PTU - Polskie Towarzystwo Urologiczne

OSOBOWOŚĆ A ZABURZENIA EMOCJONALNE U CHORYCH Z ŁAGODNYM ROZROSTEM STERCZA
Artykuł opublikowany w Urologii Polskiej 2000/53/3.

autorzy

Ewa Michałek, Ada Dubowska, Anna Prusek
Zakład Pedagogiki Pielęgniarskiej Śląskiej Akademii Medycznej w Katowicach
Kierownik: dr n. hum. A. Dubowska

słowa kluczowe

stercz BPH osobowość zaburzenia emocjonalne

streszczenie

Cel pracy. Celem pracy było ustalenie wpływu BPH na powstawanie zabu-
rzeń emocjonalnych u chorych.
Materiał i metoda. Zbadano 50 mężczyzn w wieku od 53 do 77 lat, przygo-
towywanych do zabiegu operacyjnego w oddziale urologii. Zastosowano
dwa kwestionariusze psychologiczne: MPI Eysencka i AS Cattella.
Wyniki i wnioski. U 72% badanych stwierdzono występowanie zaburzeń
emocjonalnych spowodowanych hospitalizacją oraz oczekiwaniem na
operację.
W sytuacjach stresowych (najczęściej nieświadomie) pojawiają się mecha-
nizmy obronne, mające na celu zmniejszenie lęku i zachowanie pozytyw-
nej samooceny. Mechanizmy te (zaliczane do typu osobowości) nie za-
wsze mają działanie pozytywne. U niektórych osób mogą doprowadzić do
utrwalonej nerwicy i konieczności leczenia psychoterapeutycznego.

Łagodny rozrost stercza (BPH), ze względu na szczególny charakter
objawów i dolegliwości występujących u chorego oraz rodzaj postępo-
wania diagnostyczno-terapeutycznego, może być źródłem wielu sytuacji
stresowych, obejmujących całą strefę funkcjonowania człowieka, jako jed-
nostki biopsychospołecznej [4].
Szeroko omawiane przez licznych badaczy [1-7] zależności somato-
psychiczne (wpływ choroby na stan psychiczny pacjenta) i psychologicz-
ne problemy związane z samym procesem leczenia [2, 5] pozwalają są-
dzić, iż u chorych z BPH można spodziewać się wystąpienia określonych
reakcji psychonerwicowych.
Przyjmując za Kondaśem [6], że proces chorobowy ingeruje w 3 sfery:
emocjonalności, reaktywności i zachowania się oraz typu osobowości, po-
stanowiono ustalić na podstawie obiektywnych badań psychologicznych,
czy u chorych z BPH występują reaktywne, czynnościowe zaburzenia
emocjonalne, jak zachowują się oni w sytuacjach trudnych oraz czy prze-
jawiają utrwalone, zmiany psychonerwicowe.
MATERIAŁ I METODA
Badaniami, przeprowadzonymi latem 1998 r. w Oddziale Urologii Szpi-
tala Górniczego w Bytomiu, objęto 50 chorych z łagodnym rozrostem ster-
cza, przygotowywanych do zabiegu operacyjnego. W grupie badanej
znaleźli się mężczyźni w wieku od 53 do 77 lat (średnia 66 lat), w więk-
szości leczący się urologicznie od kilku lat. Zastosowano dwa kwestiona-
riusze psychologiczne:
?kwestionariusz MPI Eysencka [8] badający osobowość w dwóch wy-
miarach: introwersja – ekstrawersja (skala E), stabilność emocjonalna – neurotyzm (skala N) oraz zawierający skalę kontrolną (K), tzw. skalę kłam-
stwa (samooszukiwania się), pozwalającą ocenić, czy i w jakim stopniu
osoby badane odpowiadając na pytania kwestionariusza, nie ukrywają
swoich problemów, czy też wystąpiła skłonność do samoobronnego ide-
alizowania swojej osoby w kierunku społecznie akceptowanym,
?kwestionariusz AS Cattella [9], badający poziom ogólnego niepokoju
(SN) oraz jego pięciu składowych: braku integracji psychicznej (Q3), bra-
ku siły ego©, paranoidalnej podejrzliwości (L), poczucia winy (O) i na-
pięcia ergicznego (Q4).
Wyniki w poszczególnych skalach obu testów podano w jednostkach
stenowych (1-10).
WYNIKI
Wyniki badania osobowości testem MPI Eysencka przedstawia ryc. 1.
Ponieważ grupę cechuje normalna, przeciętna skłonność do pokazania
się w lepszym świetle społecznym (K), a procentowy rozkład wyników w
tej skali jest zbliżony do normalnego, dane uzyskane w badaniach testo-
wych uznać można za niezafałszowane i wiarygodne, tj. odzwierciedla-
jące faktyczny stan psychiczny grupy.
Poziom neurotyzmu grupy mieści się w górnej granicy normy – w grupie
pacjentów z BPH jest więcej psychonerwic niż w populacji normalnej.
Wśród badanych chorych, w porównaniu z populacją ludzi zdrowych fi-
zycznie, najwięcej jest ambiwertyków (osób o mieszanych cechach ekstra-
wersji i introwersji), a znacząco mniej ekstrawertyków. MPI Eysencka bada
wrodzone, względnie trwałe predyspozycje osobowości. Chociaż wyniki
w skali N są relatywnie najbardziej podatne na zmiany spowodowane
długo utrzymującymi się sytuacjami stresowymi, to ponieważ przed za-
chorowaniem nie przeprowadzono u tych osób badań, nie można orzec,
czy stwierdzona u większości chorych psychonerwica jest skutkiem pro-
blemów wynikających z BPH. Zastosowano więc metodę diagnozującą pod-
stawowe symptomy reaktywne, stresopochodne zmiany neurotyczne – kwe-
stionariusz AS Cattela, który bada poziom oraz strukturę jawnego i ukryte-
go niepokoju. Wyniki uzyskane w tym teście przedstawia ryc. 2.
W grupie występuje podwyższony poziom niepokoju ogólnego (EN),
a rozkład procentowy jest przesunięty w kierunku wyników wysokich.
Struktura wyników skal składowych jest charakterystyczna dla emocjo-
nalnych zmian reaktywnych – najgorsze wyniki, w rozumieniu klinicz-
nym, badani uzyskali w skalach najbardziej czułych na te zmiany: Q4 i O,
wskazujących odpowiednio na bardzo wysoki poziom napięcia nerwo-
wego, wynikającego z frustracji. Podwyższone wyniki w skalach C i L
świadczą o osłabieniu siły ego i spadku tolerancji na frustrację oraz wzro-
ście nieufności. Mieszczące się poniżej normy, wyniki jedynej skali AS, Q3,
wskazują na dobrą integrację psychiczną badanych.
U osób z psychicznymi predyspozycjami do dobrego przystosowania
się (a takimi wykazuje się wspomniana grupa w badaniach MPI), inte-
gracja psychiczna ulega najpóźniej negatywnym, stresopochodnym
zmianom. Skłania to do przypuszczenia, że nerwica stwierdzona u czę-
ści chorych jest efektem długotrwałego stresu psychicznego spowodo-
wanego przez BPH.
Jakościowa analiza konfiguracji wyników w poszczególnych skalach
obu testów dla każdego pacjenta (indywidualne profile psychologiczne)
pozwala określić dominujące strategie radzenia sobie z problemami psy-
chicznymi i reaktywnymi zaburzeniami emocjonalnymi, występującymi
u większości badanych: jedynie u 28% chorych z BPH przeważają racjo-
nalne strategie rozwiązywania problemów – wobec sytuacji trudnych
osoby te przyjmują tzw. postawę zadaniową (jest to najbardziej pozy-
tywny sposób reagowania). U następnych 26% działa mechanizm obron-
ny mający na celu obniżenie napięcia emocjonalnego i zachowanie pozy-
tywnej samooceny. Charakterystyczna jest postawa obronna – badani ci
nie tyle koncentrują się na rozwiązywaniu swoich problemów, co – przez
uczynnienie mechanizmów obronnych osobowości – na obniżaniu towa-
rzyszącego im napięcia emocjonalnego, szczególnie lęku oraz na utrzy-
maniu dobrej samooceny, 18% chorych, stosując obronne mechanizmy
zaprzeczenia i wyparcia, neguje swój neurotyzm, zaprzecza istnieniu pro-
blemów emocjonalnych i idealizuje własny obraz w kierunku społecznie
akceptowanego ?dobrego przystosowania”, u pozostałych 8% ta pozor-
nie przystosowawcza hiperaktywacja systemu obrony ego prowadzi do
negatywnych skutków psychologicznych – paradoksu obrony ego: nad-
czynność mechanizmów obronnych osobowości staje się w ich przypad-
ku wtórnym źródłem wzrostu lęku i wahań samooceny. Pewien stopień
hipoaktywacji systemu obrony ego stwierdzono u 46% badanych – stoso-
wane mechanizmy obronne osobowości w niedostatecznym stopniu ob-
Z oczywistych względów, w zabiegowym oddziale urologicznym, trudno
byłoby opracowywać a nade wszystko – realizować długotrwały program
psychoterapii. Niemniej intensyfikacja i wzbogacenie form prowadzonej – i
pozytywnie ocenianej przez wszystkich badanych charakteryzowanej tu
grupy – psychoterapii podtrzymującej, poza psychologicznymi korzyściami,
mogłoby skutkować optymalizacją przebiegu podstawowego procesu tera-
peutycznego. Wiadomo bowiem, że na obraz, przebieg i skuteczność lecze-
nia choroby mają wpływ nie tylko pierwotne, biologiczne czynniki, ale i wtórne – psychologiczne [4]. Liczne doniesienia badaczy zajmujących się psycholo-
gicznymi problemami chirurgii potwierdzają istnienie wspomnianych zależ-
ności [3, 5].

piśmiennictwo

  1. [1] Falicki, Z.: Zespoły psychopatologiczne w medycynie. Stan psychiczny chorego
  2. somatycznie'PZWL Warszawa 1984, 327-350.
  3. [2] Heszen-Klemens, I.: Psychologia medyczna. Główne kierunki badań. US Kato-
  4. wice 1983, 101-107.
  5. [3] Hollender, M.: Psychologia w praktyce lekarskiej. PZWL Warszawa 1975,9-33.
  6. [4] Jankowski, K.: Człowiek i choroba. PZWL Warszawa 1975, 227-305.
  7. [5] Jarosz, M.: Psychologia lekarska. PZWL Warszawa 1988, 198-201.
  8. [6] Kondaś, O.: Psychologia kliniczna. PWN Warszawa 1984, 29-145.
  9. [7] Rosenhan, D. L., Seligman, M. E.: Psychopatologia. PTP Warszawa 1994,
  10. 234-251.
  11. [8] Sanocki, W.: Kwestionariusze osobowości w psychologii. PWN Warszawa 1976,
  12. 111-119.
  13. [9] Siek, S.: Wybrane metody badania osobowości. ATK Warszawa 1983,5-15.