ULTRASONOGRAFICZNY POMIAR ZALEGANIA MOCZU Z UŻYCIEM KOMPUTERA
Artykuł opublikowany w Urologii Polskiej 1989/42/1.

Zaleganie moczu w pęcherzu moczowym, będące następstwem róż­nych schorzeń, prowadzi w konsekwencji do powstania dalszych zmian chorobowych. Dlatego określenie zalegania moczu w pęcherzu po mikcji ma duże znaczenie diagnostyczne. W tym celu stosowano różne metody: cewnikowanie pęcherza moczowego, cystografię pourograficzną, testy wy­dalania fenylosulftaleiny i radioizotopów (4, 12, 13).

Wyżej wymienione metody odznaczały się mniejszą bądź większą in­wazyjnością, do możliwości powikłań włącznie (11). Wprowadzenie ultra­sonografii pozwoliło na określenie zalegania moczu w pęcherzu moczo­wym w sposób nieinwazyjny, przy błędzie pomiaru nie przekraczającym 15,0 ? 20,0% (2, 6, 9, 10).

Dotychczas proponowane ultrasonograficzne metody pomiaru zwią­zane były z koniecznością prowadzenia dodatkowych obliczeń, co trochę komplikowało metodę (1, 5, 7, 8).

Celem pracy było ustalenie bardzo prostego, nieinwazyjnego sposobu określenia zalegania moczu w pęcherzu moczowym.

MATERIAŁ I METODA

Badaniu poddano 500 chorych z gruczolakiem lub rakiem stercza, zwężeniem cewki moczowej bądź neurogenną dysfunkcją pęcherza mo­czowego, którym pierwotnie planowano wprowadzenie do pęcherza mo­czowego cewnika lub wytworzenie przetoki nadłonowej.

Po ultrasonograficznym określeniu zalegania, wprowadzono chorym cewnik do pęcherza moczowego lub wytwarzano przetokę nadłonową przez nakłucie i oceniano rzeczywiste zaleganie. U 16 chorych, z zale­ganiem poniżej 50 ml, przy współistniejących dolegliwościach dyzurycz-nych, odstąpiono od cewnikowania, kierując ich do badania urodyna­micznego, w celu ustalenia dalszego sposobu postępowania.

Do badania używano głowicy sektorowej 3 MHz i 5 MHz oraz gło­wicy doodbytniczej 4 MHz ultrasonografu f-my Bruel i Kjaer model 1846. Po uwidocznieniu największego przekroju pęcherza moczowego za­trzymywano obraz i dokonywano jego dalszej obróbki elektronicznej. Do obliczenia objętości pęcherza moczowego używano programu służącego do określania objętości struktur elipsoidalnych (3). Mikroprocesorowe prze­twarzanie danych obrazu, które możliwe jest w ultrasonografie f-my Bruel i Kjaer model 1846, pozwala na określenie powierzchni przekroju badanego narządu, a następnie na dokonanie obrotu tego przekroju wo­kół dowolnie wybranej osi, co powoduje generowanie bryły. Użycie tego programu pozwala na całkowite zautomatyzowanie wszelkich czynności obliczeniowych. Wbudowany w ultrasonograf mikrokomputer z oprogra­mowaniem stałym sam określa objętość badanego narządu. W metodzie tej dokonuje się wyłącznie obrysu konturów pęcherza moczowego pió­rem świetlnym, a następnie wyznacza oś obrotu tego obrazu. W ten spo­sób generuje się w pamięci komputera bryłę, powstałą z obrotu elip­soidy. Określenie objętości tak powstałej bryły następuje automatycznie (ryc. 1, 2, 3, 4).

WYNIKI BADAŃ

Badaniem ultrasonograficznym stwierdzono w grupie 500 chorych, że po oddaniu moczu zalega w pęcherzu moczowym od 15 do 1700 ml mo­czu. Porównanie tych danych z rzeczywistym zaleganiem pozwoliło usta­lić, że błąd pomiaru w tej grupie wynosił średnio 14,0%, nie przekra­czając nigdy 20,0%. Najmniejsza ilość moczu, którą można określić przy użyciu opisanej metody, wynosi kilka mililitrów.

OMÓWIENIE

Przy badaniu objętości pęcherza moczowego należy pamiętać, że może on przybierać różne kształty. Przeszkoda w odpływie moczu powoduje, że pęcherz moczowy najczęściej przyjmuje kształt kulisty. Wtedy pomiar objętości pęcherza moczowego jest prawidłowy przy dowolnym ustale­niu osi obrotu największego przekroju z zastrzeżeniem, że musi ona prze­biegać przez środek badanego przekroju. Jednak podczas określania ob­jętości pęcherza o innym niż kulisty kształcie, np. stożkowym, jak u chorych z neurogenną dysfunkcją pęcherza, należy dokonać ultrasonograficz­nego przekroju pęcherza w największej jego płaszczyźnie, a następnie obrócić ten przekrój wokół długiej osi. Ta sama zasada obowiązuje przy nieregularnych zarysach pęcherza moczowego. Przy ocenie zalegania mo­czu w pęcherzu moczowym z dużymi uchyłkami metoda ta obarczona jest dodatkowym błędem. Następuje zaniżenie oceny zalegania w stosunku do rzeczywistego.

Badania ultrasonograficznego należy dokonywać w pozycji leżącej chorego. Pozycja ta znosi ucisk zawartości jamy brzusznej na pęcherz mo­czowy, który przybiera wtedy bardziej kulisty kształt, co zwiększa do­kładność pomiaru. W dotychczas stosowanych metodach ultrasonogra­ficznego pomiaru niewielkiego zalegania moczu, dokładne określenie za­legania było obarczone dużym błędem (5). Problem ten istnieje zwłasz­cza u chorych otyłych; dodatkową trudność stwarza stosowanie głowicy liniowej. Użycie do badania głowicy sektorowej umożliwia lepszy wgląd w przestrzeń załonową, a zastosowanie głowicy doodbytniczej pozwala na dokładne określenie zalegania w pęcherzu moczowym wg podanego powyżej sposobu bardzo małych objętości, bez względu na otyłość ba­danego (ryc. 4). U osób szczupłych oraz u dzieci wskazane jest użycie głowicy o częstotliwości 5 MHz, pozwalającej na dokładniejsze uwidocz­nienie zarysu przedniej ściany pęcherza moczowego.

WNIOSEK

Badanie ultrasonograficzne z użyciem elektronicznego sposobu po­miaru objętości tworów elipsoidalnych jest szybką, dokładną i nieinwa­zyjną metodą określania zalegania moczu w pęcherzu moczowym.

1. 1. Beacock C.J., Roberts E.E., Rees R.W., Buck A.C.: Ultrasound assessment
2. of residual urine. A quantitative method. Br. J. Urol., 1985, 57, 410. ? 2. Braeck-
3. man J., Denis L.: The practice and pitfalls of ultrasonography in the lower uri­
4. nary tract. Eur. Urol., 1983, 9, 193. ? 3. Bruel, Kjaer: Ultrasonud scanner type 1846.
5. Instruction manueal. Naerum Offset, Naerum 1984. ? 4. Dadfar H., Zinsser H. H.:
6. Bladder volumes cystogram films. Invest. Urol., 1972, 9, 363. ? 5. Hakenberg O. W.,
7. Ryall R. L., Langlois S. L., Marshall V. R.: The estimation of bladder volume by
8. sonocystography. J. Urol., 1983, 130, 2, 249. ? 6. Holmes J. H.: Ultrasonic studies
9. of the bladder. J. Urol., 1967, 97, 654. ? 7. Noga A., Bar K., Szkodny A.: Ocena
10. przydatności ultrasonografii w określaniu pojemności i zalegania moczu w pę­
11. cherzu moczowym. Urol. Pol., 1986, 39, 3, 197. ? 8. Orgaz R. E., Gomez A. Z., Ra-
12. mirez C. T., Torres J. L. M.: Application of bladder ultrasonography. I. Bladder con­
13. tent and residue. J. Urol., 1981, 125, 174. ? 9. Pedersen J.F., Bartrum R. J., Gryt-
14. ter C Residual urine determination by ultrasonic scanning. Amer. J. Roentg., 1975,
15. 125, 474. ? 10. Poston G, J., Joseph A. E. A., Riddle P. R.: The accuracy of ultra­
16. sound in the measurement of changen in bladder volume. Br. J. Urol., 1983, 55, 361.
17. 11. Ravichandran G., Follows G.J.: The accurancy of a handheld real-time ul­
18. trasound scanner for estimating bladder volume. Br. J. Urol., 1983, 55, 25. ?
19. 12. Kalis E,, Likourinas M., Dermentzoglou F., Samara B., Goulandris N.: Measure­
20. ment of the volume of residual urine using 131 I-hippuran and the gamma ca-
21. mera. Brit. J. Urol., 1975, 47, 567. ? 13. Smith D. R.: Estimation of the ammount of
22. residual urine by means of the phenolsulfonphtalein test. J. Urol., 1960, 83, 188.