Zastosowanie ultrasonograficznych środków
kontrastujących w diagnostyce chorób nerek.
Część I. Podstawowe wiadomości dotyczące budowy,
zasad działania, techniki badania, artefaktów
i przeciwwskazań do zastosowania ultrasonograficznych
środków kontrastujących (UŚK) Artykuł opublikowany w Urologii Polskiej 2008/61/2.
autorzy
-
Andrzej Lewicki1, Maciej Jędrzejczyk, Wiesław Jakubowski, Wojciech Pypno, Andrzej Kidawa, Piotr Marczyński
- Oddział Urologii im. J. Kiełkiewicza, Szpital Praski w Warszawie
Zakład Diagnostyki Obrazowej, II Wydział Lekarski Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego
Klinika Urologii, II Zespół Dydaktyki Urologicznej, Centrum Medycznego Kształcenia Podyplomowego w Warszawie
słowa kluczowe
-
nerka mikropęcherzyki ultrasonografia ultrasonograficzne środki kontrastujące
streszczenie
- Wstęp.Ultrasonografia jest podstawowym badaniem obrazowym, stosowanym w diagnostyce chorób układu moczowo-płciowego, w tym nerek. Mimo ogromnego postępu technologicznego, jaki dokonał się w tej metodzie w ciągu ostatnich trzech dekad, wciąż istnieje potrzeba zwiększenia dokładności rozpoznań. Nowe techniki ultrasonograficzne wprowadza się w celu skrócenia algorytmu diagnostycznego i umożliwienia postawienia prawidłowego rozpoznania już podczas pierwszego badania. Jedna z nich polega na zastosowaniu ultrasonograficznych środków kontrastujących.
- Cel pracy. Celem pracy jest przedstawienie podstawowych wiadomości o budowie, zasadach działania, technice badania, artefaktach i przeciwwskazaniach do zastosowania ultrasonograficznych środków kontrastujących.
- Metody. Źródłem danych były prace oryginalne i poglądowe, opublikowane w opracowaniach z dziedziny diagnostyki obrazowej i urologii.
- Wnioski. Ultrasonografia z użyciem środków kontrastujących jest nową, cenną techniką, mogącą wnieść dodatkowe informacje do klasycznego badania w skali szarości. Wykorzystanie właściwości mikropęcherzyków stwarza możliwość rozszerzenia zakresu diagnostycznego wykonywanych badań.
Budowa ultrasonograficznych środków kontrastujących
Pierwsze obserwacje wzmocnienia sygnału ultradźwiękowego
związane były z podaniem do układu krążenia wstrząśniętej
soli fizjologicznej i odbiciem fali ultradźwiękowej od rozpuszczonych
w niej mikropęcherzyków powietrza [1]. Obecnie nowoczesne
ultrasonograficzne środki kontrastujące zbudowane
są z mikropęcherzyków gazu, otoczonych elastycznymi kapsułami
stabilizującymi [2,3,4,5,6,7,8]. Substancją wypełniającą może
być powietrze lub gazy o dużej masie cząsteczkowej (np. perfluorowane
pochodne węglowodorów nasyconych, siarkofluorki).
Gaz odpowiedzialny jest za wzmocnienie odbicia fali ultradźwiękowej.
Jego rodzaj decyduje o jakości wzmocnienia i trwałości
mikropęcherzyków, a więc długości efektu kontrastowego.
Powietrze jest silnym reflektorem ultradźwięków, jednak dobrze
rozpuszcza się w osoczu, co prowadzi do szybkiego rozpadu
mikropęcherzyków. Gazy o dużej masie cząsteczkowej są słabo
rozpuszczalne w osoczu, dzięki czemu osiąga się większą trwałość
i dłuższy efekt wzmocnienia. Zewnętrzna osłonka może być
zbudowana z różnych składników: albumin, cukrów (galaktozy,
sacharozy), fosfolipidów, kwasu palmitynowego, polimerów.
Substancje tworzące osłonkę decydują o jej elastyczności. Im
większa elastyczność mikropęcherzyka, tym większa jego zdolność
do oscylacji w polu ultradźwiękowym oraz skuteczniejszy
i dłuższy efekt wzmocnienia kontrastowego.
UŚK różnią się budową oraz właściwościami farmakokinetycznymi
[2,3,4,5,6,7,8]. Do pierwszej generacji zalicza się UŚK
nieprzechodzące przez łożysko płucne ze względu na dużą
rozpuszczalność w osoczu. Ta grupa znalazła zastosowanie tylko
w echokardiografii, ponieważ po podaniu dożylnym umożliwia
ocenę jedynie prawej komory serca. Druga generacja obejmuje
UŚK, które przenikają przez krążenie płucne, ale o krótkim czasie
działania (do 5 min), wynikającym z właściwości stabilizujących
osłonki i rozpuszczalności gazu. Środki kontrastujące o długim
okresie półtrwania, przekraczającym 5 minut, przechodzące
swobodnie przez kapilary płucne zaliczane są do trzeciej generacji.
Przykłady preparatów poszczególnych generacji przedstawiono
w tabeli I.
W stosowanej w piśmiennictwie klasyfikacji istnieją pewne
nieścisłości, komplikujące nomenklaturę [9]. Wielu autorów nie
traktuje UŚK pierwszej generacji jako środków kontrastujących
sensu stricte i wyróżnia dwie grupy: pierwszą generację (środki
o krótszym okresie działania) i drugą generację (środki o dłuższym
okresie działania).
Współcześnie stosowane mikropęcherzyki są bardzo małe
[3,10]. Ich przeciętna średnica mieści się w zakresie od 1 do 5 μm,jest więc mniejsza od czerwonych ciałek krwi, których wielkość
wynosi od 6,5 do 8 μm (tab. II).
Z powodu swoich rozmiarów mikropęcherzyki nie przedostają
się do przestrzeni pozanaczyniowej [4,8,10,11]. W związku
z tym nie są wydalane przez nerki i nie powodują zakontrastowania
dróg wyprowadzających mocz, jak ma to miejsce
w przypadku klasycznych, radiologicznych środków cieniujących.
Eliminacja UŚK z organizmu rozpoczyna się wraz z rozpadem
mikropęcherzyków pod wpływem fali ultradźwiękowej. Gaz jest
usuwany przez płuca, natomiast składniki osłonek są włączane
do odpowiednich cyklów metabolicznych w wątrobie lub nerkach
[4,5,7,8].
Zasady działania ultrasonograficznych środków
kontrastujących
Odpowiedź mikropęcherzyków poddanych działaniu fali ultradźwiękowej
jest zależna od natężenia energii akustycznej oraz
budowy mikropęcherzyków [2,3,4,5,7,8,11,12,13]. Natężenie
energii pola wysyłanej wiązki ultradźwięków jest pośrednio oceniane
za pomocą indeksu mechanicznego (IM). Jest to pozbawiony
jednostek wskaźnik nietermicznych bioefektów działania
fal ultradźwiękowych. Na jego wartości wpływają parametry
nastawcze aparatów (częstotliwość, głębokość badania, lokalizacja
ognisk) oraz własności akustyczne badanych tkanek. Zakres
wartości IM, używanych w diagnostyce ultradźwiękowej, mieści
się w przedziale 0,05 – 1,9. Przy niskich wartościach IM (poniżej
0,2) mikropęcherzyki UŚK są wprawiane w drgania i zaczynają
oscylacyjnie zmieniać swoją objętość zgodnie z częstotliwością
fali ultradźwiękowej (oscylacja liniowa). Przy wyższych
wartościach IM (między 0,2, a 0,5) mikropęcherzyki podlegają
oscylacji nieliniowej, wytwarzając składowe harmoniczne (fale
o częstotliwości będącej wielokrotnością częstotliwości podstawowej
– w tym tzw. drugą harmoniczną), a także subharmoniczne
(połowa częstotliwości podstawowej) i ultraharmoniczne
(częstotliwości będące 1,5- lub 2,5-krotnością częstotliwości
podstawowej) (ryc. 1). Dzięki temu odbijają otrzymaną energię
fali ultradźwiękowej, co skutkuje wzmocnieniem sygnału
w aparacie. Przy wysokich wartościach IM (przekraczających 0,5)
dochodzi do szybkiego niszczenia mikropęcherzyków z emisją
silnego sygnału bogatego w elementy harmoniczne. Odpowiedź
UŚK zależy też od właściwości mechanicznych osłonki oraz ich
wielkości: mniejsze pęcherzyki wymagają wyższej częstotliwości
do uzyskania w nich efektu rezonansu.
W oprogramowaniu aparatów ultrasonograficznych
do badań z UŚK wykorzystuje się [2,3,4,5,6,7,8,9,12,13]:
– obrazowanie harmoniczne,
– opcję odwróconego impulsu,
– odpowiednie sekwencyjne wysyłanie impulsów,
– filtrowanie otrzymanych odbić,
– odpowiednie ustawienie indeksu mechanicznego.
Obrazowanie harmoniczne (harmonic imaging) oraz opcja
odwróconego impulsu (pulse inversion) służą zwiększeniu kontrastu
między tkankami a obszarami wypełnionymi UŚK. Opcja
obrazowania harmonicznego wykorzystuje zjawisko drgania tkanek
w sposób liniowy podczas badania, zaś mikropęcherzyków
UŚK – w sposób nieliniowy, odbijając wiązkę ultradźwiękową
oraz generując składowe harmoniczne fali podstawowej. Każda
kolejna fala harmoniczna ma niższą amplitudę niż poprzednia.
Najsilniejszy sygnał pozostaje na częstotliwości podstawowej
oraz drugiej harmonicznej. Współczesne ultrasonografy mogą
wysyłać częstotliwość podstawową, a odbierać drugą harmoniczną.
Dzięki filtrowaniu danych związanych z częstotliwością
podstawową uzyskuje się pożądany kontrast między ulegającymi
silnemu wzmocnieniu obszarami zawierającym UŚK a tłem, które
pozostaje względnie słabo wzmocnione. Opcja odwróconego
impulsu polega na wysłaniu dwóch impulsów o jednakowej
częstotliwości, przesuniętych w fazie o 180o (tzw. odbić lustrzanych)
(ryc. 2). W przypadku liniowej oscylacji mikropęcherzyków
suma tych impulsów równa jest zeru. W przypadku oscylacji
nieliniowej otrzymywany jest silny sygnał zawierający składowe
harmoniczne podstawowej fali ultradźwiękowej. Pozwala
to na uzyskanie lepszej jakości obrazu przy niskim IM, a więc
na uniknięcie efektu szybkiego niszczenia mikropęcherzyków.
Przygotowanie oraz sposób podania
ultrasonograficznych środków kontrastujących
Współczesne UŚK są dostępne w specjalnych zestawach,
które umożliwiają przygotowanie środka kontrastującego bezpośrednio
przed podaniem (ryc. 3). Najczęściej mają postać
proszku, który po zmieszaniu z solą fizjologiczną tworzy gotową
do użycia zawiesinę. Prawidłowe sporządzenie wymaga
dokładnego wymieszania składników zarówno w trakcie przygotowywania,
jak również dodatkowo tuż przed podaniem
badanej osobie. Nowoczesne UŚK drugiej i trzeciej generacji
wstrzykiwane są dożylnie, w przeciwieństwie do wymagających
dotętniczego lub bezpośrednio dosercowego podania środków
pierwszej generacji. Zwykle stosowane jest pojedyncze podanie
z następowym przepłukaniem wenflonu 5-10 ml soli fizjologicznej
w celu przemieszczenia całej objętości UŚK do łożyska
żylnego. Często producent nie podaje maksymalnej, możliwej
do zastosowania dawki. Liczba podań i ilość leku jest pozostawiona
do decyzji lekarza i zależy od badanego narządu i potrzeb
diagnostycznych. Możliwe jest również ciągłe podawanie UŚK
w niewielkich stężeniach przez pompy infuzyjne. Wenflony,
które stosuje się do badań z UŚK, powinny mieć średnicę
co najmniej 20 G [13,14]. Pozwala to na uniknięcie wysokiego,
destrukcyjnego dla mikropęcherzyków ciśnienia, powstającego
podczas szybkiego wstrzykiwania zawiesiny przez wąskie światło
igły. Współczesne UŚK po przygotowaniu są stabilne przez kilka
godzin [13], co umożliwia, przy zachowaniu jałowości pobrania,
wykorzystanie otwartej ampułki do badania więcej niż jednego
pacjenta. W zależności od użytej techniki obrazowania i rodzaju
UŚK wzmocnienie po jego podaniu obserwuje się przez okres
od kilkudziesięciu sekund do kilkunastu minut.
Techniki badania z użyciem ultrasonograficznych
środków kontrastujących
Do badań USG z UŚK używa się głowic elektronicznych, szerokopasmowych
(konweksowych, liniowych, endokawitalnych)
o różnych częstotliwościach. Przykładowo w echokardiografii
stosowana jest częstotliwość 1,5 MHz, do badania narządów
jamy brzusznej i badań naczyniowych – częstotliwość 2,5-3,5
MHz, a do badania narządów położonych powierzchownie –
częstotliwość 5,5-8 MHz.
Przygotowanie do badania z UŚK nie
różni się od przygotowania do klasycznego
badania USG danego narządu czy
układu.
Poniżej przedstawiono trzy podstawowe
metody badania z użyciem UŚK
[2,3,4,5,7,8,12].
1. Emisja wymuszona akustycznie
(stimulated acustic emission) – badanie
w warunkach wysokiego IM (0,8-1,9);
wartości IM porównywalne do klasycznych
badań w skali szarości. Prowadzi
do szybkiego pękania osłonek mikropęcherzyków
i emisji bardzo silnego sygnału dźwiękowego. Technika ta służy do diagnostyki zmian gromadzących
UŚK, badań naczyniowych i do oceny reperfuzji tkanek
przez UŚK.
2. Obrazowanie harmoniczne (harmonic imaging) – również
badanie z użyciem wyższych wartości IM, z odcięciem częstotliwości
podstawowej i niższych składowych (subharmonicznych)
i pozostawieniem składowych harmonicznych (zwykle drugiej
harmonicznej). Metoda ta jest używana do badań naczyń w skali
szarości, w ocenie makrokrążenia danego obszaru i do diagnostyki
narządów miąższowych (tzw. angiografia ultrasonograficzna).
3. Obrazowanie ciągłe w czasie rzeczywistym; obrazowanie
mikrokrążenia (continuous real-time imaging; micro-flow
imaging) – badanie w warunkach niskiego (poniżej 0,3) IM.
Umożliwia długotrwałą (do 5-7 minut) obserwację regionu
zainteresowania. Technika ta jest stosowana do oceny mikroi
makrokrążenia, perfuzji narządów miąższowych i do charakterystyki
zmian ogniskowych narządów miąższowych.
Kolejnym narzędziem, usprawniającym diagnostykę przy
użyciu UŚK, są badania z wykorzystaniem krzywych intensywności
wzmocnienia (time intensity curves) [15]. Pozwalają one
na ilościową, matematyczną ocenę perfuzji badanego obszaru
w czasie, w tym na porównanie intensywności wzmocnienia
w różnych miejscach badanego narządu, np. w naczyniach
guza i prawidłowego miąższu. Wyniki tej metody badania
prezentowane są w postaci krzywych wyznaczanych przez
specjalistyczne oprogramowanie komputerowe oraz danych
liczbowych, odnoszących się do poszczególnych parametrów
perfuzji, jak pole pod krzywą (AUC – area under curve), punkt
maksymalnego wzmocnienia (IP – intensity peak) czy średni
czas trwania wzmocnienia (mTT – mean transit time). W tej
metodzie badanie prowadzone jest przy niskim IM, z krótkotrwałymi
impulsami o wysokim IM. Ich celem jest zniszczenie mikropęcherzyków i ocena reperfuzji w regionie zainteresowania.
Używane jest również obrazowanie ciągłe z niskim IM
w celu oceny dynamiki napływu i odpływu środka kontrastującego
w badanym obszarze.
Zastosowanie pierwszej z wymienionych metod jest możliwe
przy użyciu każdego ultrasonografu wyposażonego w opcje
dopplerowskie. Pozostałe techniki wymagają specjalnego oprogramowania
do badań USG z UŚK oraz odpowiednich głowic.
Oprogramowanie w zależności od producenta aparatury i zastosowanej
techniki badania nosi różne nazwy (CnTi, CPI, CHA,
Cadence, MFI).
USG z UŚK jest badaniem dynamicznym, wykonywanym
w czasie rzeczywistym. Do jego archiwizacji potrzebna jest
aparatura rejestrująca przebieg badania (np. w postaci plików
DICOM lub avi). Jest to ważne, gdyż w wielu sytuacjach dopiero
ponowna analiza nagranego materiału pozwala na rozstrzygnięcie
ewentualnych wątpliwości diagnostycznych.
Bezpieczeństwo i przeciwwskazania
do zastosowania ultrasonograficznych środków
kontrastujących
Współcześnie stosowane UŚK III generacji charakteryzują
się wysokim profilem bezpieczeństwa [2,5,7,9,12,13,16].
Podawane w piśmiennictwie działania uboczne zdarzają się
rzadko. W większości przypadków są to objawy o łagodnym
przebiegu, szybko ustępujące bez interwencji medycznej,
takie jak: bóle lub zawroty głowy, nudności, senność, wysypka,
zaczerwienienie skóry w miejscu wkłucia dożylnego,
uderzenia gorąca, zaczerwienienie twarzy, uczucie drętwienia
i mrowienia kończyn, wrażenia smakowe, ból w klatce piersiowej.
Poważniejsze objawy, dotyczące spadków ciśnienia
krwi, zasłabnięć, zaburzeń rytmu pracy serca występowały
głównie u pacjentów z istotnymi schorzeniami układu krążenia,
podczas próby obciążeniowej (stress-echo), a więc
potencjalnie z dużym ryzykiem testów wysiłkowych niezależnie
od podania UŚK.
Znamienne są wyniki badań włoskich naukowców przedstawione
w roku 2005 [16]. Dokonali oni w grupie 23 188
pacjentów (badanie wieloośrodkowe) retrospektywnej analizy
działań niepożądanych UŚK, zawierającego sześciofluorek siarki.
Jedynie u dwudziestu dziewięciu z nich wystąpiły objawy uboczne.
U dwóch pacjentów (0,0086%) poważne, wymagające
natychmiastowej interwencji medycznej. U dwudziestu siedmiu
(0,11%) o niewielkim i średnim nasileniu (np. świąd w miejscu
wkłucia, wykwity skórne). Tylko dwie osoby z tej grupy wymagały
leczenia farmakologicznego.
Chociaż wstrzyknięcie gazu do układu naczyniowego może
wydawać się działaniem ryzykownym, doświadczenia kliniczne
wykazały, że niewielka jego objętość (poniżej 200 μl) nie jest
groźna dla pacjenta. Nie ma potrzeby rutynowego oznaczania
laboratoryjnych wskaźników oceniających wydolność nerek
przed zastosowaniem UŚK. Nie stwierdzono, by UŚK były kardioi
nefrotoksyczne, zaś częstość występowania reakcji alergicznych
jest mniejsza niż w przypadku kontrastów współcześnie
stosowanych w badaniach radiologicznych i RM [13]. Wytyczne
Komitetu Bezpieczeństwa Europejskiej Federacji Towarzystw
Ultrasonograficznych w Medycynie i Biologii (EFSUMB) wskazują
jednak na możliwość uszkodzeń mikronaczyń podczas badań
z UŚK przy użyciu wysokiego IM [13]. Dlatego zaleca się stosowanie możliwie najmniejszego IM oraz zachowanie szczególnej
ostrożności przy badaniach takich narządów jak oko, mózg
czy przy badaniach noworodków. Dla praktyki urologicznej
istotne jest, że UŚK zwiększają wrażliwość tkanek na uszkodzenia
wywołane energią litotryptorów. Stan ten utrzymuje się
przez kilka godzin po podaniu UŚK, dlatego diagnostyka z ich
udziałem jest przeciwwskazana na 24 godziny przed planowym
ESWL.
Do innych przeciwwskazań do przeprowadzenia badań
z użyciem UŚK [13,17] należą:
• ciężkie nadciśnienie płucne,
• wady serca z przeciekiem odwróconym,
• ciężka niewydolność krążenia (IV stopień wg NYHA),
• poważne zaburzenia rytmu serca,
• niedawno przebyty zawał mięśnia sercowego (do 7 dnia
od wystąpienia zawału),
• niestabilna choroba wieńcowa,
• niestabilne nadciśnienie tętnicze z wysokimi jego wartościami,
• ostre zapalenie wsierdzia,
• niedawno przebyty zator (do 7 dni od wystąpienia zatoru),
• uogólnione zakażenie drobnoustrojami o ciężkim przebiegu,
• POChP w fazie zaostrzenia,
• ciężkie zapalenie płuc,
• ARDS,
• krańcowa niewydolność nerek lub wątroby,
• ciąża oraz wiek chorych (dzieci) – z powodu braku badań
klinicznych w tych grupach chorych.
Artefakty w badaniach z użyciem
ultrasonograficznych środków kontrastujących
Podczas badania USG z UŚK mogą wystąpić artefakty utrudniające
ocenę przepływu krwi [3,4,7,11]. Pojawiają się one
głównie w fazie napływu kontrastu do naczyń, w momencie
wystąpienia największego wzmocnienia obrazu. Osłabienie
(attenuation) i cieniowanie (shadowing) pojawiają się przy stosowaniu
zbyt dużych dawek środka kontrastującego. Przy dużej
koncentracji mikropęcherzyków wiązka fali ultradźwiękowej jest
odbijana i nie przechodzi do dalszych części badanego pola.
Dochodzi do powstania silnego cienia akustycznego, który może
utrudniać ocenę struktur położonych za dużymi naczyniami lub
w głębszych częściach narządów.
Zjawisko „blooming” (kwitnięcia) (ryc. 4) polega na pojawieniu
się wzmocnienia kodowanego kolorem poza naczyniem
z powodu zbyt dużego natężenia sygnału dopplerowskiego.
Innym artefaktem jest szum pochodzący od mikropęcherzyków
(bubble noise), mogący powodować zaburzenie
spektrum widma dopplerowskiego w postaci krótkotrwałego,
znacznego wzrostu prędkości przepływu skurczowego.
Zjawiska mają charakter przemijający. W obu przypadkach
obraz można skorygować, zmniejszając nastawy odpowiedzialne
za czułość opcji dopplerowskich: redukcję wzmocnienia
i IM bądź przez powolny wlew środka kontrastującego.
Większość nieprawidłowości związana jest z badaniami
przy użyciu opcji dopplerowskich i nie występuje w przypadkach
zastosowania specjalistycznego oprogramowania
do badań z UŚK.
piśmiennictwo
- Gramiak R, Shah PM: Echocardiography of the aortic root. Invest Radiol 1968, 3, 356-366.
- Burns P, Wilson SR: Microbubble contrast for radiological imaging: 1.Principles. Ultrasound Quarterly 2006, 22, 5-18.
- McCulloh M, Gresser C, Moos S et al: Ultrasound Contrast Physics: A Series on Contrast Echocardiography, Article 3. J Am Soc Echocardiogr 2000, 13, 959-967.
- Szopiński K: Ultrasonograficzne środki kontrastujące; w Małek G (red): Ultrasonografia dopplerowska. Zastosowania kliniczne. Medipage, 2003, t 2, str. 175-182.
- Ultrasound – Technology Information Portal. Ultrasound Contrast Agents. Dostępne pod: http: www.us-tip.com.
- Sidhu PS: Physiological concepts of contrast-enhanced ultrasonography; w Albrecht T, D’Onofrio M, Frauscher F et al: Contrast-enhanced general purpose ultrasound. Springer, 2005, str. 9-15.
- Correas JM, Bridal L, Lesavre A et al: Ultrasound contrast agents: properties, principles of action, tolerance, and artifacts. Eur Radiol 2001, 11, 1316-1328.
- Jakobsen JA, Correas JM: Ultrasound contrast agents and their use in urogenital radiology: status and prospects. Eur Radiol 2001, 11, 2082-2091.
- Cosgrove D: Advances in contrast agent imaging using Cadence™ contrast pulse sequencing technology (CPS) and SonoVue®. Eur Radiol Suppl 2004, 14, P1-P3.
- Bauer A, Solbiati L: Ultrasound contrast agents; w Solbiati L, Martegani A, Leen E, Correas JM, Burns PN, Becker D: Contrast – enhanced ultrasound of liver diseases. Springer 2003, str. 21-26.
- Correas JM, Claudon M, Tranquart F, Helenon O: The kidney: imaging with microbubble contrast agents. Ultrasound Quartely 2006, 22, str. 53-66.
- Burns PN: Contrast ultrasound technology; w Solbiati L, Martegani A, Leen E, Correas JM, Burns PN, Becker D: Contrast – enhanced ultrasound of liver diseases. Springer 2003, str. 1-18.
- EFSUMB Study Group. Guidelines for the use of contrast agents in ultrasound. Ultraschall in Med 2004, 25, 249-256.
- Greis Ch: Technology overview: SonoVue (Bracco, Milan); w Cosgrove D: Advances in contrast agent imaging using Cadence™ contrast pulse sequencing technology (CPS) and SonoVue®. Eur Radiol Suppl 2004, 14, P11-P15.
- Lim A, Cosgrove D: Functional studies w Cosgrove D: Advances in contrast agent imaging using Cadence™ contrast pulse sequencing technology (CPS) and SonoVue®. Eur Radiol Suppl 2004, 14, P110-P115.
- Piscaglia F, Bolondi L: The safety of Sonovue® in abdominal applications: Retrospective analysis of 23188 investigations. Ultrasound Medicine Biol 2006, 32, 1369-1375.
- Ulotka informacyjna dotycząca preparatu SonoVue.
adres autorów
Andrzej Lewicki
Szpital Praski, Oddział Urologii
Aleja Solidarności 67
03-401 Warszawa
tel. (0 22) 619 15 20
anlewicki@mediclub.pl
|