Ocena zależności między czynnikami prognostycznymi raka gruczołu krokowego a obecnością komórek neuroendokrynnych w materiale tkankowym pochodzącym z biopsji rdzeniowej
Artykuł opublikowany w Urologii Polskiej 2008/61/Supl. 1.

autorzy

Piotr Chłosta, Paweł Orłowski, Janusz Kopczyński, Artur A. Antoniewicz, Jakub Dobruch, Paweł Klonowski, Jacek Sygut, Andrzej Borówka

Oddział Urologii, Świętokrzyskie Centrum Onkologii w Kielcach
Zakład Patologii Nowotworów, Świętokrzyskie Centrum Onkologii w Kielcach
Klinika Urologii CMKP I Zespół Dydaktyki Urologicznej – Oddział Urologii Międzyleskiego Szpitala Specjalistycznego w Warszawie

streszczenie

Wprowadzenie.

Przypuszcza się, że istnienie komórek endokrynnych (NE) w raku gruczołu krokowego (PCA), wykazujących pierwotny brak lub zmniejszoną wrażliwość na adrogeny, może warunkować odpowiedź tego nowotworu na ograniczenie wpływu nań hormonów androgenowych (ablację androgenową). O neuroendokrynnym charakterze komórek świadczy obecność w nich chromograniny, synaptofizyny i enolazy, stwierdzonych na podstawie badania immunohistochemicznego. Komórki NE stwierdza się w około 10% raków stercza, a także w sterczu około 80% mężczyzn, u których nie wykrywa się PCA. Białko Ki-67 występuje we wszystkich komórkach proliferujących (w fazie G1, S, G2, M); wyższy indeks proliferacyjny (odsetek komórek wykazujących ekspresję Ki – 67), wskazuje na wyższy stopień złośliwości raka (G).

Cel pracy.

Ocena zależności między częstością występowania komórek NE a wartością indeksu proliferacyjnego i odsetkiem utkania raka w materiale tkankowym pobranym metodą biopsji rdzeniowej stercza u chorych, u których na jej podstawie rozpoznano PCA o dużej złośliwości.

Materiały i metody.

Analizie poddano wszystkie rdzenie tkankowe pochodzące z wielomiejscowej biopsji stercza, wykonanej igłą tru-cut pod kontrolą ultrasonografii przezodbytniczej (TRUS), u 92 mężczyzn w wieku od 47 do 78 lat (śr. 72), u których na podstawie tej biopsji rozpoznano PCA o złośliwości wynoszącej 7 punktów według skali Gleasona (Gl.s.). Materiał tkankowy badano po utrwaleniu go w standardowym roztworze formaldehydu przez 24 godz. PCA rozpoznawano na podstawie standardowego badania histopatologicznego, a złośliwość raka określano według skali Gleasona. Odsetek raka w bioptatach określano metodą matematycznej analizy obrazu. Komórki NE identyfikowano na podstawie obecności w nich białek (antygenów) neuroendokrynnych, enolazy (NSE) oraz chromograniny A. Białko Ki-67 wykrywano używając mysiego przeciwciała monoklonalnego

MIB1 (1:100) po uprzednim ogrzaniu mikrofalowym tkanki do temperatury 90°C. Komórki NE wykrywano również przy pomocy monoklonalnego przeciwciała DAK-A3 skierowanego bezpośrednio przeciwko chromograninie A. Za kryterium dużej aktywności mitotycznej komórek PCA przyjęto indeks Ki-67 (MIB – 1) wynoszący >7,4%.

Wyniki.

Średnie stężenie PSA u chorych, których bioptaty badano wynosiło 9,3 ng/mL (4.4-58,3 ng/mL), średnia objętość stercza – 34,2 mL (16-79 mL), średnia liczba pobranych rdzeni tkankowych (bioptatów) – 5 (1-9), średnia długość bioptatów 10,09 mm (4.82-20.48 mm), średnia liczba bioptatów, w których stwierdzono utkanie raka – 3,66 (1-6), ogólny odsetek bioptatów, w których stwierdzono utkanie raka – 63% (14-100%,) średnia złośliwość PCA – Gl.s. 7.9 (7-10). Obecność komórek NE stwierdzono w rdzeniach tkankowych 14 (13%) mężczyzn. U tych chorych komórki NE wykryto w 100% rdzeni zawierających raka, lecz nie ujawniono ich w rdzeniach bez raka. Stopień ekspresji czynników charakterystycznych dla komórek NE okazał się wprost proporcjonalnie i statystycznie znamiennie (p<0005) zależny od wielkości indeksu proliferacyjnego (IP) komórek raka, np. dla IP od 7,5 do 30 – 7,1%, dla IP od 31- 60 – 21,4 % oraz dla IP >60 – 71,5%. Nie stwierdzono zależności między ekspresją czynników NE a stężeniem PSA, liczbą i odsetkiem bioptatów dodatnich, złośliwością PCA w zakresie 7-10 Gl.s. oraz objętością stercza.

Wnioski.

Odsetek raków o dużej złośliwości, którym towarzyszyło istnienie komórek NE okazał się względnie mały. Wyniki badań wykazały istnienie dodatniej zależności jedynie między wielkością indeksu proliferacyjnego komórek PCA o dużej złośliwości i ekspresją czynników NE. Nie wykryto związku między powszechnie przyjętymi czynnikami prognostycznymi PCA, takimi jak odsetek rdzeni tkankowych wykazujących utkanie raka oraz odsetek utkania raka w rdzeniach i liczba Gleasona oraz stężenie PSA. Dla ostatecznego zdefiniowania znaczenia obecności komórek NE w raku stercza konieczne jest prowadzenie dalszych badań opartych na wynikach wieloletniej obserwacji chorych z uwzględnieniem odległych wyników ich leczenia.