Dziesięć lat doświadczeń w badaniu CFTR/AZF u mężczyzn z azoospermią
Artykuł opublikowany w Urologii Polskiej 2008/61/Supl. 1.

autorzy

Agnieszka Sobczyńska-Tomaszewska, Katarzyna Wertheim, Magdalena Nawara, Jan Karol Wolski1, Michał Radwan

Zakład Genetyki, Instytut Matki i Dziecka w Warszawie
Przychodnia Lekarska „Novum” w Warszawie
Centrum Leczenia Niepłodności „Gameta” w Łodzi

streszczenie

Wprowadzenie.

Mutacje w genie CFTR (Cystic Fibrosis Transmembrane Conductance Regulator) są przyczyną mukowiscydozy (Cystic Fibrosis, CF), jednej z najpowszechniejszych chorób w rasie kaukaskiej (1/2500 żywych urodzeń), dziedziczonej w sposób autosomalny recesywny. Mutacje w tym genie są identyfikowane także w innych jednostkach chorobowych, jak np. w męskiej niepłodności spowodowanej azoospermią obstrukcyjną – CBAVD (Congenital Bilateral Absence of the Vas Deferens). Z tego względu analiza mutacji w genie CFTR powinna poprzedzać procedurę IVF/ICSI (In Vitro Fertilization/Intracytoplasmic Sperm Injection). Zidentyfikowano jak dotąd ponad 1540 mutacji w genie CFTR. Zależnie od wpływu na produkcję białka, mutacje te podzielono na dwie grupy – silne oraz łagodne. Dwie silne mutacje w układzie in

trans powodują objawy kliniczne mukowiscydozy. Mutacjom łagodnym towarzyszy natomiast znaczne łagodniejszy przebieg choroby. U większości pacjentów z CBAVD lub azoospermią obstrukcyjną znajdowane są dwie mutacje (przeważnie jedna silna, a druga łagodna lub rzadziej, dwie łagodne). Zgodnie z zaleceniami EAA/EMQN (European Academy of Andrology / European Molecular Genetics Quality Network) z 1999 roku, u pacjentów z azoospermią powinna zostać przeprowadzona także analiza mikrodelecji w regionie AZF (Azoospermia Factor) na chromosomie Y, gdzie zlokalizowane są geny kodujące białka zaangażowane w produkcję plemników. Istnieją trzy regiony AZF –

AZFa, AZFb i AZFc. Mikrodelecje AZFc są identyfikowane najczęściej, a następnie kolejno: mikrodelecje AZFb, AZFbc, AZFa i AZFabc. Obecność mikrodelecji regionów AZFa i/ lub AZFb stanowi przeciwwskazanie do procedury IVF/ICSI z plemnikami pozyskanymi z gonady różnymi technikami (PESA, MESA, TESA, TESE, TeFNA) Ponadto pacjenci z delecjami w obrębie AZF znajdują się w grupie podwyższonego ryzyka urodzenia dziecka z zespołem Turnera (45,X) i innymi nieprawidłowościami genotypowymi związanymi z mozaicyzmem chromosomów płciowych.

Cel pracy.

Przedstawienie wyników badań molekularnych 1169 pacjentów z azoospermią obstrukcyjną i nieobstrukcyjną wykonanych w latach 1997-2007 w Pracowni Diagnostyki Molekularnej Niepłodności IMiD.

Materiały i metody.

Zbadano 1169 pacjentów z azoospermią i CBAVD. Standardowe badanie molekularne obejmowało poszukiwanie mutacji w genie CFTR i/lub mikrodelecji w regionie AZF. W przypadku genu CFTR badano panel 7 najczęstszych mutacji w populacji polskiej (F508del, dele2,3(21kb), R117H, G542X, G551D, R553X oraz wariant IVS8-5T). Analiza mikrodelecji regionu AZF obejmowała następujące loci: AZFa (loci sY84 oraz 86), AZFb (loci sY127 oraz sY134), AZFc (loci sY254 oraz 255). W niektórych przypadkach badany panel mutacji był modyfikowany zgodnie z indywidualnym zaleceniem lekarza.

Wyniki.

U 155 mężczyzn (13,25%) znaleziono w genie CFTR co najmniej jedną mutację lub wariant IVS8-5T. Najczęściej identyfikowane były wariant IVS8-5T (93 allele) oraz mutacja F508del (27 alleli). U 15 pacjentów zidentyfikowano mikrodelecje w regionie AZF. Częstość nosicieli mutacji F508del była jedynie nieznacznie zwiększona w naszej grupie pacjentów w porównaniu z wartością oczekiwaną (1/43 vs 1/45). Podobnie zgodna z wartością tą była częstość wariantu IVS8-5T. W podgrupie pacjentów z CBAVD (46 mężczyzn) zidentyfikowano 8 nosicieli mutacji F508del. Częstość tej mutacji w podgrupie pacjentów z CBAVD była zatem 8 razy wyższa niż wartość oczekiwana (1/5,75 vs 1/45). Zgodnie z wcześniejszymi założeniami w tej grupie pacjentów nie zidentyfikowano żadnego przypadku mikrodelecji w regionie AZF. Spośród 15 przypadków mikrodelecji zidentyfikowanych u pozostałych osób najczęstsze obejmowały region AZFc, rzadsze były natomiast, występujące z taką samą częstością, mikrodelecje AZFb i AZFbc.

Wnioski.

1. Wskazaniem do analizy mutacji w genie CFTR jest azoospermia obstrukcyjna, natomiast do analizy mikrodelecji w regionie AZF azoospermia nieobstrukcyjna. 2. Zważywszy na korzyści wynikające ze znajomości wyników analizy molekularnej genu CFTR i regionu AZF oraz jej relatywnie niski koszt, proponujemy wykonywanie obu tych badań zarówno u pacjentów z azoospermią obstrukcyjną, jak i nieobstrukcyjną, przed biopsją jądra poprzedzającą ostateczną kwalifikację do procedury wspomaganego rozrodu IVF/ICSI.