english version wersja do druku
	kwartalnik ISSN 0500-7208 Czasopismo punktowane przez KBN, Index Copernicus oraz w bazie GBL

WSTĘP

Stężenie 17 hydroksyprogesteronu w surowicy krwi jest w opinii niektórych badaczy cennym wskaźnikiem funkcji androgennej jąder (2, 4). Związek ten jest w 80,0% -90,0% wydzielany przez jądra, a pozostałe jego ilości pochodzą z nadnerczy i konwersji obwodowej 17 hydroksypregnenolonu.

Wiadomo również, iż cały szereg substancji hormonalnie aktywnych stwierdza się także w nasieniu. Stężenia ich w spermie są wypadkową szeregu procesów, w tym produkcji, funkcji kanalików nasiennych, gruczołów dodatkowych, dróg wyprowadzających nasienie oraz aktywności procesów degradacyjnych. Występowanie hormonów w tym środowisku, szczególnie w kontekście przebiegu spermatogenezy i aktywności hormonalnej jąder oraz funkcji życiowych plemników są mało poznane.

Z tych względów zdecydowano się prześledzić stężenie 17 hydroksyprogesteronu w teście dynamicznym z antyestrogenem (clostilbegyt firmy Egis, Węgry) równolegle we krwi oraz w nasieniu u osób płodnych, a także z oligozoospermią idiopatyczną, normogonadotropową, którzy uczestniczyli w programie oceny skuteczności leczenia antyestrogenowego w zaburzeniach spermatogenezy.

Zastosowanie testu dynamicznego wynikało głównie z faktu, iż u wielu badanych oznaczanie jedynie podstawowego poziomu danego hormonu jest niewystarczające, a przeprowadzenie testu pobudzenia gruczołu umożliwia wnikliwszą ocenę jego czynności.

MATERIAŁ I METODY

Chorych do badań wyłoniono z grupy 327 mężczyzn zarejestrowanych w latach 1983-1989 w Wojewódzkiej Poradni Andrologiczne) we Wrocławiu, którzy brali udział w ocenie skuteczności leczenia antyestrogenowego w oligozoospermii idiopaty-cznej.

Średnia wieku badanych wynosiła 30 ± 8,7 lat. U wszystkich wykonywano badanie OB, morfologii krwi, moczu, rtg klatki piersiowej oraz LH, FSH, PRL, T w surowicy krwi. Dane anamnestyczne z dużym prawdopodobieństwem wykluczały przebycie zapalenia gruczołu krokowego, przyusznic z zajęciem gonad, lub innych schorzeń mający negatywny wpływ na proces spermatogenezy. W badaniu fizycznym nie stwierdzono nieprawidłowości somatycznych w tym andrologicznych, poza osobami z azoospermią, u których występowało zmniejszenie objętości jąder i zmiana ich konsystencji. Masa ciała u badanych nie odbiegała w sposób drastyczny od normy.

Test stymulacji gonady polegał na podaniu przez 10 dni, dwa razy dziennie, po 50 mg clostilbegytu firmy Egis (Węgry) oraz pobraniu, przed i po tym okresie, krwi z żyły łokciowej i nasienia (drogą masturbacji) do planowanych badań hormonalnych. Surowicę krwi oraz plazmę nasienia (którą uzyskiwano poprzez wirowanie upłynnionego ejakulatu z siłą 1000 g przez 10 minut) przechowywano do momentu wykonania oznaczeń w temp. — 20°C.

Badania wykonano u:

1)21 mężczyzn normospermicznych, posiadających przynajmniej jedno dziecko,

2) 24 mężczyzn z grupy oligozoospermii idiopatycznej normogonadotropowej (ilość plemników w 1 ml 5-20 x 106, powyżej 60,0% o budowie i ruchliwości prawidłowej), którzy nie reagowali statystycznie istotnym wzrostem ilości plemników w nasieniu w okresie 240 dniowego leczenia clostilbegytem, w ilości 50 mg dziennie (oligozoospermia „minus\\\"). Postępowanie to zrealizowane było w schemacie podwój nej ślepej próby,

3) 12 mężczyzn z oligozoospermią idiopatyczną, normogonadotropową, wyłonio nych z ogółu chorych leczonych clostilbegytem (250 osób), którzy wykazywali około pięciokrotny wzrost ilości plemników w nasieniu w czasie wyżej przedstawionego postępowania leczniczego (oligozoospermia „plus\\\"),

4) 25 mężczyzn z azoospermią pochodzenia kanalikowego przy czym wykluczono z tej grupy mężczyzn z zespołem Klinefeltera. 17 hydroksyprogesteron oznaczano w surowicy i w plaźmie nasienia metodą radioimmunologiczną, zestawami firmy Radioassay Systems Laboratories Inc, USA. Specyficzność dla 17 hydroksyprogesteronu wynosiła 100%, współczynnik zmienności wewnątrzseryjnej 6,0%, międzyseryjnej 9,9%. Uzyskane rezultaty poddano analizie statystycznej testem t-Studenta przy poziomie istotności p = 0,05.

WYNIKI

Wyjściowe średnie stężenie 17 OH-P w surowicy krwi osób normospermicznych (płodnych) wynosiło 1,49 ± 0,46 ng/ml. Przyjmując to stężenie za 100%, to w grupie oligozoospermii „minus\\\" wartości były wyższe o 7,3% (1,6 ± 0,45 ng/ml), w oliogo-zoospermii „plus\\\" niższe o 4,7% (1,42 ± 0,37 ng/ml) i również w azoospermii niższe o 14,0% (1,28 ± 0,22 ng/ml). Różnice te nie miały charakteru statystycznie istotnego (p > 0,05).

W wyniku przeprowadzenia testu pobudzenia gonady antyestrogenem nastąpił znamienny statystycznie wzrost stężenia 17 OH-P w surowicy krwi jedynie w grupie oliogozoospermii „minus\\\" i w grupie azoospermii

W nasieniu natomiast wyjściowe średnie stężenia 17 OH-P były w badanych grupach zbliżone do siebie i nie różniły się między sobą w sposób istotny statystycznie, a w porównaniu do wartości wykazanych w surowicy krwi były około dwukrotnie niższe (Tabl. I).

W wyniku przeprowadzenia testu dynamicznego z clostilbegytem obserwuje się w nasieniu wzrost średniego stężenia 17 OH-P, ale w żadnej grupie nie miał on znaczenia istotnego statystycznie (Tab. I).

Stosunek średniego stężenia 17 OH-P w surowicy krwi do wartości stwierdzanych w nasieniu był w poszczególnych grupach do siebie zbliżony, tak w warunkach wyjściowych, jak i po stymulacji antyestrogenem (z wyjątkiem grupy oligozoospermii nie reagującej na terapię, w której pod wpływem clostilbegytu stał się on nieco wyższy (3,04 Tabl. I).

DYSKUSJA

W wykonanych przez nas badaniach nie stwierdzono istotnych różnic w stężeniu 17 hydroksyprogesteronu w surowicy krwi pomiędzy osobami z grupy normosper-micznej, a mężczyznami tworzącymi grupę oligozoospermiczną (pozytywnie lub negatywnie odpowiadającą na przewlekłą terapię antyestrogenową), czy też grupę charakteryzującą się azoospermią. Rezultaty te są sprzeczne z obserwacjami Smalsa (3), który wykazał obniżenie średniego stężenia 17 OH-P u mężczyzn z pierwotnym defektem jąder a także Wanga (5), który podobne wyniki uzyskał u osób z hipo-gonadyzmem hipogonadotropowym. We wcześniej wykonanych przez nas badaniach (1) innymi metodami, nie stwierdziliśmy różnic w stężeniu 17 OH-P w surowicy krwi pomiędzy mężczyznami płodnymi, a z zaburzeniami spermatogenezy (oligozoospermia idiopatyczna).

Pobudzenie gonad antyestrogenem w teście dynamicznym powodowało znamienny statystycznie wzrost średniego stężenia 17 OH-P w surowicy krwi, ale ujawniło się to jedynie w grupie oligozoospermii nie reagującej na przewlekłe leczenie antyest-rogenowe oraz u mężczyzn z azoospermią. Dowodzi to względnie słabej reaktywności 17 OH-P na bodziec stymulujący i nie pozwala na wyciągnięcie głębszych wniosków.

Mało danych dostarczyła ocena wyjściowych stężeń 17 OH-P w plaźmie nasienia, gdyż nie różniły się one pomiędzy poszczególnymi grupami, natomiast średnie stężenie 17 OH-P w spermie było około dwa razy niższe niż w surowicy krwi. Wzrost średniego stężenia 17 OH-P w nasieniu w teście dynamicznym z antyestrogenem we wszystkich grupach nie był statystycznie znamienny.

Być może zastosowanie silniejszego bodźca stymulującego (np. HCG) ujawniłoby wyraźniejszą odpowiedź tak w surowicy jak i w nasieniu.

W przeciwieństwie do wyników przedstawianych przez innych autorów (2, 3, 4, 5), a zgodnie z poprzednimi naszymi obserwacjami (1), aktualne rezultaty badań potwierdzają małą przydatność oceny stężenia 17 OH-P (w teście dynamicznym z antyestrogenem, tak w surowicy krwi jak i plaźmie nasienia) w analizie funkcji hormonalnej jąder.

Poziom omawianego hormonu nie pozostawał też w uchwytnym związku ze stopniem zaburzeń spermatogenezy oraz uzyskanym efektem semenologicznym przewlekłego leczenia antyestrogenowego oligiozoospermii idiopatycznej.

1. 1. Milewicz A., Mędraś M.: 21-Deoxycortisol and 17-hydroxyprogesterone responses to adrenocorticotropic hormone in a males with idtiopathic oligozoospermia. Andrologia, 1987, 19, 393. —
2. 2. Lipsett M. B.: Steroid secretion by the testis in man. In: The endocrine function of the human testis (Eds.) James V. H. T., Serio M., Martini L., Academic Press, New York, 1974, 2, 1. —
3. 3. Smals A. G. H., Kloppenborg P. W. C, Pieters G. F. F. M., Losekott D. C, Benraad Th. J.\\\\ Basal and human chorionic gonadotropin-stimulated 17 a-hydroxyprogesterone and testosterone levels in Klinefeltera syndrome. J. Clin. Endocrinol., 1978, 47, 1144. —
4. 4. Stewart-Bentley M., Horton R.: 17 a-hydroxyprogesterone in human plasma. J. Clin. Endocr. Metab., 1971, 33, 542.
5. 5. Wang C, Paulsen C. A., Hopper B. R., Rebar R. W., Yen S. S. C: Acute steroidogenic responsiveness to human luteinizing hormone in hypogonadotropic hypogonadism. J. clin. Endocr. Metab., 1980, 51, 1269.

dr nauk med. Marek Mędraś 50-367 Wrocław, ul. Pasteura 4