english version wersja do druku
	kwartalnik ISSN 0500-7208 Czasopismo punktowane przez KBN, Index Copernicus oraz w bazie GBL

Wprowadzenie

Światowa Organizacja Zdrowia (WHO – World Health Organisation) określa zdrowie seksualne jako integrację somatycznych, emocjonalnych, intelektualnych i socjalnych aspektów seksualności, która wzbogaca i wzmacnia osobowość, komunikację i miłość między partnerami [1]. Fundamentalne dla tej koncepcji jest prawo do zadowolenia z życia płciowego.

Jednym z częściej występujących zaburzeń seksualnych jest zaburzenie erekcji (ang. ED – erectile dysfunction), definiowane jako niemożność osiągnięcia sztywności prącia wystarczającej do odbycia satysfakcjonującego stosunku płciowego. Częstość występowania ED wzrasta wraz z wiekiem [2]. Wyniki badań wskazują, że najczęstszą przyczyną ED u mężczyzn po 40. roku życia jest miażdżyca [3]. W polskich badaniach wykazano, że u mężczyzn po 40. roku życia ED występuje z częstością 42,7% [4]. ED stwierdzono tutaj u 70,3% mężczyzn z chorobą wieńcową serca, 67,8% z nadciśnieniem, 78% z cukrzycą i u 78% mężczyzn z chorobami psychiatrycznymi. Wczesne zmiany miażdżycowe rozwijają się już w dzieciństwie, a objawy kliniczne, które mogą być przyczyną zgonu (zawał serca i udar mózgu), występują częściej po 40. roku życia [5,6]. Stwierdzono, że ED może być pierwszym objawem wskazującym na rozwój uogólnionych zmian miażdżycowych, który pojawia się średnio na trzydzieści dziewięć miesięcy przed objawami ze strony układu sercowo- naczyniowego [7]. W badaniach Framingham Heart Study wykazano, że mężczyźni z nasilonym ED mają o 34% większe ryzyko pojawienia się ostrego epizodu choroby wieńcowej w ciągu dziesięciu lat niż mężczyźni bez ED [8]. Naczynia tętnicze prącia mają mniejszą średnicę w porównaniu z naczyniami wieńcowymi, dlatego objawy zwężenia ich światła ujawniają się jako pierwsze, przed zawałem serca czy udarem mózgu. Uważa się, że ED może stanowić „szczyt góry lodowej”, poprzedzając objawy choroby wieńcowej serca, oraz że może być ważną wskazówką diagnostyczną zmian miażdżycowych [9].

Czynniki ryzyka miażdżycy, które można modyfikować, to nieprawidłowy lipidogram (podwyższone stężenie cholesterolu całkowitego, jego frakcji LDL i triglicerydów, obniżone stężenie frakcji HDL cholesterolu), cukrzyca, a także otyłość (głównie brzuszna), nadciśnienie tętnicze, nieprawidłowe żywienie, palenie tytoniu, nadużywanie alkoholu i mała aktywność fizyczna. Czynnikami, które nie podlegają modyfikacji są wiek (powyżej 40. roku życia), płeć męska oraz uwarunkowania genetyczne (predyspozycja do występowania miażdżycy i jej powikłań w rodzinie) [10,11].

Do endogennych czynników ryzyka miażdżycy należy też tzw. zespół metaboliczny, do którego najczęściej zalicza się otyłość, nadciśnienie i zaburzenia lipidogramu [12]. Zespołowi metabolicznemu towarzyszą zmiany hormonalne, które mogą być przyczyną ED, m.in. zwiększona aromatyzacja testosteronu do estradiolu oraz obniżenie stężenia testosteronu całkowitego i wolnego we krwi [13,14]. Hipoandrogenizm u mężczyzn objawia się m.in. obniżeniem lub brakiem popędu płciowego (libido), brakiem zainteresowania seksem (brak fantazji seksualnych), brakiem erekcji samoistnych, zaburzeniami erekcji prącia podczas stymulacji seksualnej (ED), trudnościami w osiągnięciu orgazmu, a także brakiem chęci do podejmowania innych czynności seksualnych, jak np. pieszczoty erotyczne, masturbacja [15].

Najwyższy w Polsce współczynnik zgonów mężczyzn z powodu chorób układu krążenia występuje w powiecie miejskim łódzkim. W 2004 r. współczynnik zgonów w Łodzi wynosił 13,8 na 1000 mieszkańców, podczas gdy w Polsce – 9,7/1000 [16]. Ponieważ częstość występowania czynników ryzyka rozwoju miażdżycy w aglomeracji łódzkiej jest również wyższa niż w innych regionach kraju [17], można przypuszczać, że wysoka jest tutaj także częstość występowania zaburzeń seksualnych.

Cel pracy

Celem niniejszej pracy było zbadanie, czy u młodych mężczyzn w Łodzi, w wieku między 20. a 39. rokiem życia, występują zaburzenia reakcji płciowych i związane z nimi obniżenie poziomu zadowolenia z życia płciowego, a także jakie mogą być ich przyczyny.

Materiał i metody

Ochotnicy i grupy badawcze

Po uzyskaniu zgody Komisji Bioetyki przy Uniwersytecie Medycznym w Łodzi z elektronicznej bazy mieszkańców Łódzkiego Urzędu Wojewódzkiego wybrano losowo grupę trzystu mężczyzn w wieku 20-39 lat. Po listownym zaproszeniu zgłosiło się osiemdziesięciu mężczyzn, których podzielono na dwie grupy wiekowe: I – 44 mężczyzn w wieku 20-29 lat (średnio 23,6 ±3,1, mediana 23), grupę nazwano „dwudziestolatkami”; II – 36 mężczyzn w wieku 30-39 lat (średnio 33,8 ±3, mediana 33), grupę nazwano „trzydziestolatkami”.

Po uzyskaniu wyczerpujących informacji na temat celu i sposobu przeprowadzenia badań, ochotnicy podpisywali świadomą zgodę na uczestnictwo w programie. Przeprowadzano wywiad dotyczący przebytych i aktualnych chorób oraz częstości spożywania napojów alkoholowych i palenia tytoniu, obecnie lub w przeszłości (wypalonych co najmniej sto papierosów). Badani odpowiadali także na pytania dotyczące aktywności fizycznej (rodzaj wykonywanej pracy, rodzaj, czas trwania i częstość uprawianego sportu, ćwiczeń wytrzymałościowych oraz czas i częstość spacerów).

Kwestionariusz życia płciowego

Wypełnienie kwestionariusza polegało na zakreśleniu we wskazanym polu jednej spośród kilku możliwych odpowiedzi. Analizowano odpowiedzi na następujące pytania dotyczące ostatnich czterech tygodni: 1. Czy mieszka pan na stałe z partnerką seksualną? (odpowiedzi: tak, nie). 2. Czy jest pan w stanie osiągnąć i utrzymać erekcję wystarczającą do odbycia stosunku płciowego? (odpowiedzi: prawie nigdy/nigdy, większość razy, zwykle, prawie zawsze/zawsze). 3. Jak często osiągał pan orgazm podczas stymulacji seksualnej? (odpowiedzi: prawie nigdy/nigdy, większość razy, zwykle, prawie zawsze/zawsze). 4. Jak często budził się pan z erekcją? (odpowiedzi: wcale, 1/miesiąc, 2-3/miesiąc, 1/tydzień, 2-3/tydzień, 4-6/tydzień, 1/dzień, >1/dzień). 5. Jak często myśli pan o seksie (fantazje erotyczne)? (odpowiedzi: wcale, 1/miesiąc, 2-3/miesiąc, 1/tydzień, 2-3/tydzień, 4-6/tydzień, 1/dzień, >1/dzień). 6. Jak oceniłby pan poziom swoich potrzeb seksualnych? (odpowiedzi: brak/bardzo niski, niski, umiarkowany, wysoki, bardzo wysoki). 7. Jak często dążył pan do odbycia stosunku płciowego? (odpowiedzi: wcale, 1/miesiąc, 2-3/miesiąc, 1/tydzień, 2-3/tydzień, 4-6/tydzień, 1/dzień, >1/dzień). 8. Jak często podejmował pan aktywność erotyczną (pocałunki, pieszczoty itp.) (odpowiedzi: wcale, 1/miesiąc, 2-3/miesiąc, 1/tydzień, 2-3/tydzień, 4-6/tydzień, 1/dzień, >1/dzień)? 9. Jak często się pan masturbował? (odpowiedzi: wcale, 1/miesiąc, 2-3/miesiąc, 1/tydzień, 2-3/tydzień, 4-6/tydzień, 1/dzień, >1/dzień). 10. Czy jest pan ogólnie zadowolony ze swojego życia płciowego? (odpowiedzi: bardzo niezadowolony, raczej niezadowolony, średnio zadowolony, raczej zadowolony, bardzo zadowolony).

W pytaniu nr 2 odpowiedź „prawie zawsze/zawsze” uznano za świadczącą o niezaburzonej erekcji. Natomiast odpowiedzi wskazujące na mniejszą częstość występowania prawidłowej erekcji uznano za świadczące o występowaniu ED. Na łagodne ED wskazywała odpowiedź „większość razy”, średnie ED odpowiedź „czasami” i ciężkie ED odpowiedź „prawie nigdy/nigdy”.

W pytaniu nr 3 odpowiedź „prawie zawsze/zawsze” uznano za świadczącą o niezaburzonej zdolności do osiągania orgazmu. Natomiast odpowiedzi wskazujące na mniejszą częstość występowania orgazmu podczas stymulacji seksualnej uznano za świadczące o występowaniu zaburzenia tej reakcji płciowej (OD). Na łagodne OD wskazywała odpowiedź „większość razy”, średnie OD odpowiedź „czasami” i ciężkie OD odpowiedź „prawie nigdy/nigdy”.

Pomiary antropometryczne

W godzinach porannych przeprowadzano pomiary ciężaru ciała i wzrostu oraz obwodów talii i bioder na wysokości krętarzy kości udowych. Wskaźnik masy ciała (ang. BMI – body mass index) liczono jako iloraz masy ciała (w kg) i wartości kwadratu wzrostu (w m). W przypadku wyniku BMI 25-29,9 kg/m2 rozpoznawano nadwagę, przy wyniku powyżej 30 kg/m2 stwierdzano otyłość. Dla oceny typu rozmieszczenia tkanki tłuszczowej wyliczano wskaźnik talia/biodra (WHR – ang. waist to hip ratio), dzieląc obwód w talii (w cm) przez obwód bioder (w cm). Jeśli wskaźnik WHR był powyżej 0,9 lub obwód talii powyżej 102 cm, rozpoznawano otyłość brzuszną.

Ciśnienie tętnicze krwi mierzono dwukrotnie, w odstępie dziesięciu minut w pozycji siedzącej, metodą Korotkowa. Za prawidłowy pomiar uznawano ten, w którym ciśnienie było niższe.

Badania biochemiczne krwi i oznaczenia hormonalne

W godzinach od ósmej do dziesiątej rano pobierano krew z żyły odłokciowej, po co najmniej dwunastodzinnym okresie wstrzymania się od posiłków. Badania biochemiczne krwi wykonywano w dniu pobrania. Część krwi odwirowywano i uzyskaną surowicę przechowywano w temperaturze -80oC do chwili wykonania oznaczeń hormonalnych (nie dłużej niż sześćdziesiąt dni).

Stężenia: glukozy, albumin, cholesterolu całkowitego (TCh), frakcji HDL cholesterolu (HDL-Ch) i triglicerydów (TG) we krwi oznaczano metodą enzymatyczną z zastosowaniem aparatu Cobas Integra i odczynników firmy Roche Diagnostics Polska. Stężenie frakcji LDL cholesterolu (LDL-Ch) wyliczano według wzoru Friedewalda: LDL-Ch = TCh – (HDL-Ch + TG/5), przy stężeniu TG <400 mg/dl. Przy stężeniu TG >400 mg/dl LDL-Ch oznaczano metodą enzymatyczną.

Oznaczenia hormonalne wykonywano tymi samymi zestawami odczynników dla wszystkich badanych. Do wszystkich oznaczeń zastosowano metodę chemiluminescencyjną (Immulite 1000, DPC, USA). W surowicy krwi oznaczano stężenia: testosteronu całkowitego (czułość metody – 0,5 nmol/l), siarczanu dehydroepiandrosteronu (DHEA-S, czułość metody – 3 µg/dl), estradiolu (czułość metody – 20 pmol/l), hormonu luteinizującego (LH, czułość metody – 0,1 IU/l), hormonu folikulotropowego (FSH, czułość metody – 0,1 IU/l) oraz globuliny wiążącej hormony płciowe (SHBG, czułość metody – 0,2 nmol/l).

Obliczano wskaźnik wolnego testosteronu (FTI – ang. free testosterone index) według wzoru: testosteron całkowity (nmol/l) / SHBG (nmol/l) x 100. Obliczano także stężenie testosteronu wolnego (testosteron nie związany z białkami) i bioaktywnego (testosteron wolny + związany słabo z albuminami). Korzystano z programu kalkulacyjnego przygotowanego przez International Society for the Study of the Aging Male (ISSAM, 2005), gdzie zastosowano wzory:

1. testosteron wolny = testosteron całkowity – testosteron związany z albuminami – testosteron związany z SHBG
2. testosteron bioaktywny = testosteron wolny x [1 + (testosteron związany z albuminami)]

Kryteria rozpoznania zespołu metabolicznego

Kryteria rozpoznania tego zespołu są różne, ale do najpopularniejszych należą te, które zostały przyjęte przez III Panel Narodowego Programu Edukacji Cholesterolowej (National Cholesterol Education Program/Adult Treatment Panel III - NCEP/ATP III, USA) w 2001 roku [12]. Zalicza się tu trzy lub więcej z następujących kryteriów: podwyższony BMI (g30 kg/m2), zwiększony obwód talii (g102 cm), podwyższony poziom TG we krwi (g150 mg/dl), obniżony poziom HDL-Ch (<40 mg/dl), podwyższony poziom glukozy na czczo (g110 mg/dl) i zwiększone ciśnienie tętnicze krwi (g130/85 mm Hg).

Analiza statystyczna

Wyniki badań poddano analizie statystycznej przy użyciu programu Statistica 7,1. Miarami podstawowymi były: średnia arytmetyczna, odchylenie standardowe, mediana, zakres wartości, rozkład procentowy i rozkład zmiennych (test normalności W Shapiro-Wilka). Dla zbadania istotności różnic między grupami zastosowano test t-Studenta lub test U Manna-Whitneya w zależności od rozkładu zmiennych. Dla oceny korelacji liniowych między badanymi zmiennymi zastosowano test R-Spearmana. Dla zbadania siły zależności pomiędzy badanymi parametrami zastosowano test chi-kwadrat Pearsona. Za znamienne statystycznie przyjęto poziomy istotności p<0,05.

Wyniki

Wywiad

W wywiadzie dwóch mężczyzn zgłosiło leczenie nadciśnienia tętniczego, a żaden nie zgłaszał cukrzycy ani hiperlipidemii. W całej grupie badanych 35% osób prowadziło siedzący tryb życia i nie wykazywało żadnej dodatkowej aktywności fizycznej. Wśród pracujących mężczyzn 70,4% wykonywało pracę siedzącą (dwudziestolatkowie – 61,6%, trzydziestolatkowie – 78,6%). Niepracujący to w 65% studenci, którzy także prowadzili mało aktywny tryb życia.

Aktualnymi palaczami papierosów było 33,8% mężczyzn, a 25% obecnie nie paliło, ale paliło wcześniej. Łącznie 57,5% mężczyzn było obecnymi lub byłymi palaczami (dwudziestolatkowie – 52,3%, trzydziestolatkowie – 63,9%).

Kwestionariusz życia płciowego

Spośród wszystkich badanych 54,7% stale mieszkało z partnerką seksualną, znamiennie częściej trzydziestolatkowie (82,4%) niż dwudziestolatkowie (30%). Tylko 14,7% mężczyzn nie miało stałej partnerki, częściej młodsi (20%) niż starsi (8,8%).

W całej badanej grupie 75% mężczyzn nie zgłaszało ED (dwudziestolatkowie – 68,6%, trzydziestolatkowie – 81,3%). Łagodne ED stwierdzono u 23,5% badanych. Częstsze występowanie łagodnego ED stwierdzono w grupie młodszej (31,4%) niż starszej (15,6%). W grupie trzydziestolatków 3,1% badanych nie było w stanie w ciągu ostatnich czterech tygodni osiągnąć erekcji, a więc miało ciężką postać ED (ryc. 1a). Ciężkiej ani średniej postaci ED nie stwierdzono w grupie dwudziestolatków.

Problemy z uzyskaniem orgazmu zgłaszało 22,5% badanych. Łagodne OD stwierdzono u 15,8% dwudziestolatków, a średnie OD u 2,6% mężczyzn z tej grupy. W grupie trzydziestolatków u 3,1% badanych występowały ciężkie OD, a u 9,4% występowała postać łagodna (ryc. 1b).

W tabeli I przedstawiono częstość występowania spontanicznych erekcji, fantazji seksualnych, dążenia do pieszczot erotycznych, stosunku płciowego oraz częstość masturbacji u mężczyzn w obu grupach wiekowych. Stwierdzono, że trzydziestolatkowie najczęściej dążyli do pieszczot erotycznych 2-3 razy w tygodniu (32,3% badanych), co łączy się z podobną częstością dążenia do stosunku płciowego (38,7%). Dwudziestolatkowie znamiennie rzadziej w porównaniu z trzydziestolatkami dążyli do pieszczot erotycznych (2-3 razy/tydz. – 7,9%, całkowity brak takich działań – 23,7% badanych), a dążenie do stosunku płciowego występowało podobnie często jak u trzydziestolatków (najczęściej 2-3 razy/tydz. – 34,5%).

Stwierdzono znamienne różnice pomiędzy grupami wiekowymi odnośnie częstości uprawiania masturbacji. Wśród trzydziestolatków 52,9% odpowiedziało, że wcale nie uprawia masturbacji. Najczęściej w tej grupie wiekowej uprawiano masturbację 2-3 razy/tydzień (11,8%) lub 2-3 razy/miesiąc (11,8%). Natomiast dwudziestolatkowie najczęściej masturbują się 1-3 razy/tydzień (51,2%), a 20,5% badanych wcale nie uprawia masturbacji.

Nie stwierdzono znamiennych statystycznie różnic między grupami wiekowymi przy ocenie częstości występowania spontanicznych erekcji, fantazji seksualnych czy też dążenia do stosunku płciowego.

Na rycinie 2 przedstawione są wyniki odpowiedzi na pytania dotyczące poziomu potrzeb seksualnych i ogólnego zadowolenia z życia płciowego. W przedziale wiekowym 20-29 lat najwięcej mężczyzn (71%) określiło poziom swych potrzeb seksualnych jako „bardzo wysoki” lub „wysoki”, a 28,2% odpowiedziało, że jest on „umiarkowany” (ryc. 2a). Żaden z badanych w młodszej grupie nie określił poziomu swych potrzeb jako „niski” lub „brak potrzeb”.

W grupie wiekowej 30-39 lat najwięcej mężczyzn (50%) określiło poziom swoich potrzeb seksualnych jako „umiarkowany”, a częstość odpowiedzi „bardzo wysoki” lub „wysoki” poziom była znamiennie niższa niż u dwudziestolatków (44,1%). W grupie starszych mężczyzn 5,8% badanych odpowiedziało, że ich poziom potrzeb seksualnych jest „niski” lub „brak potrzeb”.

W obu grupach wiekowych większość mężczyzn była „bardzo” lub „raczej zadowolonych” ze swojego życia płciowego (dwudziestolatkowie – 65,8%, trzydziestolatkowie – 79,4%). W obu grupach podobny odsetek mężczyzn był „raczej” lub „bardzo niezadowolonych” (odpowiednio 15,8% i 17,6%) (ryc. 2b).

Pomiary antropometryczne

Aż 36,2% wszystkich badanych miało nadwagę, a 13,7% otyłość (łącznie 50% badanych miało przekroczoną normę ciężaru ciała). W grupie trzydziestolatków był znamiennie statystycznie wyższy ciężar ciała oraz obwód talii w porównaniu z grupą dwudziestolatków. Obwód talii g102 cm stwierdzono u 12,7% mężczyzn (w tym prawie dwukrotnie częściej u trzydziestolatków niż u dwudziestolatków). Podwyższone skurczowe ciśnienie tętnicze krwi (g130 mm Hg) stwierdzono u 51,2% badanych (dwudziestolatkowie – 45,5%, trzydziestolatkowie – 58,3%), a u 21,2% mężczyzn ciśnienie rozkurczowe było g85 mm Hg (dwudziestolatkowie – 18,2%, trzydziestolatkowie – 25%) (tab. II).

Badania biochemiczne i hormonalne

Podwyższone stężenie glukozy we krwi na czczo (g110 mg/l) stwierdzono u 2,5% trzydziestoletnich mężczyzn. Badania lipidogramu wykazały, że trzydziestolatkowie mieli znamiennie wyższe stężenia TCh i TG w porównaniu z dwudziestolatkami. Najczęściej obserwowane przekroczenie normy dotyczyło stężenia TG (16,2% wszystkich badanych), TCh (13,7%) i LDL-Ch (7,5%). Obniżone stężenie HDL-Ch (<40 mg/dl) miało 11,2% mężczyzn (tab. II).

W tabeli III przedstawiono stężenia steroidów płciowych, gonadotropin i wyliczonych wskaźników hormonalnych. Znamiennie statystycznie niższe stężenie estradiolu we krwi oraz znamiennie niższy wskaźnik FTI występowały u trzydziestolatków w porównaniu z dwudziestolatkami. Stężenia pozostałych hormonów i wskaźników hormonalnych nie różniły się istotnie między grupami wiekowymi.

Rozpoznanie zespołu metabolicznego

Stosując kryteria NCEP/ATP III zespół metaboliczny rozpoznano u 17,5% badanych mężczyzn w wieku 20-39 lat (dwudziestolatkowie – 13,6%, trzydziestolatkowie – 22,2%).

Korelacje

Badanie korelacji liniowych wykazało, że u mężczyzn w wieku 20-39 lat zdolność do uzyskania i utrzymania erekcji wystarczającej do odbycia stosunku płciowego jest istotnie zależna tylko od FTI (R=0,26, p=0,03).

Częstość masturbacji ujemnie korelowała z wiekiem (R= -0,39, p=0,0007) i była zależna od stężenia testosteronu wolnego (R= 0,26, p=0,02), testosteronu bioaktywnego (R= 0,3, p=0,01) i FTI (R= 0,28, p=0,01), a także estradiolu (R= 0,28, p=0,02). Częstość występowania fantazji seksualnych ujemnie korelowała z parametrami antropometrycznymi: ciężarem ciała (R= -0,23, p=0,04), BMI (R= -0,25, p=0,03), obwodem talii (R= -0,23, p=0,04) i WHR (R= -0,26, p=0,03).

Poziom potrzeb seksualnych ujemnie korelował z wiekiem (R= -0,23, p=0,04), a dodatnio ze stężeniem DHEA-S we krwi (R= 0,23, p=0,04). Zadowolenie z życia płciowego znamiennie wzrastało z wiekiem (R= 0,26, p=0,02), wzrostem BMI (R= 0,27, p=0,03), wzrostem obwodu talii (R= 0,27, p=0,03), wzrostem WHR (R= 0,26, p=0,04), a także wyższymi TCh (R= 0,33, p=0,007), LDL-Ch (R= 0,33, p=0,007) i TG (R= 0,29, p=0,02). Zadowolenie z życia płciowego było znamiennie mniejsze im wyższe było stężenie testosteronu całkowitego (R= -0,36, p=0,004), testosteronu wolnego (R= -0,25, p=0,04), testosteronu bioaktywnego (R= -0,27, p=0,03) oraz DHEA-S (R= -0,28, p=0,02) (tab. IV). Nie stwierdzono zależności między częstością występowania samoistnych erekcji, zdolnością do uzyskania orgazmu oraz częstością dążenia do pieszczot i stosunków płciowych a wiekiem i badanymi parametrami antropometrycznymi, biochemicznymi i hormonalnymi.

Dyskusja

Stwierdziliśmy, że aż u 25% młodych mężczyzn występowały ED (dwudziestolatkowie – 31,4%, trzydziestolatkowie – 18,7%). W badaniach Parazzini i wsp. [18], przeprowadzonych we Włoszech, ED stwierdzono jedynie u 2% mężczyzn w wieku 20-39 lat, a w amerykańskich badaniach NHLES u 7% mężczyzn między 20. a 29. rokiem życia i 9% mężczyzn między 30. a 39. rokiem życia [19]. Rosen i wsp. porównali częstość występowania ED w ośmiu krajach. Najczęściej ED stwierdzano w USA (22%), a najrzadziej w Hiszpanii (10%) i Francji (11%) [20]. W naszych badaniach ED występowały głównie w postaci łagodnej, ale u trzydziestolatków obecne były także cięższe postacie ED. Nie stwierdzono jednak korelacji między częstością występowania erekcji wystarczającej do odbycia stosunku płciowego a parametrami lipidogramu, czy też parametrami antropometrycznymi. Ponholzer i wsp. [3] stwierdzili, że pojawienie się łagodnych ED jedynie nieznacznie i nieznamiennie zwiększa ryzyko wystąpienia choroby wieńcowej i udaru mózgu. Wskazuje to na obecność innych niż sercowo-naczyniowe przyczyny ED u młodych mężczyzn, np. przyczyn psychogennych. Psychogenne ED może być spowodowane depresją, przewlekłym stresem, a także wcześniejszymi złymi doświadczeniami w życiu seksualnym, i najczęściej dotyczy mężczyzn młodych [21]. Zaburzenia te tłumaczy się zmianami aktywacji układu podwzgórze-przysadka- nadnercza, związanymi ze stresem. Mianowicie nadmiar wydzielania glikokortykoidów prowadzi do zahamowania czynności układu podwzgórze-przysadka-jądra (zmniejszenie amplitudy i częstotliwości pulsacji LH), co prowadzi do zmniejszenia stężenia testosteronu we krwi [22]. Jednak wpływ testosteronu na mechanizmy erekcji i ejakulacji nie jest do końca wyjaśniony. Oprócz testosteronu uczestniczy tutaj szereg czynników naczyniowych i neuronalnych zaliczanych przez Kulę i wsp. [23] do czynników aktywacyjnych erekcji.

OD stwierdziliśmy u 22,5% badanych. U mężczyzn OD uważane są za zaburzenia rzadkie (3-10% pacjentów z zaburzeniami seksualnymi) [24]. Ich częstość zwiększa się wraz z wiekiem [25]. U badanych przez nas dwudziestolatków nie występowały ciężkie OD, ale w grupie trzydziestolatków zgłaszało je 3,1% badanych. Nie wykazaliśmy istotnych statystycznie korelacji pomiędzy stężeniami steroidów płciowych i gonadotropin we krwi a zdolnością do uzyskania i utrzymania erekcji czy też zdolnością do osiągnięcia orgazmu. Inne parametry kliniczne aktywności androgenów, takie jak częstość spontanicznych erekcji, fantazji seksualnych, dążenia do pieszczot i stosunku płciowego, nie wykazywały korelacji ze stężeniami hormonów płciowych we krwi. Tymczasem wyraźny dodatni związek z poziomem testosteronu wolnego i bioaktywnego oraz estradiolu we krwi wykazywała częstość masturbacji. Przedstawione tutaj dane wykazują po raz pierwszy, że częstość masturbacji jest najlepszym parametrem klinicznej oceny aktywności steroidów płciowych u młodych mężczyzn.

Porównanie grupy dwudziestolatków z grupą trzydziestolatków nie wykazało istotnych statystycznie różnic w stężeniach badanych hormonów. Stwierdzono natomiast podwyższanie się stężenia SHBG we krwi wraz z wiekiem, a przez to obniżanie FTI. Obserwowaliśmy także obniżanie się stężenia estradiolu.

Nasze badania wskazują, że nawet u młodych mężczyzn poziom potrzeb płciowych istotnie zmniejsza się wraz z wiekiem. Mężczyźni dwudziestoletni znacznie częściej zgłaszali ich wysoki poziom (59% badanych) w porównaniu z trzydziestolatkami (35%), którzy najczęściej zgłaszali umiarkowany poziom potrzeb seksualnych (50%). Z kolei poziom zadowolenia z życia seksualnego wzrastał wraz z wiekiem. Istotnie większy odsetek mężczyzn trzydziestoletnich był „bardzo” lub „raczej” zadowolonych (około 80%) w porównaniu z mężczyznami dwudziestoletnimi (około 65%). Łączyło się to z większą częstością występowania czynników ryzyka miażdżycy. A mianowicie, bardziej zadowoleni byli mężczyźni z większym BMI i WHR oraz niekorzystnymi „aterogennymi” parametrami lipidogramu. Wskazuje to, że u młodych mężczyzn poziom zadowolenia z życia płciowego wzrasta wraz z wiekiem, mimo rozwoju klinicznych i biochemicznych cech zespołu metabolicznego.

U młodych mężczyzn w wieku 20-39 lat, mieszkańców łódzkiej aglomeracji miejskiej, stwierdziliśmy wysoką częstość występowania wielu czynników ryzyka rozwoju miażdżycy. W całej grupie badanych co najmniej trzy czynniki ryzyka rozwoju miażdżycy wystąpiły jednocześnie aż u 33,7% mężczyzn (dwudziestolatkowie – 22,7%, trzydziestolatkowie – 47,2%). Zespół metaboliczny według kryteriów NCEP/ATP III rozpoznano u 17,5% mężczyzn (dwudziestolatkowie – 13,6%, trzydziestolatkowie – 22,2%). Jest to wyższy odsetek w porównaniu z wynikami innych badań epidemiologicznych przeprowadzonych w Polsce i za granicą. W badaniach NATPOL PLUS zespół metaboliczny występował u 18% dorosłych mężczyzn w Polsce, ale pomiędzy 18. a 30. rokiem życia stwierdzono go jedynie u 4% badanych, a w wieku 31-44 lata – u 13% mężczyzn [26]. W badaniach WOBASZ zespół metaboliczny występował u 22,8% ogółu badanych mężczyzn w Polsce, ale w wieku 20-39 lat tylko u 9,7% [27]. W USA częstość występowania zespołu metabolicznego u mężczyzn rasy białej w wieku 20-80 lat stwierdzona w badaniach NHNES III wynosiła 24,3% [28], a w badaniach Forda i wsp. [5] zespół metaboliczny stwierdzono u 6,7% mężczyzn w wieku 20-29 lat.

Stwierdziliśmy także występowanie wyższej satysfakcji seksualnej przy niższych poziomach androgenów we krwi. W innych badaniach wykazano, że hipoandrogenizm może być dodatkowym czynnikiem ryzyka rozwoju zespołu metabolicznego i prowadzić do wzrostu zachorowalności na chorobę wieńcową [29,30]. Poziom satysfakcji z życia płciowego młodych mężczyzn nie stanowi więc ostrzeżenia przed rozwijającą się miażdżycą i potencjalnymi jej powikłaniami, na przykład ED.

Wnioski

ED oraz OD u młodych mężczyzn (poniżej 40. roku życia) występują głównie w postaci łagodnej, prawdopodobnie nie związanej ze zmianami organicznymi. Jednak zmniejszanie się FTI u młodych mężczyzn wraz z wiekiem oraz duża częstość występowania u nich czynników ryzyka miażdżycy, stanowią potencjalne ryzyko rozwoju cięższych postaci tych zaburzeń. U młodych mężczyzn maleje wraz z wiekiem poziom potrzeb seksualnych. Tymczasem zadowolenie z życia płciowego wzrasta mimo rozwoju cech zespołu metabolicznego i niższego poziomu androgenów we krwi. Satysfakcja z życia płciowego u młodych mężczyzn nie wydaje się być obiektywnym wskaźnikiem zmian biologicznych, a ich diagnostyka wymaga uściślonego wywiadu i badań biochemicznych.

Praca finansowana przez Grant Prezydenta Miasta Łodzi nr G-3/2007 (508-02-054) (kierownik: dr hab. med. Jolanta Słowikowska-Hilczer) oraz fundusz na działalność statutową Katedry Andrologii i Endokrynologii Płodności Uniwersytetu Medycznego w Łodzi nr 503-1089-2/3, (kierownik: prof. dr hab. med. Krzysztof Kula). Autorzy składają podziękowania: Pani mgr Monice Jędrzejowskiej za wykonanie pomiarów antropometrycznych i przygotowanie dokumentacji uczestników badania, Pani dr Hannie Pisarek, kierownikowi Pracowni Diagnostyki Hormonalnej Katedry Endokrynologii Uniwersytetu Medycznego w Łodzi, za wykonanie oznaczeń hormonalnych, Pani mgr Henryce Ciepłuchej, kierownikowi Laboratorium Uniwersyteckiego Szpitala Klinicznego nr 3 w Łodzi, za wykonanie oznaczeń biochemicznych w krwi.