PTU - Polskie Towarzystwo Urologiczne

ZAGROŻENIE ZAKAŻENIEM WIRUSEM HIV PODCZAS ZABIEGÓW I OPERACJI UROLOGICZNYCH
Artykuł opublikowany w Urologii Polskiej 1997/50/3.

autorzy

Zbigniew Wolski, Aleksander Łapuć, Andrzej Szymański
Katedra i Klinika Urologii Akademii Medycznej w Bydgoszczy
Kierownik: prof. AM. Dr hab. Med. Z Wolski

streszczenie

Nie ma specyficznych objawów zakażenia HIV w układzie moczowo-płcio-
wym. Rozpoznanie mięsaka Kaposiego, chłoniaka z dużym prawdopodo-
bieństwem może świadczyć o infekcji wirusem HIV. Również nowotwory ją-
der częściej pojawiają się u chorych z zakażeniem HIV. Każde długotrwałe
zakażenie układu moczowo-płciowego o nietypowej etiologii (wirusowe, grzy-
bicze, gruźlicze) można łączyć z współistniejącą infekcją HIV, zwłaszcza u
ludzi młodych. Krwiomocz o nie ustalonej etiologii może być również wska-
zaniem do przeprowadzenia badań w kierunku HIV. Chociaż AIDS jest cho-
robą zaliczaną do chorób przenoszonych na drodze płciowej, to istnieje real-
ne zagrożenie zakażenia przez kontakt z krwią, nasieniem oraz moczem
zawierającym krew. Możliwość zakażenia personelu występuje podczas ba-
dania fizykalnego chorego, a zwłaszcza w trakcie badania palpacyjnego przez
odbytnicę. Na zakażenie od nosiciela HIV lub chorego na AIDS narażeni są
również wykonujący ultrasonografię przezodbytniczą, zwłaszcza połączoną
z biopsją stercza. Zabiegi endoskopowe (cystoskopia, TUR, PCNL, URS)
niosą ze sobą również możliwość kontaktu z zakażoną krwią zmieszaną z
moczem. Ryzyko zakażenia personelu jest niewielkie i nie przekracza 0,5%.

Ze względu na narastającą ilość nosicieli ludzkiego wirusa upośledze- nia odporności ? Human Immunodeficiency Virus (HIV) ważne jest w za- pobieganiu zakażenia traktowanie każdego chorego, również z choro- bami układu moczowo-płciowego, jako potencjalnie zakażonego.


Nie ma specyficznych objawów zakażenia HIV w układzie moczowo- płciowym. Chorzy szczególnie podejrzani o infekcję HIV to chorzy, u których rozpoznajemy w układzie moczowo-płciowym mięsaka Kapo- siego, chłoniaka, a także chorzy z nowotworami jąder [11].


Mięsak Kaposiego jest najczęstszą postacią zespołu nabytego upośle- dzenia odporności (AIDS) w układzie moczowo-płciowym. Rozpoznaje się go u 20% chorych. Rozpoznawany jest najczęściej na żołędzi i skórze prącia, a także na skórze moszny [12]. Zmiany mogą być pojedyncze i mnogie, obejmować kilka narządów, np. stercz, pęcherzyki nasienne, pęcherz moczowy i prącie. Oprócz charakterystycznych objawów, jak ból, obrzęk, mogą wystąpić objawy dysuryczne i trudności w oddawa- niu moczu.


Chłoniak nieziarniczy w przebiegu AIDS również może rozwijać się w układzie moczowo-płciowym [3, 10, 11]. W grupie prawie 2500 cho- rych zmarłych z powodu AIDS, u których rozpoznano chłoniaka, w 42% zmiany obejmowały nerkę [15]. Zdarzają się przypadki ostrej niewydol- ności nerek z bezmoczem, jako pierwszy objaw rozwoju chłoniaka [20].


U chorych zakażonych wirusem HIV stwierdzono większą częstość roz- woju nowotworów jąder [23]. Tessier i Catanese przebadali 115 chorych z nowotworami jąder i u 25 stwierdzono zakażenie wirusem HIV [21]. Hi- stopatologicznie były to różne postacie nowotworu, zarówno nasieniaki, jak guzy nienasieniakowate.


Częstość współistnienia infekcji dróg moczowych i zakażenia wiru- sem HIV jest różnie oceniana, od 14% do 50%. Stwierdzenie przewlekłe- go zakażenia o nietypowej etiologii nasuwa podejrzenie zakażenia HIV [8,14].


W moczu chorych na AIDS w badaniach mikrobiologicznych stwier- dzano obecność nietypowych dla układu moczowego szczepów bakte- ryjnych Salmonella, Serratia marcescens, Acinetobacter. Natomiast typową dla infekcji dróg moczowych pałeczkę E. coli wyizolowano tylko u 25% chorych. Opisano również infekcje wirusowe wywołane przez Cytome- galovirus, a także grzybicze ? Candida, Cryptococcus, Coccidioides, Histo- plasma [8].


W przebiegu infekcji HIV często dochodzi do stanów zapalnych nają- drza i jądra, również o nietypowej etiologii, trudnych do leczenia [18]. Stanami zapalnymi bywa objęty również gruczoł krokowy, gdzie w prze- biegu zakażenia może dojść do tworzenia się ropni, z których izolowano rzadko spotykane w układzie moczowo-płciowym szczepy Haemophilus parainfluenzae, Histoplasma capsulatum [2, 24].


Mikroskopowy krwiomocz u chorych na AIDS jest stosunkowo czę- sty. Obserwowano go u 15-25% chorych. Rzadko jest on związany z po- ważniejszymi zmianami patologicznymi w układzie moczowym [8].


Krwiomocz o nie znanej etiologii, zwłaszcza u osób młodych powinien być wskazaniem do przeprowadzania badań w kierunku HIV. Występujące u części chorych na AIDS zmiany w jądrach doprowa- dzają do znacznych zaburzeń w produkcji i składzie nasienia [9].


U 38% chorych stwierdzono obecność HIV w nasieniu [10]. W bada- niach pośmiertnych tylko u 4% stwierdzono prawidłową budowę jąder [19].


Chociaż AIDS jest zaliczany do chorób przenoszonych na drodze płcio- wej, to istnieje realne zagrożenie zakażenia przez kontakt z krwią, nasie- niem oraz moczem zawierającym krew.


Możliwość zakażenia personelu oddziałów urologicznych jest zbliżo- na do zagrożenia pracowników innych oddziałów zabiegowych. Jednak- że wobec rutynowego wykonywania przez urologów badania zewnętrz- nych narządów płciowych, stercza ? palcem przez odbytnicę, pobiera- nia wycinków i wydzieliny z gruczołu krokowego oraz nasienia, zagro- żenie zakażeniem HIV jest większe niż u lekarzy innych specjalności. W tych sytuacjach należy zachować szczególną ostrożność.


Ostrożność należy również zachować podczas niektórych badań dia- gnostycznych, takich jak ultrasonografia przezodbytnicza, zwłaszcza połączona z wykonywaniem biopsji gruczołu krokowego. Podstawowe urologiczne zabiegi endoskopowe: cystoskopia, elektro- resekcja przezcewkowa, PCNL, URS niosą z sobą możliwość kontaktu z zakażoną krwią zmieszaną z moczem [4, 22].


Wprowadzenie do leczenia niektórych chorób układu moczowo-płcio- wego lasera i innych metod niszczenia tkanek za pomocą wysokich tem- peratur wymaga ostrożności, w związku z sugerowaną przez niektó- rych autorów możliwością przeniesienia infekcji drogą wziewną, przez kontakt z oparami zawierającymi wirus HIV [7,16]. Zalecane jest z tego powodu wykonywanie zabiegów endoskopowych z wykorzystaniem torów wizyjnych (np. Video-TUR) [17].


Niebezpieczeństwo zakażenia podczas otwartych operacji urologicz- nych jest podobne, jak przy operacjach chirurgicznych. Obowiązujące w oddziałach chirurgicznych zasady zapobiegania za- każeniu wirusem HIV obejmują stosowanie sprzętu jednorazowego użyt- ku, zakładanie odzieży ochronnej, okularów, maski na twarz i, jeżeli to możliwe, sterylizacja gazowa sprzętu endoskopowego, przy użyciu tlen- ku etylenu. Skuteczną metodą sterylizacji jest również moczenie w 2% aldehydzie glutarowym przez wydłużony okres 4-10 godzin [5,13].


Mimo iż wszyscy dawcy krwi są testowani w celu wykluczenia zaka- żenia HIV, staramy się stosować do planowanych zabiegów operacyj- nych leczenie własną krwią (autotransfuzje). Wśród personelu medycznego należy propagować wiedzę na temat możliwości zakażenia HIV. Przy przestrzeganiu wszystkich zlecanych zasad możliwość zakażenia personelu jest niewielka i nie przekracza 0,5% [6, 7].

piśmiennictwo

  1. [1] Cespedes, R. D., Peretsman, S. ]., Blatt, P. S.: The significance of hematu-
  2. ria in patients infected with the human Immunodeficiency virus. J. Urol., 1995,
  3. 154, 1455.
  4. [2] Clairmont, G. ]., Zon, L. I., Groopman, J. E.: Haemophilus parainfluenzae
  5. prostaatitis in homosexual man with chronic lymphadenopathy syndrome and HTLV
  6. - III infection. Am. J. Med., 1987, 82, 175.'
  7. [3] Creallin, A. M., Hudson, B. V, Bennett, M. H., Harland, S., Hudson, G. V.:
  8. Non- Hodgkin's lymphoma of the testis. Radiother. Oncol, 1993, 27 (2), 99.
  9. [4] Davies, J. H., Harrison, G. S.: Should Urologists wear spectacles for transure-
  10. thral resection of the prostate? Br. I. Urol., 1991, 67, 182.
  11. [5] Dąbrowiecki, S., Waszak, B.: Organizacja dezynfekcji i sterylizacji sprzętu
  12. endoskopowego. Acta Endoscopica Polona, 1993, 4, 194.
  13. [6] Henry, K., Thurn, J.: Zakażenie HIV u pracowników służby zdrowia. Medycy-
  14. na po Dyplomie, 1992, 1, 87.
  15. [7] Juszczyk, ]., Gładysz, A.: AIDS ? epidemiologia, patogeneza, klinika, lecze-
  16. nie, zapobieganie, poradnictwo. VOLUMED, Wrocław 1992.
  17. [8] Kaplan, M. S., Wechsler, M., Benson, M. C: Urologic manifestations of
  18. AIDS. Urology, 1987, 30, 441.
  19. [9] Kiessling, A. A.: Human Immunodeficiency virus in semen. Current Opinion
  20. in Urology, 1994, 4, 60.
  21. [10] Krieger, J. N.: The acquired immunodeficiency syndrome and related conditions
  22. W CampbeWs Urology. 6th Edition Saunders Company, 1992 ,Vol. 1, 846.
  23. [11] Libert, M. H.: Urological manifestations of HIV infection. EBU Upadate Se-
  24. ries, 1994, Vol. 3, No. 113.
  25. [12] Lowe, F. C, Lattimer, D. G., Metroka, C. E.: Kaposi's Sarcoma of the penis
  26. in patients with AIDS. J. Urol., 1989, 142, 1475.
  27. [13] Marek, T., Nowak, A. A.: Dezynfekcja sprzętu endoskopowego. Acta Endo-
  28. scopica Polona, 1992, 2, 67.
  29. [14] Miles, B. ]., Meiser, M., Farah, R. Markowitz, N., Fisher, E.: The urolo-
  30. gical manifestations of the acąuired immunodeficiency syndrome. J. Urol., 1989,
  31. 142, 771.
  32. [15] Mohler, J. L., Jarów, J. R, Marshall, F. F.: Unusual urological presentations
  33. of AIDS: Large cell lymphoma. J. Urol, 1987, 138, 627.
  34. [16] Morgan, A. R., Wastell, C: Zagrożenie HIV w miejscu pracy. Chir. Współ.,
  35. 1994,1,10.
  36. [17] Morita, M.: Closed video transurethral resection of the prostate for the preven-
  37. tion of infection. Eur. Urol, 1995, 27, 31.
  38. [18] Parr, N. J., Prasad, B. R., Hayhurst, V., Mc Millan, A., Leen, C. S.,
  39. Fowler, J. W.: Suppurative epididymo-orchitis in young "high-risk" patients ?
  40. a new problem? Br. J. Urol, 1993, 72, 949.
  41. [19] Rogers, C, Klatt, E. C: Pathology of the testis in acquired Immunodeficiency
  42. syndrome. Histopathology, 1988, 12, 659.
  43. [20] Spector, D. A., Katz, R. S., Fuller, H.: Acute non-dilating obstructive renal
  44. failure in a patient whit AIDS. Am. J. Nephrol., 1989, 9,129.
  45. [21] Tessier, A. N., Catanese, A.: AIDS and germ cell tumors of testis. Urology,
  46. 1987, 30, 203.
  47. [22] Whelan, J. P., Finlayson, B.: Decreasing the risk of human immunodeficiency
  48. virus of hepatitis B virus infection during endoscopic surgery. J. Urol., 1991,145,
  49. 807.
  50. [23] Wilson, W. T., Rrenkel, E., Vuitch, F., Sagalovsky, A.: Testicular tumors
  51. in men with human immunodeficiency virus. J. Urol., 1992, 147, 1038.
  52. [24] Zighelboim, }., Goldfarb, R. A., Mody, D., Wiliams, T. W., Fradshaw,
  53. M. W., Harris, R. L.: Prostatic abscess due to histoplasma capsulatum in a
  54. patient with the acquired immunodeficiency syndrome. J. Urol., 1992, 147, 166.