english version wersja do druku
	kwartalnik ISSN 0500-7208 Czasopismo punktowane przez KBN, Index Copernicus oraz w bazie GBL

Badanie cytologiczne osadu moczu jest badaniem rutynowym w diagnostyce nowotworów pęcherza moczowego w wielu krajach. Pomimo wysokiej oceny przydat- ności tej metody, nie znalazła ona w Polsce szerszego zastosowania w praktyce klinicznej (4, 5, 10, 11, 12, 14).

Komórki nowotworowe w moczu po raz pierwszy stwierdził Sanders w 1865 r. u chorego z guzem pęcherza moczowego (3). Największe zasługi dla rozpowszech- nienia tej metody diagnostycznej miały prace Papanicolau w 1954 r. (8). Według ekspertów Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) wskazaniem do badania cytologicznego osadu moczu jest: krwiomocz, przewlekłe stany zapalne pęcherza moczowego, stany dużego ryzyka powstania nowotworu pęcherza mo- czowego, shistosomiaza, stany po leczeniu guzów nabłonkowych pęcherza moczo- wego (9).

W badaniach cytologicznych osadu moczu wykorzystano stały objaw guzów nabłonkowych pęcherza moczowego, polegający na obfitym i ciągłym złuszczaniu się komórek nowotworowych z powierzchni guza. Złuszczone komórki są wyda- lane z moczem i u większości chorych można je wykryć w badaniu mikrosko- powym (13).

Celem pracy była ocena wartości diagnostycznej badań cytologicznych osadu moczu w guzach pęcherza moczowego w różnym stadium zaawansowania i o różnym stopniu złośliwości histologicznej.

MATERIAŁ I METODA

W Klinice Urologii Akademii Medycznej w Poznaniu w okresie od grudnia 1990 r. do kwietnia 1992 r. wykonano badania cytologiczne osadu moczu u 80 chorych w tym 64 mężczyzn i 16 kobiet w wieku od 35 do 91 roku życia. Do badm kwalifikowano chorych, u których podejrzewano guz pęcherza moczowego na podstawie objawów klinicznych i badania ultrasonograficznego przez powłoki brzuszne.

Badano świeży, swobodnie oddany rano mocz w ilości około SO ml. Mocz wirowano przez 10 min. z szybkością 3000 obrotów na minutę. Płyn znad osadu ostrożnie zlewano, a do osadu moczu dodawano 0,2 ml roztworu białka (nieswoistej surowicy ludzkiej) w celu zwiększenia adhezji komórek do szkła. Tak przygotowany osad moczu przenoszono na 2-3 szkiełka podstawowe i wykonywano rozmazy, które utrwalano w mieszaninie alkoholowo-eterowej (1:1). Preparaty barwiono metodą Papanicolau. Badanie to wykonano u każdego chorego 3 krotnie przez ko- lejne 3 dni.

Otrzymane wyniki badań cytologicznych były następnie porównywane z wynika- mi badań histopatologicznych wycinków lub materiału pooperacyjnego. Liczba pewnych rozpoznań nowotworu nabłonkowego pęcherza moczowego potwierdzonych badaniem histopatologicznym zmniejszyła się ostatecznie do 75 chorych. U wszystkich chorych rozpoznano badaniem histopatologicznym raka przejściowokomórkowego w różnym stadium zaawansowania i o różnym stopniu złośliwości histologicznej. U 5 chorych, u których podejrzewano raka pęcherza moczowego na podstawie objawów klinicznych i ultrasonografii przez powłoki brzuszne badanie cystoskopowe i histopatologiczne pobranych wycinków nie potwier- dziło wstępnego rozpoznania. Badanie cytologiczne osadu moczu u tych 5 cho- rych również było negatywne. U pozostałych 75 chorych badanie cytologiczne osadu moczu wykazało komórki nowotworowe u 55 badanych (73%), a komórki podejrzane u 9 chorych (12%). Wyników fałszywie dodatnich nie było. Wyniki fałszywe ujemne uzyskano u 11 (15%) chorych z guzem pęcherza moczowego. Dla oceny stopnia wykrywalności komórek nowotworowych w osadzie moczu zsumowano wyniki badań cytologicznych pewnych i podejrzanych, co dało 85% zgodności rozpoznania.

W tabeli II przedstawiono wyniki badań cytologicznych osadu moczu w po- szczególnych stadiach zaawansowania raka pęcherza moczowego.

W grupie guzów powierzchownych uzyskano pozytywne wyniki u 2 chorych w stadium Ta i u 16 na 18 chorych w stadium Tl. Wśród 24 chorych w stadium T2 pozytywne wyniki cytologii osadu moczu były u 22 osób. W grupie 15 chorych z guzami T3 u 13 badanych wyniki badania cytologicznego osadu moczu były pozytywne, podczas gdy w grupie 14 chorych w stadium T4 ul1 cytologia była poyzytywna, a u 3 nie stwierdzono w osadzie moczu komórek nowotworowych.

W tabeli III przedstawiono wyniki badań cytologicznych osadu moczu w zależ- ności od stopnia złośliwości histologicznej (G).

W grupie chorych z rakiem pęcherza moczowego dobrze zróżnicowanym (Gl) uzyskano najsłabsze wyniki, u 2 chorych wynik badania cytologicznego był pozytyw- ny, a u 3 negatywny. Natomiast wyniki badania cytologicznego w grupie chorych z rakiem średnio i nisko zróżnicowanym były takie same i w obu grupach u około 88% osób wykazano w osadzie moczu obecność komórek nowotworowych.

OMÓWIENIE WYNIKÓW

W omawianej grupie 75 chorych z rakiem przejściowokomórkowym pęcherza moczowego uzyskaliśmy w badaniu cytologicznym osadu moczu u 55 chorych (73%) komórki nowotworowe, u 9 chorych (12%) komórki podejrzane, a u 11 chorych (15%) mimo 3 krotnego badania osadu moczu nie stwierdzono komórek nowo- tworowych. Wyniki naszych badań zbliżone są do wyników innych autorów polskich: Rojewska i inni (10) podaje 89% w sumie wyników pewnych i podejrzanych, Stąpor i Jeromin (5) 88% pewnych rozpoznań, Twardosz i Kwias (14) 79,6%, Tyloch i inni (15) 87%. El-Bolkainy (2) w swojej pracy przedstawił wyniki badania cytologicznego osadu moczu u chorych z rakiem pęcherza moczowego wielu innych autorów zagranicznych. Material obejmował u poszczególnych autorów od 28 do 315 przypadków, w sumie liczył 1976 chorych. Wyniki pewne uzyskano średnio u 73,8% chorych podejrzane u 5,4%, a negatywne u 20,8% badanych.

Najsłabsze wyniki badania cytologicznego osadu moczu uzyskaliśmy w grupie chorych z guzami pęcherza moczowego w stadium Ta — 50% wyników pozytywnych w rakach Gl — 40% wyników zgodnych z rozpoznaniem histopatologicznym. Również inni autorzy podają, że najtrudniej rozpoznać raka przejściowo-komór- kowego o najniższym stopniu złośliwości histologicznej (1, 5, 6, 7, 11). Tłumaczą to istnieniem dużej więzi międzykomórkowej w tych nowotworach i złuszczanie komórek jest niewielkie, stąd liczba komórek w osadzie moczu jest nieduża i rozpo- znanie nowotworu jest trudne. Inny rodzaj trudności wynika ze znacznego podobień- sn w badaniu cytologicznym komórek wysoko dojrzałego raka i komórek nienowot- worowych nabłonka przejściowego. W rakach o wyższym stopniu złośliwości (G) pojawiają się wyraźne cechy atypii, ponadto więź między komórkowa jest słabsza, komoda obficie się złuszczają i są liczniejsze w osadzie moczu. Poza tym w naszym materiale guzy w stadium Ta miały małe rozmiary, a z małej powierzchni, objętej zmianą nowotworową liczba złuszczonych komórek jest niewielka. Na problem ten zwraca uwagę również Symonowicz i inni (11).

W stadium T2, T3 i T4 przyczyną wyników fałszywie ujemnych w naszym materiale było znaczne zakażenie pęcherza moczowego, które powodowało alkalizację moczu i cytolizę komórek osadu. Również inni autorzy podkreślają niekorzystny wpływ wysokiego pH moczu na wyniki badań cytologicznych (5, 10, 11, 12), a Rojewska i inni (10) wykonywali badanie cytologiczne osadu tylko z moczu o niskim pH. U 2 chorych z guzami w stadium T3 i T4 uważamy, że przyczyną wyników fałszywie ujemnych była zbyt mała pojemność pęcherza moczowego z uporczywym częstomoczem, tak że podczas 1 mikcji oddawali oni znacznie poniżej 50 ml moczu.

WNIOSKI

1. Badanie cytologiczne osadu wykazało komórki nowotworowe lub podejrzane u 85% chorych z rakiem przejściowo-komórkowym pęcherza moczowego i jest szczególnie cenne w rozpoznawaniu raków o wyższym stopniu złośliwości histologicz- nej.

2. Wyniki fałszywie ujemne stanowiły ok. 15% i dotyczyły guzów o niewielkich rozmiarach w stadium Ta, raków o niskim stopniu złośliwości histologicznej Gl lub guzów przebiegających z alkalizującym zakażeniem pęcherza moczowego lub znacz- nym zmniejszeniem jego pojemności.

1. 1.Biernat S., Kopczyński J.: Ocena efektywności badania cytologicznego moczu w rozpoznawaniu i określaniu stopnia AJBUWUŚJ raka py***™ moczowego. UroL Pol, 1992, 45, 113.
2. 2. El-Bolkainy MM.: Cytology of bladder carcinoma. J. Urol., 1980,124,20. —
3. 3. Esposti P.L.: Acta Cytol. 1970,14,15.
4. 4. Iwaszczyszyn J., Strzeszyński J., Cadel Z.: Badanie osadu moczu u chorych na raka pęcherza moczowego. Pol. Przeg. Chir., 1975, 47, 283. —
5. 5. Jeromin L., Stąpor K.: Przydatność badań cytologicznych w rozpoznawaniu nowotworów nabłonkowych pęcherza moczowego. Przeg. Lek., 1972, 29, 284. —
6. 6. Koss L. G.: Precursor lesions of invasive bladder cancer. Eur. Urol., 1988, 14, Supl., 1, 4. —
7. 7. Murky M.W.:Current status of urinary cytology in the evaluation of bladder neoplasm. Human Pathol.,1990,21,886.
8. 8. Papanicolaou GJ\\\\!., Marshal V.F.: Urine sediment smears as a diagnostic procedure in cancers of the urinary tract. Science., 1946,101,519. —
9. 9. Riotton G., Christopherson W.M.: Cytology of non-gynaecological sites. W.H.O. 1977. 17. —
10. 10. Rojewska J., Czaplicki M., Szymańska K., Walczak E.\\\\ Wartość diagnostyczna cytologicznego badania moczu u chorych podejrzanych o nowotwory nabłonkowe narządów moczowych. Urol. Pol., 1986, 39, 14.
11. 11. Symonowicz P., Szymańska K., Rojewska J., Musierowicz A.: Badanie cytologiczne osadu moczu w diagnostyce nowotworów układu moczowego. Wiad. Lek., 1987, 8, 543. —
12. 12. Szymańska K., Rojewska J.* Biernacka-Warzonek D., Musierowicz A., Symonowicz P.\\\\ Obraz morfologiczny osadu moczu w przypadkach raka pęcherza moczowego. Pat PoL, 1986, 37, 170. —
13. 13. Tsai S.Y., Laughlin V.C, Goodsitt E., Bosa A.: Exfoliative cytology in urine. J. Urol., 1968, 99, 342. —
14. 14. Twardosz W., Kwias Z.: Przydatność badań cytologicznych w guzach układu moczowego. Pol. Przeg. Chir., 1976, 48, 1295. —
15. 15. Tyloch F., Tyloch J., Gajda AT.,Korenkiewicz J-, Sujkowska R.: Ocena wyników badań cytologicznych osadu moczu u chorych podejrzanych o nowotwory układu moczowego leczonych w Klinice Urologii AM. Urol. Pol., 1992, 45, 128.

dr med. Paweł Szymanowski
Klinika Urologii Akademii Medycznej im. Karola Marcinkowskiego
60-967 Poznań, ul. Szkolna 8/12