników zakładów rafineryjnych obserwuje się wysokie stężenie fenolu w moczu, głównego metabolitu benzenu (8). Prowadzone od wielu lat przez Ścianowskiego i wsp. (19) badania stop­nia narażenia zawodowego w MZR i P w Płocku wykazały, że stężenie benzenu w powietrzu otaczającym stanowiska pracy mieściło się w gra­nicach dopuszczalnych, natomiast stężenie fenolu w moczu u pracowni­ków na niektórych wydziałach było 2,5-krotnie wyższe niż u osób nie mających kontaktu z benzenem. U osób narażonych na długotrwały wpływ związków aromatycznych obserwowano występowanie zmian za­palnych i zwyrodnieniowych w drogach moczowych, a wielu autorów stwierdzało zwiększoną zachorowalność na raka pęcherza moczowego (1, 4, 15, 17, 20). W wielu krajach, jako metodę z wyboru kontroli grup pracowników narażonych na działanie aromatycznych węglowodorów, zastosowano cys­toskopię. Grabbe i wsp. (3) wprowadzili cytologiczne badanie moczu, jako metodę wczesnego wykrywania guzów pęcherza moczowego. Celem pracy była analiza zachorowalności urologicznej ze szczegól­nym uwzględnieniem nowotworów narządów układu moczowego wśród pracowników MZR i P w Płocku, w oparciu o ocenę wyników badań uro-logicznych przeprowadzonych metodę przesiewową. MATERIAŁ I METODY Badaniami objęto 1605 pracowników Mazowieckich Zakładów Rafine­ryjnych i Petrochemicznych w Płocku w tym 314 (19,6%) kobiet i 1291 (80,4%) mężczyzn. Pracownicy objęci badaniami przesiewowymi w przeważającej więk­szości zatrudnieni byli na wydziałach produkcyjnych o potencjalne naj­większym narażeniu na działanie węglowodorów aromatycznych i ich po­chodnych (tab. I). Wśród przebadanych najliczniejszą grupę stanowili pracownicy ze stażem pracy ponad 5-letnim 1247 (77,7°/o) osób (tab. II). Ze stażem pracy ponad 10-letnim w MZRiP było 473 pracowników, co stanowi 29,5% ogółu przebadanych. 92 osoby (5,7%) przed zatrudnieniem w MZRiP w Płocku pracowały w innych zakładach chemicznych. Badanie obejmowało: 1) zebranie wywiadu odnośnie przebytych chorób i istniejących dolegliwości, stanowiska pracy, narażenia zawodowego oraz czasu stażu pracy w MZR i P w Płocku i w ogóle w przemyśle chemicznym, 2) badanie przedmiotowe z uwzględnieniem badania przez odbytnicę wszystkich mężczyzn powyżej 40 roku życia, 3) wykonanie badań nieinwazyjnych układu moczowego: a) badania cytologiczne osadu moczu metodą Pappenheima w po­łączeniu z techniką ?mokrego" rozmazu osadu moczu i testami Chema ? Combistix do szybkiego wykrywania ilościowych krwinek czerwonych. Badanie cytologiczne osadu moczu w połączeniu z testami Chema ? Combistix u pracowników MZRiP w Płocku wdrożono w 1979 roku. Łącznie w latach 1979 do 1984 wykonano i oceniono 1463 badań cytolo­gicznych. U 12 chorych uzyskano pozytywny wynik badania cytologicz­nego co stanowi 0,7% ogółu badań, b) badania ultrasonograficzne układu narządów moczowo-płciowych z użyciem głowicy przezcewkowej 6 MHz i przezodbytniczej 5 MHz, do badania pęcherza moczowego i stercza, c) oceniono również wyniki badań laboratoryjnych takich, jak ogólne badanie moczu, morfologia krwi obwodowej, OB, aktywność fosfatazy kwaśnej i zasadowej, poziom mocznika, kwasu moczowego oraz kreatyniny w surowicy krwi, d) u części badanych oceniono także wyniki badań radiograficznych układu moczowego, e) renoscyntygrafię, f) tomografię komputerową, g) badania instrumentalne w tym cystoskopię. liczbę i rodzaj wykonywanych badań nieinwazyjnych u pracowników MZRiP w Płocku przedstawia ryc. 1. WYNIKI Grupa pracowników objętych badaniami losowymi stanowiła 18,9% ogółu zatrudnionych w MZRiP w Płocku. Z ogólnej liczby 1605 przeba­danych w latach 1978?1984, najliczniejszą grupę stanowili badani w przedziale 21?40 lat. Było ich 1157 (72,1%). Dominowali pracownicy z wykształceniem średnim i stanowili oni ponad połowę (50,8%) ogółu przebadanych. Choroby urologiczne stwierdzono u 526 (32,8°/o) ogółu przebadanych z tego w wywiadzie u 106 osób (7,0%) i aktualnie istniejące u 420 osób (27,9%). Wśród chorób układu narządów moczowo-płciowych dominowała ka­mica moczowa. Stanowiła ona 27,9% ogółu stwierdzonych chorób urolo­gicznych. Zapalenia nerek i dróg moczowych stwierdzono u 66 badanych (15,7%). Nowotwory układu narządów moczowo-płciowych stwierdzono u 11 (0,7%) badanych. U 1 chorego był to rak nerki, u 6 brodawczak lub rak pęcherza moczowego, u 3 stercza i u 1 nasieniak jądra. Stwierdzone choroby urologiczne, w grupie populacji objętej bada­niami, stanowią 4,9% w stosunku do ogółu zatrudnionych w MZRiP w Płocku, z tego: zapalenia nerek i dróg moczowych 0,8%, nowotwory 0,1%, inne choroby narządów układu moczowopłciowego 4,0%. DYSKUSJA Po raz pierwszy w kraju badania nad zachorowalnością urologiczną wśród pracowników MZRiP w Płocku podjęła Klinika Urologii Insty­tutu Chirurgii Wojskowej Akademii Medycznej. Potrzeba specjalistycz­nych badań wśród zagrożonych populacji przemysłowych na działanie związków toksycznych jest ogólnie uznana. Prowadzi się je w wielu uprzemysłowionych krajach. Przedmiotem dyskusji pozostaje dobór me­tody badania wśród populacji przemysłowych o zwiększonym ryzyku na­rażenia zawodowego. W Polsce tego rodzaju badania rozpoczęto w 1955 roku i objęto nimi pracowników zatrudnionych przy produkcji barwni­ków sztucznych (15). Jako metodę przyjęto okresową kontrolę cystosko­pową, przeciętnie jeden raz w roku i kontynuuje się ją do dzisiaj. W USA wprowadzono już w 1931 roku coroczną cystoskopię kontrolną pra­cowników zakładów przemysłowych o zwiększonym ryzyku występowa­nia guzów pęcherza moczowego. Gehrmann i wsp. (7) zalecali również wykonywanie kontrolnych cystoskopii u wszystkich pracowników przed przystąpieniem do pracy w warunkach szkodliwych. Grabbe i wsp. (3) opracowali w Anglii w 1952 roku metodę kontroli populacji przemysło­wych połączeniem techniki ?mokrego" i niezabarwionego rozmazu osadu moczu i techniki opracowanej przez Papanicolau i Marshalla w 1945 r. (16). Obecnie cytodiagnostykę urologiczną uważa się za najlepszą metodę w rozpoznawaniu nowotworów dróg moczowych wśród pracowników przemysłu chemicznego, a także jako najbardziej wartościowe badanie przesiewowe (5, 18). Możliwość objęcia kontrolą dużej liczby pracowników, łatwość wy­konania badania, niewielki koszt jednostkowy, a zarazem 90,0% skutecz­ności w wykrywaniu zmian nowotworowych,decydują o przydatności tych badań dla kontroli populacji przemysłowych, narażonych na działanie związków toksycznych (6). W 1984 r. obok badań cytologicznych osadu moczu, wprowadziliśmy do badań profilaktycznych pracowników MZRiP diagnostykę ultradźwiękową. Ultrasonografia, poza swoją nieszkodliwoś-cią, ma tę olbrzymią zaletę, iż pozwala ocenić wiele narządów układu moczowo-płciowego, a badanie można wielokrotnie powtarzać. Zgodność rozpoznań ultrasonograficznych w wielu przypadkach osiąga 90% (9). Acz­kolwiek jednoznacznie stwierdzono u pracowników niektórych wydzia­łów MZR i P w Płocku zwiększone niekiedy ponad 2,5-krotnie stężenie fenolu w moczu (19), to nie zaobserwowano w omawianym okresie ba­dawczym, znamiennego wzrostu zachorowań na nowotwory wychodzące z nabłonka przejściowego dróg moczowych, w porównaniu z ludnością ca­łego kraju (10). Naszym zdaniem prowadzone badania przesiewowe winny być kon­tynuowane przez następne lata na większej populacji pracowników o zwiększonym ryzyku zawodowym, z wykorzystaniem innych badań nie­inwazyjnych, szczególnie ultrasonografii. WNIOSKI 1. Zastosowanie nieinwazyjnych metod badawczych takich, jak testy przesiewowe, cytologia złuszezeniowa osadu moczu oraz badania ultrasonograficzne u pracowników o zwiększonym ryzyku zawodowym pozwalają na wczesne wykrycie zmian o charakterze nowotworowym w narządach układu moczowego. 2. 7-letnie obserwacje pracowników MZRiP w Płocku o zwiększonym ryzyku zawodowym, nie wykazały znamiennego wzrostu ilości zachorowań na nowotwory dróg moczowych.

1. Borchow D, Z., Smolkin E. A.: Puti sniżenija wriemiennoj nietrudiosposob-nosti pri boliezniach moczepołowych organów. Urol. Nefrol., 1977, 6, 3.
2. Boy­land E., Wallace D. M., Avis P. R. D., Kinder C. H.: Attempted prophylaxis of bladder cancer with 1?4 glucosaccharolactone. Brit. J. Urol., 1964, 36, 563.
3. Grabbe J. G., Cresdee W. C, Scott T. S.: The cytological diagnosis of bladder tumours amongst dyestuff workers. Br. J. Indust. Med., 1956, 13, 270.
4. Dynnik W. J., Ostrowskaja J. S., Prilinskij J. W.: Wlijanije niekotorych chemiczeskich i fiziczeskich faktorow na sostojanie poczek. Uroł. Nefrol., 1977, 4, 19.
5. El-Bolkainy M. N.: Cytology of bladder carcinoma. J. Urol., 1980, 124, 20.
6. Geisse L., Twee-dale D. N.: Pre- clinical cytological diagnosis of bladder cancer. J. Urol., 1)978, 120, 51.
7. Gehrmann G. H., Foulger J. H., Fleming A. J.: Congr. Industr. Med., Lon­don, 1948, 472.
8. Goś R.: Rola światła i pochodnych ropy naftowej w patoge­nezie zmian zwyrodnieniowych siatkówki okolicy plamkowej. Biul. WAM., 1984, 27. 3, 293.
9. Jakubowski W., Kazoń H., Kowalski H., Graban W.: Wartość badań ultradźwiękowych w diagnostyce schorzeń nerek i dróg moczowych. Pol. Przeg. Rad. Med. Nukl., 1982, XLVI, 271.
10. Koszarowski T., Gadomska H., Wronkowski Z., Romejko M.: Studium epidemiologiczne nowotworów złośliwych w Polsce w latach 1952?1982. Pol. Tyg. Lek., 1985, XL, 14?l5, 397.
11. Mądry K., Lutz W., Cuchra-Cukrowska H.: Ocena przemiany lipidowe] u u pracowników MZR i P na podstawie zawartości lipidów w surowicy krwi. Biul. WAM., 1978, 21, 348.
12. Miękoś E., Leńko Z., Monita W., Lesiewicz H., Jeżdżew-ski B., Zajgner J., Pawlak Cz., Kozłowski R.: Częstość występowania chorób na­rządów układu moczowego u pracowników Mazowieckich Zakładów Rafineryjnych i Petrochemicznych w Płocku w latach 1978?1981. Med. Pracy, 1984, 35, 6, 449.
13. Moszczyński P.: Reaktywność enzymów neutrofilów u pracowników stykających sdę z organicznymi rozpuszczalnikami zawierającymi benzen i jego homologi. Pol. Tyg .Lek., 1979, 39, 2047.
14. Najwer K., Latkowski B., Zalewski P., Czyżewski J., Markucki S., Kowalski A.: Badania nad zachowaniem się węchu i smaku u pra­cowników MZR i P w Płocku. Biul. WAM., 1979, 22, 71.
15. Panasiewicz K., Cieśliński S., Leńko J.: Guzy pęcherza moczowego wśród robotników zatrudnio­nych przy przeróbce niektórych amin aromatycznych. Med. Pracy, Warszawa, 1961 271.
16. Papanicolau G. N., Marshall V. F.: Urine sediment smears as a diag­nostic procedure in cancers of the urinary tract. Science, 1945, 101, 519.
17. Pri-janiczikowa M. B.: O priczinach raka moczewogo puzyria i wozmożnostiach jego profilaktyki dannym epidemiołogiczeskogo issledowanija. Uroł. Nefroł., 1976, 6, 28.
18. Sarnacki C. T., Mc Cormack L. J., Kiser W. S., Hazard J. H., Mc Laughlin T.C., Belovich D. M.: Urinary cytology and the clinical diagnosis of urinary tract malig­nancy: a clinico-pathologic study of 1,400 patients. J.Urol., 1971, 106, 761\.
19. Scianowski J., Paradowski M., Andrzejewski S.: Badania nad aktywnością arylo-sulfataz A i B w moczu pracowników niektórych wydziałów produkcyjnych MZR i P w Płocku. Biul. WAM., 1980, 23, 3/4, 168.
20. Tomkin J. S.: Opucholi mo­czewogo puzyria wyzwannyje kancerogennymi aminosojedinieriiami. Medgiz. Mosk­wa, 1962.